Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

De gevaarlijkste regio van de wereld
Kansen op een nucleair inferno in het Stille-Oceaangebied

American Lake Nuclear Peril in the Pacific door Peter Hayes, Lyuba Zarsky & Walden Bello Uitgever: Penguin, 529 p., f25,50

Bert Zeeman

Het is voorjaar 1991. Ronald Reagan is in 1989 door William ‘Big Bill’ Herter opgevolgd als president van de Verenigde Staten. Onder Reagan heeft het Amerikaanse militaire arsenaal - zowel conventioneel als nucleair - een geweldige uitbreiding ondergaan, maar Herter heeft een zeer onstabiele erfenis in zijn schoot geworpen gekregen. In het tweede jaar van zijn ambtstermijn heeft hij troepen in moeten zetten om Amerikaanse bases veilig te stellen in Pakistan en de Filippijnen. In beide staten vormen de inmiddels bezette gebieden enclaves in door opstandelingen beheerst terrein. En dan in maart 1991 wankelt de derde Amerikaanse pijler in Azië: president Chun Doo Hwan van Zuid-Korea wordt vermoord en er breekt een burgeroorlog uit in het land. Binnen de kortste keren slagen de opstandelingen erin grote delen van het land in hun greep te krijgen. De Amerikaanse troepen zijn gedwongen zich terug te trekken op hun bases en in de gedemilitariseerde zone.

Deze - fictieve - ontwikkelingen in de Stille Oceaan vormen de aanloop tot de climax van American Lake. Nuclear Peril in the Pacific. Drie Australische onderzoekers trachten in het voorlaatste hoofdstuk van deze zeer gedegen en gedetailleerde studie een mogelijke uit de hand lopende situatie te schetsen. Het loopt inderdaad flink uit de hand. Binnen veertien dagen na de moord op Chun acht de plaatselijke Amerikaanse militaire commandant in Zuid-Korea het gebruik van nucleaire mijnen noodzakelijk om een verwachte Noordkoreaanse opmars te verhinderen. Herter geeft daarvoor zijn toestemming, herroept die later, maar de verbindingen met Zuid-Korea zijn inmiddels verbroken en de nucleaire mijnen worden tot ontploffing gebracht. De Sovjetunie reageert met maatregelen die door Washington als de voorbereidingen tot een aanval op de Verenigde Staten worden beschouwd. Het onvermijdelijke actie-reactieproces, mispercepties van elkaars bedoelingen en het uitgaan van de slechtst denkbare situatie leiden vervolgens binnen enkele uren tot een totale nucleaire oorlog. De nucleaire winter treedt in. ‘The end of the world has begun,’ aldus de auteurs.

Het knappe, en tegelijkertijd angstaanjagende, in de beschrijving van deze fictieve gebeurtenissen door Hayes, Zarsky en Bello, is dat de auteurs er in geslaagd zijn bekende gegevens uit andere contexten samen te bundelen tot fictie met een hoog realiteitsgehalte. Het verhaal over het detachement dat de nucleaire mijnen plaatst, wanhopig contact zoekt met Washington en merkt dat veilig radiocontact tussen het leger in Zuid-Korea en de vloot voor de kust niet mogelijk is, omdat hun radiosystemen niet aan elkaar aangepast zijn, wint aan geloofwaardigheid door een gegeven uit de invasie van Grenada uit 1983. Gedropte parachutisten waren toen niet in staat direct radiocontact te maken met de voor de kust liggende Amerikaanse vloot, zodat een wanhopige parachutist uiteindelijk maar direct contact opnam met Washington, gebruikmakend van zijn credit card, met het verzoek of het leger vandaar uit contact op zou kunnen nemen met de vloot!

Ruim vijfenveertig jaar liggen tussen de hier beschreven gebeurtenissen en het gebruik van de eerste atoombom. Het eerste deel van American Lake geeft een bondig overzicht van de invloed van nucleaire wapens in de Stille Oceaan in die periode. De auteurs wijzen er terecht op dat in het Westen weliswaar de meeste aandacht uitging en -gaat naar de ontwikkeling van de nucleaire balans tussen Oost en West in Europa, maar dat de ontwikkelingen in de Stille Oceaan wellicht veel verontrustender zijn. Het is tenslotte daar dat de eerste atoombommen in een oorlog gebruikt werden. Het is daar dat de inzet van atoomwapens in de jaren vijftig een aantal malen serieus door de toenmalige president Eisenhower is overwogen. En het is daar dat in de afgelopen jaren onder invloed van wat de auteurs de new militarists noemen een geweldige uitbouw van het Amerikaanse conventionele en nucleaire arsenaal heeft plaatsgevonden. De Pacific-regio, sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog met recht een Amerikaans meer genoemd, is volgens de auteurs niet alleen bezig in economisch opzicht de Atlantische regio te overvleugelen, maar is ook hard op weg in militair opzicht de gevaarlijkste regio van de wereld te worden.

Lehman doctrine

Hayes & co. hechten veel belang aan de komst van Reagan met in zijn gevolg een groep ‘hardliners’ van het zuiverste water. Van de new militarists neemt volgens hen de huidige minister van de Marine. John Lehman de voornaamste plaats in. Hij wordt afgeschilderd als de architect van de nieuwe Amerikaanse strategie, gebaseerd op maritieme heerschappij en de daarmee gepaard gaande uitbreiding van het Amerikaanse militaire (met name vloot)arsenaal in de Stille Oceaan. In drie achtereenvolgende veldslagen in Washington werden 1. de aanhangers binnen de regering van de oude - op Europa georiënteerde - strategie rond minister van Buitenlandse Zaken Haig, 2. tegenstanders van een op gigantische vliegdekschepen (sitting ducks) gebaseerde strategie in het Congres en het Pentagon en 3. de traditionele opponenten binnen de krijgsmacht (leger en luchtmacht) in het kader van de begrotingsverdeling, in de periode 1982-1984 verslagen. Daarna had de Lehmandoctrine vrij spel. Maritieme suprematie, offensieve voorwaartse inzet en uitbreiding van het aantal vliegdekschepen waren vanaf dat moment de kernbegrippen.

De Amerikaanse zijde van de nucleaire balans in de Stille Oceaan krijgt in het tweede deel van American Lake onmiskenbaar de meeste aandacht van de auteurs. Niet dat zij ontkennen dat de Sovjetunie ook bezig is met een uitbreiding van haar militaire arsenaal in Siberië. Integendeel. Zij stellen echter dat deze uitbreiding gebaseerd is op een strategie van defensive defense, het opvangen van een Amerikaanse dreiging, terwijl de Amerikaanse strategie te omschrijven valt als offensive defense, het vermogen gebieden aan te vallen en te be-

Vervolg op pagina 16