Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 16]

De hobby van mannen met ongehoord veel geld
Het levensverhaal van de Herald Tribune

The paper The Life and Death of the Herald Tribune door Richard Kluger Uitgever: Alfred A. Knopf, 801 p., f65,10

Lodewijk Brunt

Op een avond in 1962 werd de redacteur buitenland van de New York Herald Tribune gebeld door zijn hoofdredacteur John Lee Denson. Het was de tijd dat menige Amerikaan zich zorgen maakte over de politieke ontwikkelingen in Laos. ‘Hey kid,’ zei Denson, ‘hoe klinkt dit als kop: “V.S. trekken zich terug uit Zuidoost-Azië”?’ De redacteur vond het wel een pakkende kop. Maar het probleem was dat hij net een paar dagen geleden in vertrouwen had vernomen dat er geen sprake van was dat de Verenigde Staten zouden overgaan tot een troepenvermindering in Indo-China. Integendeel. Denson wist genoeg en gaf de redacteur opdracht van die informatie een mooi verhaal te maken. Maar nog vóór de zegslieden van het ministerie van Defensie waren geraadpleegd om te vertellen hoe het precies met de Amerikaanse aanwezigheid in Laos en omstreken was gesteld, hing Denson al weer aan de lijn. ‘Ik heb nog eens zitten nadenken over die kop, jochie,’ zei hij. ‘Hoe klinkt dit: “V.S. versterken troepen in Zuidoost-Azië”?’

Dat de hoofdredacteur in staat was om binnen enkele minuten radicaal van gedachten te veranderen, verraste niemand van de journalisten bij de Herald Tribune. Denson stond bekend als een geniale gek. ‘Hij wist geen godverdomme,’ zei de betreffende buitenlandredacteur. ‘Hij las nooit iets, maar hij voelde altijd feilloos aan wat andere mensen interessant vonden om te lezen.’ Het woord hype zou voor Denson uitgevonden kunnen zijn. Als hij een sensationele kop had bedacht zat hij zijn redacteuren net zo lang op de huid tot er een bijpassend verhaal geschreven was. En als dit niet helemaal was wat hij had bedoeld, werd er zonder pardon in geschrapt.

Densons wereldbeschouwing was overzichtelijk, het nieuws was voor hem een kwestie van helden en boeven. Hij had een grote bewondering voor hoge militairen en een diepe afkeer van politici, die hij allemaal als fraudeurs en corrupte nietsnutten beschouwde. Hij haatte president Kennedy en had de dag van zijn leven toen deze, nadat de Herald Tribune een onfrisse affaire in het Witte Huis aan het licht had gebracht, zijn abonnement opzegde. Denson moest ook al niets van vreemdelingen, katholieken en negers hebben en kwam daar rond voor uit. Zijn gebrek aan intellectuele diepgang wist hij ruimschoots te compenseren door te parasiteren op de ideeën van anderen. Hij wist beter dan wie ook hoe je denkbeelden aantrekkelijk kon verpakken.

Denson was in 1961 aangetrokken om de al jaren kwijnende Herald Tribune van een dreigende ondergang te redden. Hij leek daar wonderwel in te slagen. Het uiterlijk van de krant onderging een metamorfose door de pakkende koppen die hij met gulle hand over de voorpagina strooide. De Herald Tribune werd beter verkocht en zelfs de concurrentie werd onrustig. De hoofdredacteur van The New York Times, Turner Catledge, gaf zijn diepingesleten gewoonte op om na de avondmaaltijd naar huis te gaan; hij bleef op de krant om de eerste editie van de Herald Tribune af te wachten uit nieuwsgierigheid naar wat Denson er nu weer van gemaakt had. ‘Een goeie krant hoeft niet saai te zijn,’ luidde Densons motto. Dit was ook van toepassing op de onderlinge verhoudingen bij de Herald Tribune. ‘Rangen en standen bestonden niet meer,’ herinnerde zich een journalist uit die periode. ‘Het enige wat er toe deed was of je Densons tempo kon bijhouden. Het ging er bij de krant net zo toe als in de film Front Page, Denson had alles wat je van een hoofdredacteur verwachtte. Hij behandelde ons alsof we allemaal opgefokte intellectuelen waren, die niets konden en niet in de buurt van een telefoon durfden te komen, maar hij was gepassioneerd en deed zijn werk met liefde. We vonden hem fantastisch.’

