Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 1]

VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
20 juni 1987 - nummer 25

Het gaat om het gevoel van onschuld en het verloren paradijs
Een gesprek met de Amerikaanse schrijver Garrison Keillor, de biograaf van het dorp der dorpen Lake Wobegon

Robert-Henk Zuidinga

Dat een gehucht in het Amerikaanse midwesten kan uitgroeien tot een legende hoewel het plaatsje helemaal niet echt bestaat, bewijst de roman Het leven in Lake Wobegon. Talloze Amerikanen hoorden over het wel en wee van het plaatsje via de radio, want daarin vertelde Garrison Keillor de verhalen over Lake Wobegon voor het eerst. De roman is nu in Nederlandse vertaling verschenen. Robert-Henk Zuidinga zocht de schrijver op in St. Paul, Minnesota.

‘Well, it's been a quiet week in Lake Wobegon, my hometown’ zijn de woorden waarmee Garrison Keillor zijn wekelijks verslag begon over de bescheiden belevenissen in het plaatsje waar alle vrouwen sterk zijn, alle mannen mooi en alle kinderen groter dan gemiddeld: Lake Wobegon, in de staat Minnesota. Het ligt ten noorden van Minneapolis-St. Paul, ten westen van Lake Superior en niet ver ten zuiden van de grens met Canada, maar zal op geen kaart gevonden worden. Het is fictief, maar representatief voor de vele dorpen - small-towns, in het Amerikaans - in die streek, waar de tijd trager lijkt te verstrijken en principes hun waarde hebben behouden. Uit die representativiteit zal het succes voortgekomen zijn van het boek en, daaraan voorafgaand, het radioprogramma die Garrison Keillor nationale, en inmiddels internationale, bekendheid gebracht hebben.

A Prairie Home Companion werd voor het eerst uitgezonden in juli 1974 en was, tot en met de laatste aflevering in juni 1987, in aanleg niet veel meer dan ‘een praatje en een liedje’, twee uur lang, met publiek, rechtstreeks uitgezonden door Minnesota Public Radio, een lokale, grotendeels klassieke zender. De liedjes liepen uiteen van country & western tot gospel en van blues tot close harmony, de praatjes werden gehouden door Keillor. In die opzet stamde het programma uit de Amerikaanse radiotraditie van voor de oorlog. Wat het programma een voor radio ongekende populariteit bezorgde - het werd uiteindelijk door meer dan tweehonderdvijftig radiostations in Amerika en Australië overgenomen - en waardoor het voor artiesten een eer werd eraan meegewerkt te hebben - onder hen Emmylou Harris, Willie Nelson, the Manhattan Transfer, Chet Atkins -, was het laatste halfuur, waarin de gastheer over Lake Wobegon vertelde.

Tot dat moment werd het publiek onderhouden met optredens van huisorkest en gasten en met reclamespots voor de niet minder fictieve sponsor van de show, Powdermilk Biscuits (‘Has your familie tried 'em? Heavens' They're tasty!’). Met nummers van dat huisorkest, the Powdermilk Biscuit Band, zingt Keillor zelf mee en bij ware klassiekers blijft ook het publiek niet achter. Maar als de schrijver alleen voor de microfoon komt en de tekst, die hij de dagen daarvoor geschreven heeft en die hij tijdens de uitzending niet zal inzien, naast zich op een kruk legt, wordt het doodstil, tot de eerste grap over Lake Wobegon en zijn inwoners de spanning breekt.

Met een zachte, haast lijzige stem, verhaalt hij van het plaatsje aan het Wobegon-meer en het leven van de 942 inwoners, van wie de afstammelingen van de Noorse emigranten zich met regelmaat verzamelen in de ‘Lake Wobegon Lutheran Church’ en de nazaten van de katholieke Duitsers in de ‘Our Lady Of Perpetual Responsibility Church’. Daar worden zij onderricht in het Woord en onderhouden over het kwaad, de katholieken door father Emil, de gereformeerden door pastor Inqvist, die elk jaar zijn mening over seks voor het huwelijk samenvat in de retorische vraag: If you didn't want to go to Minneapolis, why did you get on the train?

