Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 3]

Dubois ontwerpt consciëntieus het eigen bestaan
De angst van Belisarius, een studie van het menselijk tekort

De angst van Belisarius door Pierre H. Dubois Uitgever: Nijgh & Van Ditmar, 188 p., f32,50

Jacques Kruithof

De Byzantijnse geschiedschrijver Procopius liet bij zijn dood een schandaalkroniek na, de Anekdota, die een ander licht werpen op het doen en laten van keizer Justinianus (482-565) dan zijn officiële werken, waarin hij de vorst ophemelde. Ook het extravagante seksleven van keizerin Theodora wordt uit de doeken gedaan, en de succesrijke veldheer Belisarius blijkt zijn leven lang voor allerlei dingen blind geweest te zijn, bijvoorbeeld voor de streken van zijn vrouw, ofschoon hij toch wist dat ze nog met de keizerin in hetzelfde bordeel had gezeten.

In de nieuwe roman van Pierre H. Dubois, De angst van Belisarius, brengt een gesprek over deze strateeg en veroveraar helderheid in het bestaan en denken van enkele hoofdpersonen. De uitleg van zijn daden verklaart plotseling veel over eigen en andermans leven: ‘de angst van Belisarius (...) is herleid tot de essentie: angst voor de werkelijkheid. Hij durft zijn vrouw niet te zien zoals zij is, louter uit zelfbehoud, want hij zou al zijn zelfrespect verliezen (...) Hij is bang voor de keizer en de keizerin van wie hij de misdaden beter kent dan wie ook, maar zijn verantwoordelijkheidsgevoel brengt hem er niet toe daartegen in verzet te komen (...) Dat gebeurt niet uit fysieke angst, want zijn optreden tijdens de oorlogen en veldslagen bewijst zijn persoonlijke moed. Nee, het is morele angst; hij miste (...) de moed om de werkelijkheid onder ogen te zien.’

De angst van Belisarius bestaat uit vier delen. Het eerste gedeelte fungeert als expositie en voert de familie Wisselau ten tonele: de kunstzinnige eigenaar van een drukkerij met zijn vrouw en twee zoons, plus een vriend van de oudste die kind aan huis wordt. Wisselau is overigens in een verhaalfragment uit de dertiende eeuw een beer in het gevolg van Karel de Grote, die bij een bezoek aan de koning der reuzen de boel op stelten zet. Enige relatie met Dubois' roman kan ik verder niet ontwaren.

De overige drie delen volgen afwisselend de drie hoofdpersonen, allen gedurende de Eerste Wereldoorlog geboren, en dus vertegenwoordigers van Dubois' eigen generatie. Het zijn Max, historicus van beroep en vrijgezel sedert de ontdekking dat zijn grote liefde er verscheidene minnaars op na hield, zijn broer Frank, ingenieur en erfgenaam van het bedrijf, gelukkig getrouwd en vader geworden, maar geplaagd door een slecht geweten, en de jeugdvriend Tony Valentijn, die schrijver wordt en in Brussel zijn Anne leert kennen.

Pierre H. Dubois
eddy de jongh

De roman verhaalt hun lotgevallen van de jaren twintig tot in de decennia na de oorlog, een tijdsspanne die alle aanleiding geeft tot reflectie op maatschappelijke en politieke ontwikkelingen, uiteenlopend van het nazisme en de oorlog tot veranderingen in de seksuele en huwelijksmoraal. De hoofdpersonen zijn omgeven door een groot aantal nevenfiguren en figuranten, die bijdragen tot het tijdsbeeld, al zijn ze voor de handeling soms gemakkelijk misbaar.

In het vierde deel worden de verhaallijnen strak getrokken door een reeks gesprekken: eerst over Belisarius, dan een onderhoud van Max met zijn vader, die kort daarna overlijdt, vervolgens neemt Frank zijn broer in vertrouwen over het misdrijf dat hij op zijn kerfstok heeft, en in het slottafereel praat Max met Tony en Anne: de terugblik werkt als een samenvatting en ordening van hun leven, en als een definitief inzicht in menselijke drijfveren en tekortkomingen.

Alle drie kennen de hoofdpersonen iets als de angst van Belisarius: Frank door de verdrongen en verzwegen episode uit zijn diensttijd in Indonesië, Tony als de schrijver die ‘een heleboel dingen waarvoor ik tot nu toe op de vlucht ben geslagen’ onder ogen moet zien, en Max die zich een existentialistisch levensbesef eigen maakt: ‘al onze daden zijn nutteloos zodra men ze heeft verricht’. De aanduiding ‘angst voor de werkelijkheid’, afkomstig van een historica, klinkt mij wat te positivistisch; het gaat om een fundamentele onzekerheid, om twijfel aan de eigen beweegredenen en die van anderen.

Essayistisch ingrijpen

Sommige voornamen (Tony, Anne) en het motto van André Malraux verbinden De angst van Belisarius nadrukkelijk met Dubois' vorige roman, Requiem voor een verleden tijd uit 1984. Het lijkt erop dat Dubois nog weer twee jaar eerder, toen Najaar verscheen, aan een tweede leven als romancier is begonnen. Er liggen nu drie boeken, elk met een autobiografische inslag, maar waarin de verbeelding het leeuwedeel van het werk doet. Ze laten zich lezen als studies in de ‘condition humaine’, uit de koker van iemand die niet zou misstaan in de Duitse televisieserie ‘Zeugen des Jahrhunderts’.

De onderwerpen die Dubois aansnijdt, essayistisch ingrijpend in het levensverhaal van zijn personages, of door middel van dialogen, zijn vertrouwd. De angst van Belisarius is, zoals men van hem verwachten mocht, onder veel meer een pleidooi voor authenticiteit in leven, denken en schrijven, een liefdesverklaring aan literatuur, muziek en kunst, en trouwens ook, opnieuw, aan Anne, al blijft zij zelf wat op de achtergrond, en ten slotte een verdediging van het ondogmatisch maar consciëntieus ontwerpen van het eigen bestaan. Bovendien bevat het boek een pleitrede voor Den Haag, en dát van een geboren Amsterdammer. Zeker in de residentie moet deze roman dus stukgelezen worden.

De auteur zou ik het gunnen, uiteraard, maar ik wens het hoofdzakelijk voor geboren en getogen lezers, omdat het hier een alleszins serieus te nemen schrijverschap betreft - juist doordat iedere bijgedachte aan populariteit er vreemd aan is. Dubois is geen superieur stilist, maar alles wat hij te zeggen heeft, is het aanhoren waard. Misschien schrijft zo'n auteur wel per definitie ‘voor kleine parochie’; dat zal mij er niet van weerhouden anderen op hem te attenderen waar ik maar kans krijg.

Kortom, wie zichzelf ook buiten de hofstad als lezer respecteert, weet wat hem of haar te doen staat, hetzelfde als de oude Wisselau: ‘hij bezat zin voor kwaliteit en wat hij aan boeken, bijzondere edities en kunst verzamelde, vormde geleidelijk een collectie van waarde’. Deze laatste vier woorden zijn tevens een voortreffelijke karakteristiek van het gehele oeuvre van Pierre H. Dubois.

■