Het Herald Tribune-gebouw in New York in 1875

John L. Denson

Onder curatele

De zakelijke leiding van de krant was minder gecharmeerd van haar hoofdredacteur. Denson mocht een eersteklasjournalist zijn, voor de financiële perikelen van de Herald Tribune legde hij een superieure minachting aan de dag. Van deadlines trok hij zich niets aan. De krant moest er perfect uitzien en zolang dat nog niet het geval was bleven de persen stilstaan. Maar zelfs als de persen draaiden schrok Denson er niet van terug ze alsnog stil te laten zetten om veranderingen aan te brengen, en soms ging het daarbij om niet veel meer dan één woordje. Het gevolg was dat de krant geregeld te laat werd bezorgd of, buiten New York City, in het geheel niet arriveerde. Dat dit veel opzeggingen opleverde liet de Lone Ranger, zoals Denson op de krant werd genoemd, volkomen koud. Hij wilde er niet eens over praten. Wie de euvele moed had om erover te komen klagen werd met gevloek en getier de redactieburelen uitgejaagd.

Dit kon niet duren. Toen duidelijk werd dat de krant na één jaar bewind van Denson nog steeds miljoenen verlies maakte, werd besloten hem onder curatele te stellen. Denson heeft het niet afgewacht. Vlak voor het uitbreken van de desastreuze krantestaking in New York, die omstreeks Kerstmis 1962 uitbrak en ruim honderd dagen zou duren, nam hij ontslag. Tot op de dag van vandaag zijn er mensen die geloven dat het vertrek van Denson de eigenlijke doodklap is geweest voor de Herald Tribune, die de eerste staking nog net kon overleven, maar na de tweede grote staking - in 1966 - definitief haar poorten sloot. Was het genie Denson niet in staat geweest om de krant na een paar jaar uit het slop te trekken en ervoor te zorgen dat de Herald Tribune een serieuze concurrent van The New York Times zou worden?

In het zo juist verschenen levensverhaal van de Herald Tribune, The Paper, geschreven door Richard Kluger, de laatste literaire redacteur van de krant, is weinig steun voor deze opvatting te vinden. De oorzaken van het overlijden van de Herald Tribune liggen dieper. De krant is door haar eigenaars veel te lang beschouwd geweest als een particuliere hobby, waar aldoor maar geld in werd gepompt uit sentimentele overwegingen en niet om er een zelfstandige, winstgevende onderneming van te maken. Al voordat in 1924 de fusie tot stand kwam tussen de Herald en de Tribune, waren beide kranten afzonderlijk volstrekt afhankelijk van de grillen van de eigenaars. Whitelaw Reid had zijn Tribune gebruikt als springplank voor een politieke loopbaan en toen hij eenmaal ambassadeur was geworden liet hij de krant doodbloeden tot het een soort museumstuk geworden was. James Gordon Bennett jr. had de Herald geërfd van zijn vader, die deze krant in 1835 had opgericht en er een dynamisch, modern bedrijf van had gemaakt. Maar de jonge Bennett was niet bepaald van hetzelfde journalistieke hout gesneden als zijn briljante vader. Hij nam de Herald over op zijn zesentwintigste jaar en gedroeg zich als een grillige dictator. ‘Er is één ding wat jullie goed in je oren moet knopen mannen,’ zei hij tegen de verzamelde redactiechefs, ‘en dat is, dat ík de enige lezer van deze krant ben. Ik ben de enige die tevreden gesteld moet worden. Als ik alles achterstevoren wil hebben, dan gaat alles achterstevoren. Ik wil iedere dag een hoofdartikel. Als ik zeg dat het moet gaan over zwarte torren, dan gaat het over zwarte torren.’

