Onbewust roofoffer
Stel: u leest de volgende samenvatting. Een lerares Frans, halverwege de dertig en de veertig, heeft een verhouding met een leerling uit de eindexamenklas van haar school. Er wordt, zowel in als buiten de school, over geroddeld. De schoolleiding vermaant de lerares, maar zonder veel resultaat. Uiteindelijk verlaat de lerares de school. Elders zal zij wellicht een nieuwe onderwijstaak vinden.
Nu zegt u natuurlijk: ja, dat verhaal ken ik. Dat is de korte inhoud van Het rookoffer van Tessa de Loo. Maar wist u dat dit ook de korte inhoud is van de roman De ziener van Vestdijk? Sterker nog: Le Roy uit De ziener vervult dezelfde functie als Beverman uit Het rookoffer. Een al wat oudere man die lerares en leerling bij elkaar brengt en op een cruciaal moment respectievelijk aanbelt, dan wel, gezeten in een boom, toekijkt als de minnenden elkaar omhelzen.
Is er dan nu reden om Tessa de Loo van plagiaat te beschuldigen? Nee, die is er niet. Ondanks de vergaande overeenkomst tussen beide verhalen, zijn de verschillen groter. Tessa de Loo zou ook op het idee voor haar novelle kunnen zijn gekomen door de film Mourir d'aimer, (lerares op een lyceum en zeventienjarige leerling worden verliefd op elkaar).
Toch lijkt mij in het geval van Tessa de Loo waarschijnlijk dat ze ooit De ziener heeft gelezen. Ze heeft tenslotte Nederlands gestudeerd, en iemand die Nederlands gestudeerd heeft, hoort zijn Vestdijk te kennen. Zij is het verhaal van De ziener totaal vergeten. Aan Vestdijk heeft ze tijdens het schrijven van Het rookoffer geen moment gedacht. Maar in haar onderbewuste is het raamwerk van Vestdijks geschiedenis blijven hangen en in eigenaardig vermomde vorm in haar novelle teruggekeerd. Niet omdat háár lerares halverwege de dertig en de veertig is en Vestdijks lerares ‘iets dichter bij de dertig dan bij de veertig’, maar vanwege de cruciale rol die het roken van sigaretten in beide verhalen speelt. Daarbij is bij Vestdijk plus wat bij Tessa de Loo min is. Als de lerares Frans in De ziener het met iemand heeft over het feit dat ze haar leerling thuis zal uitnodigen, zegt die iemand: ‘Denk erom, dat je hem wat te roken geeft.’ Van de lerares wordt door Vestdijk verteld dat zij zelf nooit rookt (pag. 53, uitgave Verzamelde romans). Doordat de leerling bij haar thuis rookt, weet Le Roy - die weet dat de lerares niet rookt - dat de leerling aan huis is geweest. Bij Vestdijk wordt steeds nadrukkelijk verteld dat leerling Dick, telkens als hij bij zijn lerares aan huis komt, een sigaret, of zelfs meer sigaretten rookt. Op den duur vraag je je af wat dat toch te betekenen heeft. Dan, op pagina 151 zegt juffrouw Rappange, die nooit gerookt heeft, tegen Dick: ‘Geef mij ook een sigaret.’ Dat nu is het moment waarop lerares en leerling het stadium van de onschuld verlaten; op dat moment begint, zonder dat zij zelf het weten, hun verhouding.
Natuurlijk: dit alles kan toeval zijn. Twee verhalen over een verhouding van een lerares Frans met een eindexamenleerling waarbij het roken van sigaretten een cruciale rol speelt. Maar heel waarschijnlijk lijkt zo'n toeval toch niet. Het is redelijker, juist vanwege die merkwaardige rookovereenkomst, om aan te nemen dat dat rookmotief onbewust aan Vestdijk werd ontleend, en op een aan bij Vestdijk tegenovergestelde wijze werd uitgewerkt. In dat geval is Het rookoffer onbewust dus een Roofoffer.
JS
De energie van de Belgische humorheren Kamagurka en Herr Seele is zo groot dat zij niet genoeg hebben aan hun publikaties in het weekblad Humo, de Haagse Post en nog zo wat tijdschriften. Daarom zijn zij een soort tijdschrift gestart dat onder de titel Lava van tijd tot tijd zal verschijnen. Het eerste nummer wordt sterk bezet met een nieuw avontuur van Cowboy Henk, die daarin zijn zoon introduceert op diens tiende verjaardag. De kleine krijgt ter gelegenheid daarvan voor het eerst de w.c. te zien (‘Een w.c.! Daar droom ik al jááááren van!’), maar op het moment dat hij er gebruik van wil maken wordt hij hardhandig door zijn vader teruggefloten: ‘Voor de grote boodschap ben je nog veel te klein, hou het voorlopig maar bij Pipi.’ Ook Bert Intiem beleeft nieuwe avonturen. De hier afgebeelde tekening staat geheel op zichzelf, dat kan hij wel. Lava is overal te koop voor f5,95.
Auteursrechtelijk beschermd