Garrison Keillor

Het zijn de kleine belevenissen in een kleine gemeenschap waarin iedereen iedereen in de gaten houdt en van het overige op de hoogte gehouden wordt door de telefoniste die met alle gesprekken meeluistert. En Keillor vertelt, met nauwelijks ingehouden genegenheid. Over zijn kinderjaren (hoewel hij zelf opgroeide onder de rook van de grote stad), over de lange winters met al hun ongemakken (Minnesota is de koudste staat in de Verenigde Staten), over de gebeurtenis van het jaar (het schoolreisje naar de hoofdstad, St. Paul) en in elk verhaal klinkt het besef door van bescheidenheid, zo niet van nietigheid: wie ben je nou helemaal als je uit Lake Wobegon komt? Wat weet je? Waar zou je je een oordeel over aanmatigen?

Samenlevinkje

Dit laatste halfuur van het programma heeft zijn eigen sponsors, de middenstanders uit Lake Wobegon: de ‘Fearmonger's Shoppe’ en ‘Bertha's Kitty Boutique’, ‘D. & D. Hull's Tax Service’ (We say: If Uncle Sam wants it, let him come and get it), ‘Ralph's Pretty Good Grocery’ (If you can't find it at Ralph's, you can probably get along without it) en de twee dorpskroegen, ‘the Chatterbox Café’ (Not responsible for articles left on the premises) en ‘The Sidetrack Tab’ (No spitting, no profane language, please don 't sleep in our bar, we don 't drink in your bed). De kneuterigheid ten top, maar dat, mèt de gemeenschapszin die aan zulke overzichtelijke samenlevinkjes onlosmakelijk verbonden lijkt te zijn, raakte bij een enorm publiek de juiste snaar.

Hoewel alle afleveringen voor de radio geschreven zijn, werd in 1985 aan de toenemende vraag om een gedrukte versie voldaan met Lake Wobegon Days, dat maandenlang aan de top van de bestsellerslijsten stond, en dat nu als Het leven in Lake Wobegon in vertaling is uitgebracht. Het was niet Keillors eerste boek. In 1983 verscheen Happy to be here, een verzameling humoristische verhalen die hij schreef voor onder meer The New Yorker. Daarmee bereikte hij wat hij al geambieerd had sinds zijn middelbare-schooltijd, toen hij zijn eerste produkten onder pseudoniem in het postvak van een van zijn docenten deponeerde. Gary Keillor (7 augustus 1942) groeide op in de bedrukkende sfeer van een gezin dat een streng-gereformeerde richting, die van de Plymouth Brethern, aanhing. Roken en drinken, kaartspelen en uitgaan waren verboden. Naar de radio luisteren zal de enige vorm van vermaak geweest zijn die de zes kinderen toegestaan was. Daar is hij dat medium erkentelijk voor gebleven: als student nam hij een baan aan als presentator bij de universiteitsomroep. Dat hij daar al snel weer verdween - hij wisselde het klassieke repertoire op eigen initiatief af met werk van The Beatles - heeft zijn carrière niet sterk belemmerd. Enkele jaren later begon hij met zijn Prairie Home Companion en zette daar pas na dertien jaar een punt achter.

De monologen over Lake Wobegon werden voor het boek niet zonder meer achter elkaar gezet. Ze werden gegroepeerd, herschreven en door een paar hoofdstukken over de historie van het dorp voorafgegaan, zonder dat het in een roman uitmondde. Het bleef een schets van het leven in een plattelandsdorp in Midwest-Amerika.

In het boek is ongetwijfeld veel autobiografisch materiaal verwerkt, het sterkst wellicht in het verhaal over de voormalige ‘Wobegonian’ die zijn 95 Stellingen aan de duer van de Lutheran Church wilde nagelen. In die stellingen verwijt hij zijn ouders, en in hen de vertegenwoordigers van alle vergelijkbare fundamentalistische stromingen, zijn leven blijvend beïnvloed te hebben met hun bekrompenheid, hun starheid, hun angst één stap buiten het gebaande pad te zetten:

Stelling 9: Jullie hebben me geleerd aardig te zijn, zodat ik nu vol aardigheid zit, ik heb geen besef van goed en kwaad, geen

Vervolg op pagina 4