Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[Een doorgewinterd observator van zichzelf en anderen - vervolg]

leven vastleggen vanuit een verbluffend geheugen voor wat hij eenmaal had gezien en voor wat hij mensen eenmaal had horen zeggen. Met een verbijsterend doorzettingsvermogen schreef hij tot het niet meer ging. ‘Tegen het einde van zijn leven kon hij maar drie of vier minuten achter elkaar werken,’ zegt zijn vriend Eric Oliver die de laatste vijf jaar van zijn leven met hem deelde in zijn inleiding tot Welch's mooiste boek A Voice Through a Cloud, ‘en dan kreeg hij een laaiende hoofdpijn en dan deden zijn ogen het niet meer (...)’.

A Voice was niet helemaal voltooid toen Denton Welch stierf, op 30 december 1948, drieëndertig jaar oud. Het is de geschiedenis van zijn ongeluk en de levenslange nasleep ervan. In de pinkstervakantie van 1935 stapte hij in Londen op zijn fiets om een oom in Surrey te bezoeken en werd van achter door een automobiliste aangereden. Gezien de aard van het letsel is het waarschijnlijk dat de wielen over zijn lichaam zijn gegaan. Afgezien van een gebroken enkel en hevige kneuzingen was zijn ruggegraat gebroken. Van de gebeurtenis zelf herinnerde hij zich later alleen dat hij op straat weer bij bewustzijn kwam en dat er een agent naast hem stond: ‘I heard a voice through a great cloud of agony and sickness.’

A Voice is een uniek boek dat ondanks alle pijn en ellende die erin worden beschreven geen klaagzang is. Het vinden van woorden die een nauwkeurig beeld opriepen van wat hij heeft ondergaan hield hem eerder in leven dan de ‘behandeling’. De taal is gewoon en tegelijk beeldend en poëtisch, zodat de ziekte bijna iets sprankelends krijgt, iets wat me deed denken aan Wallace Stevens' ‘Esthetique du Mal’:

Natives of poverty, children of malheur,
The gaiety of language is our seigneur.

Zijn verhouding met Eric Oliver kan alleen worden begrepen vanuit zijn voortdurend afnemende gezondheid, de blaas- en nierinfecties, de steeds terugkerende aanvallen van hoge koorts, een gedeeltelijke impotentie, en een abnormaal hoge bloeddruk die tenslotte als de voornaamste doodsoorzaak werd vermeld. De verwijten kwamen vooral van Dentons kant, theatrale verwijten over Erics onverschilligheid waarmee Denton aan zijn vriend de hartstochtelijke liefdesbetuigingen wilde ontlokken waarvan Eric de woorden niet kende. Eric was niet erg verbaal. ‘Denton beredeneerde zijn emotie, terwijl Eric het leven nam zoals het zich aan hem voordeed,’ schrijft De-la-Noye. Daarbij kwam Dentons ingewikkelde relatie met de oudere Noël Adeney, tweede vrouw van de schilder Bernard Adeney en schrijfster van de zeer slechte roman No Coward Soul waarin ze een jaloerse wraak nam op Eric over wie Denton haar, met de eeltigheid van de verliefde, de ene hooggestemde brief na de ander had geschreven. Aan Eric schreef Denton dan weer hoe verbazingwekkend haar ‘hartstocht’ voor hem was. ‘(...) Ik begrijp niet hoe ze zich zo heeft kunnen laten gaan,’ schreef hij o zo naïef, ‘dat ze zo verliefd is of geobsedeerd of wat ook (...)’. Voeg daarbij nog de geliefde vriendin-huishoudster Evie die van tijd tot tijd scènes van gierende afgunst aanrichtte, en het werkklimaat van de jonge schrijver is vrij volledig getekend. In deze verhitte verwikkelingen en in Welch's vermogen om zijn zo snel wisselende stemmingen schitterend vast te leggen doet Welch denken aan de door hem zeer bewonderde D.H. Lawrence.

Wanneer de stormen geluwd zijn, ontdekken Eric en Denton het onvoorstelbare: dat ze gelukkig in elkaars nabijheid kunnen leven. Denton is dan al ten dode opgeschreven.

Behalve deze verhouding met Eric Oliver maakt ook het literaire succes waarnaar Welch zo had verlangd zijn laatste jaren althans enigszins dragelijk. Het succes viel hem, door de steun van Edith Sitwell en anderen, vrij snel ten deel, niet in de laatste plaats door de bevrijdende manier waarop hij het thema van de homoseksualiteit even onnadrukkelijk als onmiskenbaar een plaats gaf in zijn werk, wat hem veel bijval en veel niet altijd even gewenste fanmail bezorgde.

Vanaf zijn eerste succes heeft Denton Welch een zekere bekendheid op kleine schaal behouden en deze bekendheid lijkt nog steeds te groeien. In Youth is Pleasure en A Voice Through a Cloud zijn nog als Penguin verkrijgbaar. Nu deze boeken zijn aangevuld met Maiden Voyage en De-la-Noyes biografie, is het te hopen dat ook The Journals - verkrijgbaar, als hardback van Allison & Busby, ± f65, - en het voor zover ik weet nooit herdrukte A Last Sheaf binnen afzienbare tijd door Penguin zullen worden uitgebracht. Denton Welch is, bij al zijn duidelijke beperkingen, een bijzondere, zeer fascinerende schrijver.

■