Ontsnapte roofdieren

Hoewel hij geen schrijftalent had, leverde hij regelmatig commentaren in, die in een speciaal lettertype moesten worden gezet. Menigmaal verscheen hij stomdronken op de krant met in zijn voetspoor een gezelschap kroegvrienden en voor de lol werden er dan allerlei veranderingen in de drukproeven aangebracht, tot diepe ergernis van de journalisten en de zetters. ‘Alle intelligentie die ik nodig heb, kan ik huren voor vijfentwintig dollar per week,’ placht hij te zeggen. In zijn beste momenten verzon hij spectaculaire projecten, die de krant tot rijkdom en beroemdheid brachten. Zoals de verslaggever die hij door heel Afrika stuurde om de verdwenen ontdekkingsreiziger Li-

[p. 17]

vingstone op te sporen. Als hij iets belangrijks in handen dacht te hebben speelde geld geen rol. Daar stonden vele slechte momenten tegenover. Het meest berucht is de krant die hij een keer op maandag uitbracht. De hele voorpagina was gewijd aan een grote ramp die zich in New York City had voltrokken tijdens het weekend. ‘Afgrijselijke gebeurtenis’, ‘Roofdieren losgebroken uit dierentuin’, ‘Vreselijke gevallen van verminking’, ‘Een schokkend carnaval van dood’, ‘Gruwelijke gevechten tussen mens en dier’. Er stonden lijsten met slachtoffers en de bloederige omstandigheden waaronder ze aan hun eind waren gekomen. Pas helemaal op het eind van de reportage werd onthuld dat alles verzonnen was, om de lezer te laten zien wat zou kúnnen gebeuren als er ooit een oppasser van de dierentuin zorgeloos optrad.

Brownie Reid

Whitelaw (Whitie) Reid

Bennett maakte zich in de high society van New York volstrekt onmogelijk door tijdens een groot feest bij zijn aanstaande schoonouders op de vleugel te klimmen om vanuit die positie door de kamer te pissen. Korte tijd na dit incident vertrok hij naar Parijs, waar hij een Franse editie van de Herald begon. Bij zijn overlijden in 1918 werd berekend dat hij zo'n dertig miljoen dollar over de balk moest hebben gesmeten tijdens zijn leven. De Herald bleef achter als een kaal geplukte kip. Dat was ongeveer dezelfde toestand als waarin de Tribune zich bevond, toen Ogden Reid bij deze krant zijn overleden vader Whitelaw Reid opvolgde in 1913. Ogdens moeder had hem tot eigenaar-hoofdredacteur benoemd en hem de vrije hand gegeven om met de krant te doen wat hij wilde. Al het geld dat hij nodig dacht te hebben, betaalde ze uit haar eigen zak. Ogden was een aanzienlijk betere journalist dan zijn vader geweest was en hij bracht de Tribune, vanaf 1924 de Herald Tribune, tot grote bloei. Maar juist als gevolg van de ondoorzichtige financiële basis van de krant, werd in zijn tijd al duidelijk dat de Herald Tribune het op deze manier nooit zou kunnen redden. De vele miljoenen die de Reids in de krant hadden gestoken hadden altijd de vorm van leningen gehad. Het resultaat was dat de familie Reid bij zichzelf in de schuld stond. Bij de minste of geringste tegenslag zou er geen werkkapitaal zijn om de krant draaiende te houden, de Herald Tribune was in technische zin permanent insolvent.

