Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 15]

Koomens Rode Pimpernel, Posts ambitie en Appels compensaties
Nieuwe Nederlandse thrillers

Tarkovs geheim door Martin Koomen Uitgever: Tabula, 186 p., f 25, -
Het pincoffs spel door Jacques Post Uitgever: Luitingh, 234 p., f 24,50
Handicap door René Appel Uitgever: Bert Bakker, 190 p., f 24,90

R. Ferdinandusse

Robert E. (voor Ernst) Portland is niet alleen een briljant geheim agent, hij is tevens een van de pijlers waarop de onafhankelijkheid van Nederland rust. Hij heeft directe toegang tot minister-president Hendrik Colijn en kan ook bij de andere ministers van ons koninkrijk zonder belemmeringen binnenlopen. Die contacten slorpen veel van zijn aandacht, een van zijn functies is dan ook ‘eten voor het vaderland’. Portland is dé adviseur als er troebele zaken aan de horizon verschijnen, en dat gebeurt nogal eens aan het eind van de jaren dertig. Officieel is Nederland neutraal en dat is een van de redenen dat het in die dagen in ons land stikt van de spionnen. De tweede, grote Europese oorlog nadert en daar worden inlichtingendiensten altijd zeer nerveus van.

In de zomer van 1937 moest Colijn opnieuw alarm slaan en Portland ontbieden: steeds duidelijker werden de aanwijzingen dat men in Moskou op de hoogte was van de discussie in de Nederlandse ministerraad. Soms scheen er zelfs een letterlijke weergave te circuleren. Portland zendt zijn collega Fokkema van de afdeling BO vast vooruit naar Parijs - want daarheen leiden de aanwijzingen. Zo begint Tarkovs geheim, geschreven door Martin Koomen en verteld door de al genoemde Fokkema, die openlijk toegeeft nog maar een amateur in de spionage te zijn. In zijn eerste Portland-boek (Import export doodslag moord) leek Koomen nog een aantal zaken en beschrijvingen te hebben ingebouwd om de lezer het aangename gevoel te geven dat hij echt in 1936 was aanbeland, in deze tweede is het bijna vanzelfsprekend 1937. Slechts een enkele keer (in Parijs ‘een stuk boulevard vol neonlicht’) schrok ik op, want alle Franse films over die tijd zijn donker en treurig verlicht. Maar er is al eens eerder geprobeerd Koomen op een anachronisme te betrappen en ik weet zeker dat dat niet lukt. Ik ben er zelfs van overtuigd dat de Nederlandse ministerraad in die dagen is afgeluisterd, al kan ik me niet voorstellen dat er iets interessants gezegd werd. Aan het eind van het boek spreekt Colijn - als Portland de oplossing van de benauwenis al heeft aangedragen - zijn collega's bemoedigend toe: ‘Ik moge u aanraden om straks, wanneer gij uwe legersteden opzoekt, even rustig te gaan slapen als ge dat ook andere nachten doet.’ Historische woorden die aangeven dat de sterke man van de sterke gulden aan veel discussie weinig behoefte had. (Koomen beschrijft de ministerraad als tamelijk deftig, met lorgnetten en sigaren, terwijl ik me van foto's vooral slechte tanden en dikke pakken herinner.)

Jacques Post

René Appel
wim ruigrok

Tarkovs geheim speelt in Parijs, in revolutionaire kring. De verteltrant is luchtig en ontspannen en de intrige zit goed en consistent in elkaar. Het beroep op het toeval dat Koomen in zijn eerste Portland nog moest doen is hier minimaal; Fokkema ziet bij aankomst in Parijs tussen drommen mensen op het station een betoverend meisje in het rood en hij kijkt dan ook vreemd op als dat zelfde meisje later in zijn onderzoek als belangrijke schakel opduikt. Het aardige van de opzet die Koomen voor deze thrillerserie (het derde deel is tegen het najaar aangekondigd) heeft gekozen is het verrassende optreden van Portland. Die lijkt een beetje op de Rode Pimpernel, hij duikt, terwijl de lezer het geploeter van Fokkema volgt, voortdurend onverwacht op en blijkt dan, zo goed werkt Koomens suggestie, achter de schermen het belangrijke werk al te hebben verricht.

Pincoffs

Jacques Post is nog verder in het verleden teruggegaan. De plots van zijn twee vorige thrillers, De Meimoorden en Het jaar van de rat, draaiden om Rotterdam in de jaren veertig. Zijn nieuwe thriller, die volgens het omslag nadrukkelijk misdaadroman genoemd moet worden, speelt zich af in de laatste helft van de vorige eeuw en heeft te maken met de zakelijke escapades van de Rotterdamse handelaar Lodewijk Pincoffs. Post heeft de historische werkelijkheid van die oplichter aangekleed met een cadeautje voor de vele vrienden van Douwes Dekker in dit Multatuli-jaar. Het Pincoffs spel is het verhaal van Edward Havelaar, een onechte zoon van onze vriend uit Lebak. Hij verdient zijn geld met schrijven - of liever het herschrijven van andermans werk - en met amusante schelmenstreken.

Post is bijzonder ambitieus geweest: hij heeft niet alleen een meeslepende misdaadroman willen schrijven maar bovendien ook willen vasthouden aan de gebeurtenissen uit het leven van Pincoffs in zijn relatie tot Rotterdam. Dat is jammer, want de grote belofte in de eerste helft van het boek wordt in de tweede helft niet waargemaakt, dan moeten er zo veel eindjes aan elkaar geknoopt worden dat de vaart er een beetje uit raakt.

De wat bizarre stijl die Post vroeger had komt nog maar een paar maal terug (‘In de achtertuin... gleed een grillige bries zacht als oude cognac door de struiken’), de spaarzame en doeltreffende scèneopbouw die De Meimoorden zo prachtig kenmerkte heeft aan zekerheid gewonnen. En de eerste helft van het verhaal - vol degens, drank, bedrog, verraad - loopt als een geolied scenario, maar tegen het slot had alleen, lijkt het, de grote vertellersadem alle elementen soepel bij elkaar kunnen brengen.

Handicap

Herman van Zelm is getrouwd met de gedeeltelijk invalide Stefanie, een ex-leerling van hem. Tijdens een herfstvakantie in Tunesië blijkt dat Van Zelm de verstikkende levensvreugde en

Vervolg op pagina 19