Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 5]

Mededogen en wrange humor
De korte verhalen van John Cheever

Verhalen door John Cheever Vertaling: Else Hoog Uitgever: De Arbeiderspers, 411 p., f 49,50

Maarten 't Hart

Toen in 1978 The Stories of John Cheever gepubliceerd werden, schreef de criticus Paul Gray in Time: ‘Een van de verrassingen is dat de verhalen haast beter zijn dan de mensen zich herinneren,’ en John Leonard merkte in de New York Times op: ‘Het zou doelloos en onbeschaamd zijn om één of meer van de verhalen aan te bevelen uit een totaal dat niet slechts de uitgeversgebeurtenis is van het seizoen, maar een groots ogenblik in de Engelse letteren.’ Aardiger nog was het commentaar van John Irving: ‘Daar ik een romanschrijver ben - wiens voorkeur volledig naar de roman uitgaat - moet ik er aan toevoegen dat deze collectie van kracht en gevoel zich laat lezen als een roman. We hebben hier niet slechts te maken met het wonder van het beëindigen van het ene goede verhaal na het andere, maar er is ook sprake van cumulatie, van een gevoel van verdieping dat ik voorheen slechts associeerde met de logische samenhang van een echte (en waarlijk vertellende) roman. Hoewel ik veel van deze verhalen eerder had gelezen, was het een onweerstaanbare ervaring om ze achter elkaar te lezen. Cheever herhaalt zichzelf nooit op saaie wijze, maar hij herhaalt zich op manieren die we gaan liefhebben en waarop we anticiperen. Zestien verhalen ontroerden me alsof ze buitengewoon lieflijke en gecomprimeerde romans waren.’

Ik geef deze citaten om twee redenen. Ten eerste om te laten zien dat de merkwaardige ervaring die je al lezend krijgt, dat deze verhalen elkaar aanvullen, versterken en uiteindelijk de indruk maken onderdeel te zijn van een groot geheel, ook door anderen gedeeld wordt. Ten tweede om te laten zien dat zich een zekere onmacht van de recensenten meester maakt: ze kunnen slechts zeggen dat het prachtige verhalen zijn, dat ze ontroerend zijn, dat ze ‘een groots ogenblik in de Engelse letteren’ vormen. maar niet één van die recensenten kan uitleggen waarom Cheevers verhalen zo goed zijn. En om maar dadelijk de waarheid te vertellen: ik kan het evenmin. Onlangs verscheen van George W. Hunt, S.J. het boek John Cheever, The Hobgoblin Company of Love, en deze jezuïetenpater wringt zich in allerlei bochten om met behulp van Augustinus, Kierkegaard, John Henry Newman en nog wat andere theologen, aan te tonen dat Cheevers fictie daarom zo bijzonder is omdat daarin allerlei theologieën worden gedemonstreerd aan de hand van romans en verhalen; maar ook die poging om Cheevers betovering te ‘verklaren’ faalt.

Wat maakt Cheever zo bijzonder? Het eerste verhaal dat ik ooit van hem las was ‘De echtgenoot uit de provincie’. Ik trof het aan in zo'n vergeeld boekje met Moderne Amerikaanse verhalen of in zo'n Meulenhoff-boekje: Meesters der Amerikaanse vertelkunst - dat weet ik niet meer - en begon het, daar ik de naam Cheever niet kende - het was zo'n vijftien jaar geleden - zonder enige verwachting te lezen. Nog goed herinner ik mij hoe ontroerd ik was. Maar waarom nu? Het is, au fond, een simpel verhaal over een man die een vliegtuigongeluk meemaakt, dan naar huis terugkeert, met z'n vrouw een avondje uitgaat, waarbij hij na afloop van dat avondje de babysitter thuisbrengt. Op die babysitter wordt de man verliefd. Hij wil graag nog meer avondjes uitgaan met zijn vrouw, enkel maar om het genoegen te smaken de babysitter na afloop naar huis te mogen brengen. Maar het wordt niets tussen Francis Weed en Anne Murchison. Hij ontmoet bovendien haar lompe verloofde. Ten slotte komt hij bij een psychiater terecht die hem als therapie timmeren aanbeveelt. Het verhaal eindigt in de kelder van het huis van Francis Weed. Daar timmert hij een bijzettafel. Alle vertrouwde Cheever-elementen zijn in dit verhaal aanwezig. De angst voor vliegtuigen en de daarmee contrasterende lieflijkheid van de voorstadstations - bij Cheever steevast kleine paradijzen in een boze wereld -, een ongelukkig huwelijk, een door kinderen en huishouden verzenuwd geraakte vrouw, de buitenwijk Shady Hill (het toneel van zoveel verhalen van Cheever) een ook al niet gelukkige echtgenoot en een liefde die tot mislukking gedoemd is. Niets in dat verhaal is uitzonderlijk of spectaculair of buitenissig - en toch, je bent tot tranen toe geroerd als je het leest. In de Bruna-bundel Amerikanen vertellen van 1984 was dit verhaal in diezelfde vertaling van Kliphuis ook weer afgedrukt en bij herlezing was ik er weer net zo van onder de indruk en nu, het herlezend in de mooie vertaling van Else Hoog, raakte ik andermaal van m'n stuk van wat hier het verhaal ‘De veldman’ heet.

