Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Krachtvoer voor psychologen
Ischa Meijer en het interview als zelfexpressie

Interviewen voor beginners door Ischa Meijer Uitgever: Veen, 268 p., f24,50

Ad van Iterson

Ischa Meijer dwingt zijn medemensen tot amateurpsychologie. Dat is misschien wel de lelijkste streek uit het ruime repertoire van deze beminnelijke boosdoener. Iedereen weet dat Ischa Meijer ambivalente gevoelens koestert jegens joden, nationaal-socialisten, vrouwen, toneelspelers, de journalistiek, zijn eigen bescheiden lichaamslengte, de asymmetrie van zijn gezicht en wat en wie niet allemaal. Maar ook iedereen - en dat is veel verwonderlijker - heeft een mening over hoe het een met het ander samenhangt en wat in dit rijtje eigenlijk het zwaarst weegt. Vanwaar die massale theorievorming? Er is slechts één verklaring: allemaal het werk van de geanalyseerde zelf. Keer op keer lapt hij het 'm, op het toneel, op de radio, als romanschrijver, als forumleider. Hij laat de mensen geen andere keuze. Wie iets van Meijer leest, hoort, of wie hem ziet optreden, kan zich niet eraan onttrekken aan het speculeren te slaan over 's mans karakterstructuur.

Wie Ischa Meijers nieuwste boek - Interviewen voor beginners, 35 quasi-monologen die, op het portret van Carel Willink na, allemaal eerder verschenen in deze krant - wil lezen met het voornemen uitsluitend aandacht te hebben voor stijl, vorm, inhoud, merkt ook hier dat hij meteen de andere kant wordt opgestuurd. Dat begint al bij de inhoudsopgave. Je laat je oog erlangs gaan en je betrapt je erop dat je weer de verkeerde, want psychologische, vragen aan het stellen bent.

Wat beweegt zo'n Meijer om naast mensen als K. Schippers en Jan Eijkelboom iemand te interviewen als Ted de Braak? Of, erger nog, Jeroen Krabbé? Vertegenwoordigen die zo hemelsbreed van elkaar in kwaliteit verschillende geïnterviewden soms diverse aspecten van zijn persoonlijkheid? Woont er zowel een Karel Appel als een Hanneke Groenteman in zijn borst? En meteen ná Weinreb (althans in het boek) komt oncologisch chirurg E. van Slooten van het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis aan het woord. heeft Ischa Meijer met deze keuze en juxtapositie misschien bedoeld te zeggen dat hij iets van de goede, weldoende dokter in zich heeft, maar tegelijk iets van de kwade, perfide dokter?

Het eerste interview is met de interviewer zelf, speciaal voor de gelegenheid, en ook afgenomen door de interviewer zelf. Dat voorwoord, als we het zo mogen noemen, vergemakkelijkt het onbevangen lezen van de rest van de bundel evenmin. Het is weer louter krachtvoer voor psychologen dat er wordt voorgezet. Ouders zwaar getraumatiseerd uit de Tweede Wereldoorlog gekomen. Vader schreef schotschriften tegen vermeende opponenten. Moeder maakte zich volledig aan hem ondergeschikt. Als jong meisje echter had ze ervan gedroomd actrice te worden; aan talent ontbrak het haar niet: ze kon verdienstelijk imiteren. Enzovoort, enzovoort.

Een citaat, dat ook nog eens mooi de theorie in dit stukje staaft: ‘De persoonlijkheid van de interviewer is het enige dat telt. Hoe valt anders te verklaren dat ik mijn geïnterviewden bij herhaling op papier zinnen laat uitspreken, die zij in werkelijkheid nooit zo gezegd hebben; de realiteit van het interview zelf wordt in principe gedicteerd door wetten van fictie, en deze regels worden door de auteur bepaald, niet door het onderwerp.’

Ischa Meijer
bert nienhuis

Wie kan na deze woorden nog één zin lezen zonder de gedachte: wat zegt dit over Ischa Meijers karakter? Ischa Meijer doet er alles aan om esthetische oordelen over zijn werk te verijdelen; hij gaat er als een echte vent vóór staan en maakt zich zo breed en zo groot mogelijk. Toch gaat hem dat het slechtst af als hij de kunstvorm van het interview hanteert. Want daarin is hij domweg te goed. Vooral als je er een paar achter elkaar hebt gelezen - en dat kan nu mooi - zie je Ischa Meijer nauwelijks meer staan.

Al heeft de aankondiger nog zo luid en duidelijk gezegd dat het volgende nummer van a tot z zíjn creatie is, wie let nog op hem als boven in de nok het adembenemende optreden aan de gang is van het Duo Peper?

■