Die tegenslagen traden vooral aan het licht na de Tweede Wereldoorlog, toen Ogden Reid overleed en de krant in handen kwam van zijn volslagen incompetente zoons ‘Whitie’ en ‘Brownie’. Van de eerste werd gezegd dat hij géén belissingen kon nemen, van de tweede dat hij geen goede beslissingen kon nemen. Brownie Reid was een maniakale communistenhater, die geheel in overeenstemming met de denkbeelden van zijn goede vrienden Joe McCarthey en Richard Nixon, alle journalisten van de Herald Tribune het liefst een loyaliteitseed had willen laten afleggen. Hij schreef redactievergaderingen uit op onmogelijk tijden en presteerde het vervolgens om daar zélf veel te laat te komen. De krant was voor hem een middel om zijn persoonlijke preoccupaties uit te leven. In zijn ogen diende de pers om geschiedenis te maken, niet om geschiedenis te schrijven: ‘Een passieve pers die alleen maar gebeurtenissen verslaat, zal zichzelf in de vergetelheid schrijven.’ Zélf bracht hij dit credo vooral in praktijk door voor de meest uiteenlopende verenigingen in het hele land lezingen te houden, die hij door redacteuren van de Herald Tribune voor zich liet schrijven. Onveranderlijk ging het daarbij over de dreigende ondermijning van het Amerikaanse volk door het rode gevaar. Brownie Reid omringde zich met tweederangsfiguren en presteerde het om de krant in de drie jaar dat hij als eigenaarhoofdredacteur het bewind voerde, tot het faillissement te brengen.

Bodemloze put

In 1957 ging de Herald Tribune over in handen van de onmetelijk rijke John Hay Whitney, op dat moment ambassadeur in Londen, dezelfde post die ook Whitelaw Reid had bekleed op het eind van zijn leven. Net als de vorige eigenaren leek het Whitney interessant om een spreekbuis te hebben waarmee de publieke opinie bespeeld zou kunnen worden. Zelf bemoeide hij zich nauwelijks met de krant, hij beperkte zich tot het geven van financiële injecties. De Herald Tribune was een bodemloze put geworden. Op het intermezzo van Denson na, bleef de oplage dalen, de Reids hadden de krant te lang laten versloffen. Whitney zélf was een intelligent man, die vrijwel alles wat hij aanraakte in goud kon doen veranderen. Maar de journalistiek was hem te machtig.

Toen Denson vertrokken was, kreeg Whitney van zijn adviseurs te horen dat hij nu maar eens in eigen persoon orde op zaken moest stellen. Vanaf dat moment was hij regelmatig op de krant te vinden. Hij zat niet in hemdsmouwen achter zijn bureau, maar ging wel zover dat hij het vest van zijn driedelige kostuum aan de kapstok hing. Dat er weinig kracht van hem uitging kwam vooral omdat hij verliefd was op de krant en op iedereen die met de krant te maken had. Hij las de krant van voor naar achter, maar zelfs van stukken die hem niet bevielen kon hij niet goed uitleggen wat er aan ontbrak. Toch bracht hij hiermee op de redactieleden zijn standaarden van goede smaak en zijn grote waardering voor mooi geschreven stukken over. De laatste jaren van de Herald Tribune vormden een journalistiek hoogtepunt. Tom Wolfe en Jimmy Breslin kregen de ruimte om hun ‘nieuwe journalistiek’ gestalte te geven. De laatste schreef zijn beroemde verslag over de moord op president Kennedy, waarbij alle gebeurtenissen werden vastgelegd vanuit het standpunt van personen die slechts een ondergeschikte rol hadden vervuld: de arts die de lijkschouwing had verricht en de grafdelver die voor een passende kist had moeten zorgen. Het stuk eindigde met de woorden van dr. Perry, de arts, die nadat alles achter de rug was had opgemerkt: ‘Ik had nooit eerder een president gezien.’

Dat de Herald Tribune altijd de hobby is geweest van mensen met ongehoord veel geld heeft het mogelijk gemaakt dat de krant soms geschiedenis kon maken, maar het betekende tegelijkertijd de aanwezigheid van een kwetsbare achillespees. Whitney zag er niet tegenop om de Herald Tribune in de bijna tien jaar dat hij er de eigenaar van was, met omstreeks veertig miljoen dollar overeind te houden. Juist het feit dat dit allemaal zo gemakkelijk kon, laat ook de zwakte van deze constructie zien: de eigenaars van de krant hebben er nooit voor hoeven te vechten en konden hun speelgoed ook weer zó laten vallen als dat ze beter uitkwam.

■