Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Hitler als Koning Midas
Een afrekening met een niet-bestaande mythe

De miljoenen van Hitler door Wulf Schwarzwäller Vertaling: C.W.A.J.A. Walraven Uitgever: De Kern, 192 p., f29,50

Jan Meyers

Terwijl zijn honderdste geboortedag in zicht komt, klotsen de Hitler-Wellen voort ‘in eindeloze deining’. Van het moordenaars-supertrio Hitler-Stalin-Mao heeft hij nog altijd de grootste belangstelling. De Hitler-story bevat dan ook een aantal geheide succesformules: het gesjochten-jongen-klimt-naar-de-top-motief, alle ingrediënten voor een schelmenroman, horror bij de vleet en het slot van een moralistisch sprookje doordat boontje om zijn loontje komt.

Wulf Schwarzwäller vestigt de aandacht op zich door een nieuw Hitler-boek toe te voegen aan de stapel die we al hebben. Dat het lang het meest recente zal bjijven, is niet aannemelijk. Wat heeft hij nu nog te melden? Zelf zegt hij te willen afrekenen met ‘de legende die tot in onze dagen is blijven leven: de legende namelijk dat Hitler bij al zijn fouten en monsterlijkheden tenminste voor geld geen belangstelling had’. Doelstelling en titel doen vermoeden dat het hier om een Hitler-aspect gaat, namelijk de relatie tot de onrechtvaardige Mammon, maar dat is niet helemaal waar.

In de loop van de tijd zijn al heel wat mytische trekken uit ons Hitler-beeld verwijderd. We weten dat hij nimmer ‘Anstreicher’ is geweest, noch op tapijten heeft gekloven, verre van een armeluiszoontje was en ook in Wenen de meeste tijd niet berooid was, en anders dan Heiden, Shirer en Bullock willen, heus wel artistiek talent bezat, zoals Fest en Maser getuigen. Als soldaat was hij niet laf en zijn seksleven was normaal. Zelf plaats ik een vraagteken bij zijn dierenliefde ondanks Fuchsl (Toland) en het pleidooi voor Blondi om in de kamer te mogen (Nerin Guns Braun-biografie). Dit niet omdat hij op het eind gif op zijn hond uitprobeerde, maar op grond van beelden uit de ‘Fietsvakantie’, een van Eva Brauns huisfilms. Men ziet Blondi, als zijn baas hem roept, naderen met de staart tussen de poten en kronkelend over de grond.

Iedere poging om legendevorming tegen te gaan en het historische beeld te verhelderen, verdient hulde. Hiermee wil niet gezegd zijn dat wij Hitler ooit volledig zullen kennen. Het individu, aldus Thomas de Aquino, is niet mee te delen. Een mens is vele personen en soms zijn de onderscheiden facetten op uiteenlopende tijdstippen ook nog verschillend. Werner Maser wijst erop dat historici er niet altijd voldoende rekening mee houden dat de Hitler van 1942 als gevolg van zijn ziekten iemand anders is dan de Hitler van 1939.

De taak van de geschiedschrijving in dezen is een spitting image van het fenomeen zo dicht mogelijk te benaderen, zoals het wassenbeeld bij Madame Tussaud dat ten aanzien van de fysieke Hitler doet. Voor de beoordeling van een Hitler-geschrift moet, dunkt mij, de maatstaf zijn of en zo ja in hoeverre het die gelijkenis bevordert. Reeds jong hing Hitler het renaissance-ideaal van niet te hoeven dienen aan. De gedachte alleen al aan regelmatige arbeid deed hem klam uitslaan. Doelend op het ambtenarenbestaan dat zijn vader voor hem ambieerde, zei hij met een maximum aan afschuw: ‘Dan zou ik geen baas meer zijn over mijn eigen tijd.’ Het is niet aannemelijk dat zo iemand onverschillig zou hebben gestaan tegenover het aardse slijk, althans niet in zijn hoedanigheid van middel tot onafhankelijkheid. Schwarzwäller probeert ons ervan te overtuigen dat de jonge Adolf al tuk was op geld. In feite was hij het op vrije tijd. Geld op zichzelf interesseerde hem niet voldoende om zich ervoor uit te sloven. Werken, ook schilderen, deed hij niet meer dan nodig was voor een eenvoudig bestaan, zij het met de luxe van veel tijd voor zichzelf - die hij onder andere vulde met lezen en praten. Hij was een onvoorstelbare ouwehoer. Zelfs in zijn hoofdkwartieren met een wereldoorlog aan zijn hoofd ouwehoerde hij aan een stuk door.

Hitler
david levine

Vloekende das

Schwarzwäller gaat nauwkeurig na hoe Hitler in de verschillende perioden gekleed ging: dandyachtig van zijn zestiende tot negentiende jaar, burgerlijk elegant in de eerste Weense jaren, daarna sjofel: ‘Aan zijn uiterlijke verschijning hecht Hitler nog altijd (!) geen waarde’ - en na 1910: ‘Voorbij zijn de tijden van slordige kleren en haren.’ In München voor de Eerste Wereldoorlog: ‘Zodra hij uitgaat is hij netjes gekleed.’ Als beginnend politicus draagt hij meestal een eenvoudig donkerblauw pak, soms met vloekende das of niet bijpassend vest. Eckart leert hem alles, onder andere zich wat beter te kleden, en koopt een trenchcoat en grijze hoed voor hem. Helene Bechstein geeft geld voor een smoking en lakschoenen die hij ook overdag bij z'n gewone klofje draagt... Wat wil dit nu zeggen? Toch niet meer dan dat Hitler probeerde zich behoorlijk te kleden en dat hij op dit gebied geen smaak had.

