Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Zoete wraakzucht
Hilarisch-honende columns en gedichten van Henk Spaan

Appels en peren door Henk Spaan Uitgeverij Veen, 131 p., f 19,90

Nico Scheepmaker

In september 1976 beleefde Henk Spaan his finest hour. Het Parool, waarin hij sinds 1974 in P.S. als jongmaatje zijn wekelijkse column schreef, had het aardige idee gehad om een weekje vakantie van Simon Carmiggelt te benutten voor een prijsvraag. Zes dagen lang zou er elke dag een ‘Kronkel’ op pagina 3 staan, en maar een daarvan zou een (oude, inmiddels vergeten?) stukje van Carmiggelt zelf zijn. De andere vijf waren, in de stijl van Carmiggelt, geschreven door wat Parool-medewerker Henk van Gelder noemde ‘bekwame stilisten als Renate Rubinstein, Rinus Ferdinandusse, Kees van Kooten, Nico Scheepmaker en Henk Spaan’. Maar hun naam stond er natuurlijk niet bij, de lezers moesten raden welke van de zes de enige echte onvervalste ‘Kronkel’ van Simon Carmiggelt zelf was.

De uitslag kwam aardig overeen met die van een vroegere Charlie Chaplin-imitatiewedstrijd, waaraan Chaplin zelf anoniem had meegedaan. Hij eindigde als zevende. Simon Carmiggelt eindigde namelijk met 1412 stemmen van de 8407 inzendingen op de vierde plaats! Vijfde werd Rinus Ferdinandusse (1277 stemmen) en zesde Nico Scheepmaker met 774 stemmen. U merkt het wel, ik voerde spanning langzaam naar een climax! Kees van Kooten werd derde (1467 stemmen), Renate Rubinstein tweede (1538 stemmen) en, jazeker, Henk Spaan eindigde onbedreigd, los van het peloton, met 1939 stemmen op de eerste plaats! Zijn kostje was de eerste tien jaar bij Het Parool gekocht, Simon Carmiggelt op diens eigen wapens verslagen!!

Henk Spaan wist me indertijd ook meteen te vertellen waarom mijn ‘Kronkel’ nooit van Carmiggelt kon zijn. Ik was zo begonnen: ‘“Vous permettez, monsieur,” vroeg het bejaarde heertje, wijzend op een vrije stoel.’ Carmiggelt, doceerde Henk Spaan, die zijn voorbeeld beter bleek te hebben bestudeerd dan ik, is zijn Kronkel nog nooit met aanhalingstekens en dialoog begonnen!

Benchley

Later vertelde Carmiggelt me waarom niet. Elke Kronkel begon met een extra grote letter, een soort sierletter, dat had iemand van de layout ooit zo bedacht, en die extra grote beginletter gedoogde geen aanhalingstekens-openen. Zo kan een heel literair oeuvre inhoudelijk beïnvloed worden door de gril van een lay-outman! Ik begreep dat we met Henk Spaan te maken hadden met een weliswaar aankomend columnist, maar wel eentje die zijn zaakjes kende. In de loop der jaren bleek hij ook een geoefend lezer te zijn in de schrijvers van de ‘Round Table’ van het Algonquinhotel in New York. Robert Benchley met name, die de meeste Nederlanders pas leerden kennen via het citaat dat aan Kees van Kootens Veertig voorafgaat, en ook bleek Henk Spaan mijn bewondering voor de Amerikaanse columnist H.L. Mencken te delen. Het gaat misschien wat ver om te zeggen dat hij het métier bestudeerde, maar hij kent in ieder geval zijn ‘classics’, en heeft dat ook nooit onder stoelen of banken gestoken. In zijn vorige verzamelbundel, Kermis op de Dam, staan drie columns over de Algonquin-schrijvers, en één over Russell Bakers bundel Growing up, waaruit hij deze dialoog tussen het jongetje Russell en Russells oom Harold citeert:

‘Je weet toch wie er in dat huis woont, hè?’
Natuurlijk wist ik dat niet.
‘H.L. Mencken.’
‘Wie is H.L. Mencken?’
‘Wil je me vertellen dat je nog nooit van H.L. Mencken hebt gehoord? Hij schrijft die stukken in de krant, waarover iedereen zo boos wordt.’

Henk Spaan
harriet mastboom

Ook Nederlandse lezers wilden zich nog wel kwaad maken over de columns van Henk Spaan, gezien de vrij regelmatig opduikende boze ingezonden brieven. Ik heb nog wel eens een tegen-ingezonden brief aan Het Parool geschreven, waarin ik Henk Spaan verdedigde, uit vrees dat de hoofdredactie hem anders misschien zou afdanken en ik daardoor ‘een stukje leesvoer’ zou kwijtraken. Blijkbaar heb ik dat niet vaak genoeg gedaan, want vorig jaar schafte hoofdredacteur Wouter Gortzak, ter viering van Spaans twaalfeneenhalfjarig medewerkerschap, diens column af. Zijn sportcolumn mocht hij houden, maar die heeft hij toen, met Spaanse trots, ook meteen teruggetrokken. Dat Het Parool er daardoor beter op werd is mij nooit opgevallen, ook al omdat de door Henk Spaan ontruimde plekken niet werden wit gelaten.

Uit wraak heeft Henk Spaan nu in zijn tweede bundeling van Parool-columns, Appels en peren (zo heet een schilderij van Cézanne, maar ook veel vruchten heten zo), onvermeld gelaten dat ze eerder in Het Parool verschenen. Er staan achtenvijftig, vrij korte columns in en zeven gedichten, hoewel er voor het laatste genre - dacht ik - andere vervoermiddelen waren. De keuze van de columns is uitstekend, er zitten geen zwakke tussen. Het aardige van Henk Spaans columns is, dat hij af en toe venijnig naar publieke personen kan uithalen, maar (in tegenstelling bijvoorbeeld tot Jan Blokker) ook niet te beroerd is om zijn waardering of bewondering voor nog levende, Nederlandse schrijvers te laten blijken: Remco Campert, Tim Krabbé, K. Schippers bijvoorbeeld.

Wat Spaan heel goed kan, is het afwisselen van beschrijving en gesproken woord, zie bijvoorbeeld ‘Rijles’ en ‘Spuit elf’. Hij kan ook heel goed en economisch iets beschrijven, bijvoorbeeld: ‘(...) Er is meer dat Engelsen met elkaar gemeen hebben. Als ze maar even de kans krijgen, rijden ze naar de kust en kijken uit over zee. Hun auto komen ze er niet voor uit. Honderden aan boulevards en zeewegen geparkeerde auto's vol mensen heb ik zien staan. Hele maaltijden worden bereid en opgegeten in de kleine ruimte tussen dashbord en kofferbak. Slapende mannen in auto's, breiende vrouwen in auto's, spelende kinderen in auto's, starende bejaarden in auto's. Welke geheimzinnige kracht drijft de Engelsman keer op keer naar het water, en waarom kan hij slechts vanuit de auto kijken naar de grenzen van zijn koninkrijk?’

Maar het beste is hij toch in het hilarisch-ho-

vervolg op pagina 16