John Cheever
lon van keulen

Welgestelde mensen

Alle grote literatuur, zei prof. J.G. Bomhoff herhaaldelijk op college, wordt gekenmerkt door deernis. Welnu, als dat waar is - wat het volgens mij niet is - dan is het werk van Cheever grote literatuur. Cheever brengt ons mededogen bij voor al zijn personages, voor al die in huishoudelijke plichten verstrikt geraakte vrouwen (in het verhaal ‘O jeugd en schoonheid’ weet hij daar zelfs een wrang humoristische draai aan te geven als hij vertelt: ‘Nu en dan praatte ze in haar slaap - zo hard dat haar man er wakker van werd. “Ik kan geen kalfsoesters betalen,” zei ze op een nacht. Toen zuchtte ze zorgelijk en zweeg verder.’) en voor al die mede daardoor gefrustreerd geraakte mannen (in het verhaal ‘De muzieklerares’ wordt dat gegeven wel heel fraai uitgewerkt). Voorzover zijn verhalen in zo'n voorstad spelen, in Shady Hill, gaan ze bijna allemaal over zo'n huwelijk van redelijk welgestelde mensen die veel uitgaan, maar eigenlijk nooit iets meemaken. Ook de in New York spelende verhalen wijken zelden van dit patroon af. Dan is er nog een categorie verhalen die in Italië spelen (Cheever heeft een tijdlang in Italië gewoond). maar die zijn meestal minder boeiend dan de voorstadverhalen, al tref je ook daaronder een juweel aan als ‘De appelwereld’, mogelijk een verkapt zelfportret van Cheever. Ten slotte tref je nog een categorie verhalen aan die je Zomervakantievertellingen zou kunnen noemen - meestal ook verhalen over minder gelukkige huwelijken.

De verhalen van Cheever zijn niet geschreven in experimenteel proza vol stilistische hoogstandjes. De taal is vrij sober, verfijnd, en zeer verzorgd. Ondanks al het erin opgetaste klein ongeluk is de wereld van Cheever wel geordend, niet verscheurd, en proef je zelfs een protestants godsvertrouwen. Kortom: niets in die verhalen herinnert aan de barre wereld van bijvoorbeeld de roman Falconer. We verkeren veeleer in de wereld van Ballet Park, maar zonder de buitenissige intrige die die roman, ondanks al z'n kwaliteiten, toch enigszins verknoeit. De verhalen zijn gewoner, alledaagser dan de romans van Cheever, en tegelijkertijd toch ontroerender.

Het is jammer dat wij in deze bundel slechts 29 van de 61 in The Stories of John Cheever opgenomen verhalen aantreffen. En spijtig genoeg ontbreekt ook het amusante voorwoord dat Cheever bij die uitgave schreef. Ik begrijp wel dat het onmogelijk was om een bundel uit te brengen met alle 61 verhalen, maar de uitgever had moeten vermelden dat het hier een keuze betreft. Nu lijkt het alsof álle verhalen zijn vertaald. Hopelijk zal dit verzuim met een tweede bundel, bevattend de 32 nu nog onvertaalde verhalen, worden goedgemaakt. Hopelijk zal de uitgever ook nog eens wagen om de twee eerste romans van Cheever in vertaling uit te brengen: The Wapshot Chronicle en The Wapshot Scandal. Vooral The Wapshot Chronicle is een buitengewoon geestige, roerende geschiedenis over twee in een klein stadje opgroeiende broers. Het is de meest autobiografische roman die Cheever schreef en de vaderfiguur daarin is onweerstaanbaar komisch (en tragisch!)

Cheevers oeuvre is klein. Vijf romans, en een honderdtal verhalen waarvan hij er 61 goed genoeg vond om uiteindelijk te bundelen in The Stories of John Cheever. Toch is dat kleine oeuvre één van de kostbaarste parels uit de Amerikaanse literatuur. Voor mij hoort Cheever thuis in het selecte gezelschap van William Faulkner en Truman Capote.

■