Waar zijn geld als ‘kunstenaar’, als partijleider voor en na de putsch, als kanselier en staatsman vandaan kwam, was al bekend. Is het feit dat hij op het aangiftebiljet fantaseerde om zo min mogelijk belasting te hoeven betalen een bewijs van geldzucht? Na 1933 werd hij van dit inconveniënt vrijgesteld. Weldra was hij multimiljonair door de royalty's van Mein Kampf, zoals bekend een van de meest verkochte en minst gelezen boeken uit de geschiedenis van de mensheid - door zijn aandeel in Hoffmanns foto's, de ‘persoonlijkheidsrechten’ voor zijn kop op de postzegels en de gulle hand van de industriëlen die zijn door Bormann beheerde privé-kas spekten. Onbekommerd smeet hij met de duiten, leefde zijn bouw- en verzamelwoede uit en stond op de goedkope manier van iemand bij wie het niet op kan onverschillig tegenover geld.

Schwarzwäller heeft het grootste gelijk van de wereld, als hij van het beeld van de ascetische Führer geen spaan heel laat, maar als hij zegt dat die legende tot op de dag van heden nog bestaat, vraag ik: waar dan? Toch niet bij wie ook maar een beetje op de hoogte is van de Hitler-literatuur. Het is echt geen nieuwtje dat Hitlers Spartaanse houding een propagandistische farce was, net zo ridicuul als zijn gloedvol bezongen liefde voor het ‘schlichte Edelweiss’. ‘Misschien heeft hij zichzelf als Leonidas gezien. In werkelijkheid heeft hij meer geld van de gemeenschap over de balk gegooid dan Alcibiades,’ zegt Albert Speer en hij stond erbij en keek ernaar. En als de schrijver beweert: ‘Het feit dat hij over onuitputtelijke middelen kon beschikken, had voor hem een erotische bekoring,’ is dit net zo speculatief als Hitlers longziekte op z'n zestiende toeschrijven aan overmatig roken. Sprekend over Hitler als verzamelaar komt hij tot deze opmerkelijke tekst: ‘Er zijn onder fanatieke kunstcollectioneurs ziekelijke fetisjisten die een schilderij of kunstvoorwerp uitsluitend voor een soort masturbatoire genietig willen bezitten.’

Seks en hocus-pocus

Naast de centen komen seksleven en occultisme aan bod. Wat het eerste betreft, gooit Schwarzwäller het over de boeg van de perversie en haalt de dubieuze getuigen van het bekende OSS-onderzoek aan. Wel noemt hij in zijn literatuuropgave Trevor-Roper (‘Ten aanzien van deze zaken is er geen spoor van bewijs’), Robert Waite (‘Veel intelligente mensen die hem goed hebben gekend, verklaren nadrukkelijk dat er van perversiteit geen sprake was’) en Werner Maser (‘Over het feit dat Hitlers seksleven normaal was, bestaat geen enkele twijfel’), maar zou hij ze wel hebben gelezen?

Groot was de invloed van het occulte op Hitler, meent de schrijver, met name van het Thule-genootschap waartoe zijn mentor Dietrich Eckart hoorde. Het kwam hierdoor dat de geremde stoethaspel die wegens gebrek aan leiderscapaciteiten niet tot onderofficier was bevorderd, veranderde in ‘een uitmuntend organisator en propagandist met het vermogen om te leiden en mee te slepen’. En dat denkt Schwarzwäller allemaal te kunnen bewijzen met het feit dat Allan Bullock Hitler ‘het magnetisme van een hyponotiseur’ toekent en doordat Hitler Mein Kampf besluit met een lofrede op Eckart. Zou dat niet gewoon kunnen zijn omdat Eckart hem had geleerd zich te kleden, te gedragen, behoorlijk Duits te spreken en bovenal hem had geïntroduceerd in kringen met geld en invloed? Na de putsch zou Hitler in Landsberg via Rudolf Hess in de ban zijn geraakt van de mystiek van Haushofer. Maar hoe zit het nou met onze wetenschap dat Hitler gelovig noch bijgelovig was en graag de draak stak met occultisme en zijn aanhangers? Dat was maar een pose, zegt Schwarzwäller, omdat hij zich niet belachelijk wilde maken. Jammer genoeg vermeldt hij niet hoe hij dat nou weer weet. Door contact met Hitlers geest tijdens een spiritistische séance, maar verzwijgt hij dat om zich niet belachelijk te maken?

Gerrit Komrij heeft het leggen van verband tussen Hitler en Nietzsche ‘een belediging zonder weerga uit de cultuurgeschiedenis’ genoemd. Zo komt het mij onbillijk voor om Karl May fascisme en racisme aan te wrijven, ook al ruikt Bomans gas. De man kan het ook niet helpen dat Hitler zo épris was van zij verhalen dat hij het zijn generaals als een tekortkoming aanrekende dat zij die niet genoeg hadden gelezen. In feite was deze bewondering eerder uitzonderlijk dan maatgevend voor de nazi's van wie de meeste vonden dat May te veel dappere en nobele Indianen ten tonele voerde, alsof het geen Untermenschen waren.

De miljoenen van Hitler bestrijdt een niet bestaande mythe, probeert een andere nieuw leven in te blazen en er ook nog een bij te maken. Het historische beeld van Hitler is met dit alles niet gediend.

■