Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 16]

Thomas Bernhard
Vervolg van pagina 11

hilisme’ dienst kunnen doen. Een ervan is te mooi om haar hier niet te citeren: ‘Nach und nach müssen wir alles ablehnen, nach und nach gegen alles sein, um ganz einfach an der allgemeinen Vernichtung, die wir im Auge haben, mitzuwirken, das Alte auflösen, um es am Ende ganz en gar auslöschen zu können für das Neue. Das Alte muss aufgegeben werden, vernichtet werden, so schmerzhaft dieser Prozess auch ist, um das Neue zu ermöglichen, wenn wir auch nicht wissen können, was denn das Neue sei, aber das es sein muss, wissen wir.’

Meeslepende retoriek

Is Thomas Bernhards nieuwste roman van het allerhoogste niveau? Tot nu toe is deze vraag hier buiten beschouwing gebleven. Ik vind eerlijk gezegd dat Auslöschung zich weinig onderscheidt van Bernhards eerdere boeken. De lezer die met het werk van de Oostenrijker enigszins vertrouwd is, zal hier weinig nieuws aantreffen. Toch betekent dit allerminst dat Auslöschung een teleurstellende roman is. Integendeel. Opnieuw weet Bernhard met zijn meeslepende retoriek tot op de laatste bladzijde te boeien, hetgeen bij deze omvang ongetwijfeld een grootse prestatie genoemd mag worden. Misschien heeft hij in deze roman zelfs de kunst om zijn scheldtirades af te wisselen met uitweidingen over filosofie en literatuur, en zijn monologen te kruiden met aforisme-achtige uitspraken weten te perfectioneren. Auslöschung bevat bijvoorbeeld vele opmerkelijke, maar natuurlijk ook uiterst subjectieve terzijdes over onder meer Goethe en Thomas Mann (beide kritisch), of over Musil en Haydn (beide lovend). Of uitweidingen over de manier waarop favoriete schrijvers herlezen dienen te worden, over het fragmentarisme in de filosofie, of over het verband in Oostenrijk tussen katholicisme en muziek.

Wereldliteratuur? Wat wereldliteratuur is zal iedere lezer voor zich maar moeten uitmaken, maar over één ding kan, dunkt mij, toch nauwelijks twijfel bestaan: als wc afzien van enkele oudgedienden als Canetti en misschien nog Max Frisch en Günther Grass dan geldt Thomas Bernhard als de interessantste Duitse schrijver van deze tijd.

■