Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 15]

Geen smaak en geen geweten
Onassis, parvenu zonder persoonlijkheid

Ari: The Life and Times of Aristotle Socrates Onassis door Peter Evans Uitgever: Summit Books, 355 p. Importeur: Van Ditmar, f49,75

Ad van Iterson

Het nieuws dat Jacqueline Kennedy met een steenrijke Griekse reder van over de zestig ging trouwen, riep verschillende gevoelens op in onze straat. De vrouwen waren allemaal bijzonder verontwaardigd. Hoe hadden ze niet gehuild om die mooie, jonge weduwe met haar kindertjes achter de baar van de geliefde president, die zo laaghartig was vermoord. En nu, nog geen paar jaar later... Wat zag ze in die oude lelijkerd? Geld, natuurlijk, wat anders? Maar hoe kón ze, enkel en alleen voor het geld, met zo'n vieze vent. Wat geld niet allemaal vermocht.

De mannen keurden het ook zeker niet goed. Aan de andere kant konden ze zich wel in die Onassis verplaatsen. Wie zou hem ongelijk willen geven? Als zij het geld hadden gehad...

Voor ons, de jeugd, was het aanstaande huwelijk zonder meer een welkome gebeurtenis. We hadden weer iets om ons vrolijk over te maken. Tal van moppen werden er in die weken geboren, die 's mans potentie in twijfel trokken. ‘Weet je wat Jacqueline Kennedy als huwelijkscadeau van Onassis krijgt?’ ‘Nee.’ ‘Een antiek hangertje!’

Na lezing van Ari: The Life and Times of Aristotle Socrates Onassis door de Engelsman Peter Evans moet ik concluderen dat die grap over dat hangertje misplaatst was. Tot op hoge leeftijd bleef Onassis zijn repeteergeweer hanteren, om zijn eigen terminologie over te nemen. Hij richtte op filmsterren, prima donna's, society-dames, baronessen, prinsessen, maar met evenveel plezier op het voetvolk van revuemeisjes, callgirls and starlets. ‘His passions were physical and not intellectual,’ schrijft Evans, die een groot talent in het bedenken van eufemistische wendingen mag worden genoemd.

Over fysieke passies gesproken: ook Jacqueline Kennedy leek erdoor te worden gedreven. Vijf keer per nacht, als we Onassis mogen geloven. Maar we mogen Onassis niet geloven. De man was een pathologische leugenaar. Zelfs over zijn leeftijd loog hij. Tegen iedereen zei hij dat hij in 1906 werd geboren; in werkelijkheid was het 1900. ‘He brawled and lied freely, often for the heil of it, and his lies were always lively and imaginative,’ schrijft Evans, met weer zo'n positieve draai eraan.

Alles wat Evans van Onassis zelf heeft, en dat is nogal wat, kan dus aan diens zo levendige fantasie zijn ontsproten. Zoals de geschiedenis van zijn eerste liefde. Maar waarheid of verdichtsel, dit verhaal over zijn erotisch debuut werpt een scherp licht op zijn persoonlijkheid - of het ontbreken daarvan. De familie Onassis, tabakshandelaren, woonde in Smyrna (nu Izmir). Na de Eerste Wereldoorlog werd een groot deel van westelijk Turkije ingelijfd bij Griekenland. In 1922 heroverden de Turken het gebied. De stad Smyrna werd geplunderd en in brand gestoken, en de Anatolische Grieken moesten de gruwelijkste wreedheden ondergaan. Ari's lievelingsoom werd opgehangen, zijn vader verdween in de gevangenis en de rest van zijn familie werd geïnterneerd. En wat gebeurde er met Ari? Niets. Of niets... hij behield zijn vrijheid door zich de amoureuze toenadering van een Turkse luitenant te laten welgevallen. Evans: ‘They were an extraordinary pair; they shared similar expectations and a philosophy that put physical endeavor first and attached to it a sense of duty which was almost childish. By tradition and temperament they became lovers.’

Walvisvoorhuid

Aristoteles Socrates Onassis was de absolute parvenu. Als arme emigrant in Argentinië droomde hij ervan ééns achter een Louis-Quinzebureau te mogen zitten. Dat bureau kwam er, en nog veel meer, maar wat hij niet van zich kon afschudden was zijn sjacheraarsvulgariteit. In gelegenheden als Maxim's tikte hij met zijn mes tegen het glas om de aandacht van de maître te trekken, vrouwentranen veegde hij weg met zijn duim en uit zijn hese mond kwam de ene quasi-briljante banaliteit na de andere. ‘Great scholars do not make great businessmen.’ ‘There is no right or wrong; there is only what is possible.’

Onassis en Maria Callas

Een vriend merkte op: ‘He still thought that class was something you bought at Tiffany's.’ Wat hij niet bij Tiffany's haalde, maar wat hij toch een mooi artikel vond, dat was walvisvoorhuid. Hij liet er de barkrukken van zijn jacht Christina mee bekleden. ‘Madam,’ zei hij tegen eregast Greta Garbo, ‘you are now sitting on the largest penis in the world.’

Geen smaak en geen geweten. Hij financierde zijn schepen met wat hij ‘OPM’ noemde - Other People's Money. Hij sloot contracten om olie te vervoeren in tankers die niet eens gebouwd waren. Hij profiteerde van oorlogen en andere rampspoed. Hij deed zaken met Zuidamerikaanse dictators, oud-nazi's en met de Griekse kolonels (‘Being with the colonels is preferable to being with the losers,’ luidde zijn apologie). Zijn sadisme vierde hij bij voorkeur bot op de mensen die hem het meest naast waren. Hij sloeg zijn vrouwen bont en blauw, omdat ze bijvoorbeeld een zijns inziens lelijke broek aan hadden, maar ook omdat het na zo'n afranseling altijd lekker vrijen was. Van Maria Callas, de vrouw die voor Jackie Kennedy moest wijken, wilde hij een filmster maken, want opera deed hem denken aan een bende Italiaanse koks die recepten voor risotto naar elkaar stonden te schreeuwen. Zijn zoon Alexander nam hij van school uit angst dat deze slimmer zou worden dan hijzelf. Zijn dochter Christina werd het gedurende haar hele jeugd niet gegund één seconde alleen te zijn, en later, toen ze voor de eerste keer dreigde te gaan trouwen, liet hij haar telefoon aftappen.

Onassis en Jackie Kennedy

In een Parijse nachtclub nodigde hij in een dronken bui een paparazzo uit om, zoals hij het formuleerde, het geheim van zijn succes te fotograferen. Op het toilet haalde hij zijn geslacht te voorschijn en legde het op het schaaltje met kleingeld. ‘There it is,’ bralde hij. ‘That says it all. Sex and money - that is my secret.’

Seks en geld het geheim van Onassis? Zijn vriend Costa Gratsos heeft het beter gezien. ‘The key to Ari is there is no key,’ zei hij tegen Evans. In plaats van deze woorden ter harte te nemen en het onderwerp Onassis verder te laten rusten, schrijft deze Evans er een boek van driehonderdvijftig bladzijden over, compleet met motto's van Oude Grieken boven elk hoofdstuk.

Ari is een vermoeide poging zin en betekenis te geven aan iets dat zin noch betekenis heeft. De ergste voorbeelden vind je natuurlijk aan het eind van het boek, als ook het eind van Onassis zelf in zicht komt. Dit maakt Evans van de allerlaatste uren: ‘On Saturday, March 15, it rained for twelve hours and nine minutes in Paris; it was the longest rainfall of the winter; and when it stopped Aristotle Socrates Onassis was dead.’ Zo'n dood wens je je ergste vijand niet toe.

■