Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 15]

Dylan Thomas en Caitlin

De wraak van Caitlin
Het relaas van de ene alcoholist over de andere

Life with Dylan Thomas door Caitlin Thomas en George Tremlett Uitgever: Secker & Warburg, 212 p. Importeur: Nilsson & Lamm, f50,90

Martin Koomen

Dit boek is het gezamenlijke voortbrengsel van een dichtersweduwe, een bandrecorder en een roddeljournalist - een onheilspellende combinatie. De weduwe is die van Dylan Thomas, de dichter uit Wales die sinds zijn overlijden in 1953 het onderwerp van ten minste zes biografieën is geweest. Caitlin Thomas, geboren Macnamara, heeft al wel eerder getracht om aan haar reactie op Dylans dood vorm te geven in een literaire structuur (Leftover Life to Kill, uit 1957), maar het resultaat was niet zozeer informatief als wel opgeschroefd, om niet te zeggen overspannen. In de inleiding tot dit nieuwe werk leest men dat het leven van Caitlin na de dood van haar man een beeld te zien geeft van jarenlange alcoholverslaving, langdurige verblijven in inrichtingen, depressies en verscheidene pogingen tot zelfmoord.

Uit diezelfde inleiding - geschreven door Caitlins co-auteur George Tremlett - kan men de werkwijze vernemen die tot het nieuwe boek heeft geleid. Tremlett nam in drie weken tijds vijftig uren aan interviews met Caitlin Thomas op. Overgebracht op papier bleek dit een tekst van 250.000 woorden op te leveren, waaruit Tremlett vervolgens ongeveer een derde deel selecteerde voor publikatie. Caitlin hechtte, na de vrucht van deze arbeid te hebben gelezen, er haar zegen aan. Maar wat moet nu de ‘gewone lezer’ ermee?

Waarschijnlijk zal hij of zij moeten beginnen met de vaststelling dat de rol van ‘schrijversweduwe’ tóch al gauw netelige kanten heeft, dus hoeveel te meer zal dit niet het geval zijn als het Dylan Thomas betreft, wiens legendarische drankzucht zowat gelijke tred houdt met zijn reputatie als dichter. Maar al te gemakkelijk treft de levenspartner van een overleden schrijver het verwijt van te véél loyaliteit aan de gestorvene (Vestdijk, Achterberg). Het moet maar direct gezegd dat dit wel het allerlaatste verwijt is dat wie dan ook mevrouw Thomas ooit zal maken. Het beeld dat zij van haar echtvriend schildert is niet mals. ‘Ik wist toen wel dat een flink stuk van Dylans leven een komedie was (an act) en ik besefte (...) dat hij, onder al die charme, een schurk was,’ heet het onomwonden op blz. 144. Dit nadat Caitlin uit brieven die de dichter in een jasje had laten zitten, had ontdekt dat hij haar tijdens een van zijn voordrachtentournees door de Verenigde Staten ontrouw was geweest. Komedie en tragedie spinnen garen uit een en dezelfde onverslijtbare stof.

Overigens werd Caitlin wel vaker met de sporen van zulke affaires geconfronteerd. Ze nam wraak door zelf haar toevlucht tot minnaars te nemen, zoals ook haar alcoholische escapades spoorden met die van haar ontembare bard. Dit laatste was trouwens van het vroegste begin af het geval. De eerste ontmoeting van het duo had zich voltrokken in een Londens café, waar Dylan zijn nummer van ‘klein verdwaald jongetje’ opvoerde door onverhoeds zijn hoofd in haar schoot te leggen. ‘Hij was zo aandoenlijk,’ aldus Caitlin, ‘en zo lief.’ Haar latere vonnis over Dylan zou dus anders luiden.

Overigens zijn ook de meeste andere oordelen die zij in dit boek over personen velt, zeer kritisch tot afwijzend. De dichter W.B. Yeats (die Caitlin, als geboren Anglo-Ierse, in haar jeugd had ontmoet) wordt ‘verschrikkelijk pretentieus’ genoemd (zijn poëzie heet trouwens ‘nonsens’). De schilder Augustus John was ‘een vreselijk vervelende klier’. De historicus A.J.P. Taylor gedroeg zich ‘afschuwelijk: heel koppig en krenterig’; diens vrouw wordt neergezet als ‘weer een van die vrouwelijke would-be intellectuelen’.

Knuffelachtig

Terug naar Dylan, die dus ‘een schurk’ wordt geheten en iemand die ‘een act’ opvoerde. Die laatste kwalificatie keert nogal eens terug. De buitengewoon extraverte persoonlijkheid die Thomas in de kroegen etaleerde: een klein mannetje met een cherubijnengezicht en een niet te stuiten woordenvloed, gedreven in de weer met een onuitputtelijk repertoire van verhalen en grappen en limericks, zeer charmant en geestig en onweerstaanbaar bedelend om vertroeteling (Caitlin: ‘en hij wás heel knuffelachtig’) - deze cafépersoonlijkheid heet ergens ‘een masker, een clownsmasker’. Voor de werkelijke Dylan Thomas die achter deze hofnarrol schuilging, de geniale dichter, legt zijn weduwe dan nog wel een afgunstig soort respect voor de dag. We vernemen dat hij wat zijn literaire werk betreft, zeer gewetensvol was.

Caitlin deelt mee te geloven dat haar echtgenoot zichzelf moet hebben gezien als een uitverkorene, die daarom voorrechten opeiste. En, al haar vaak heel geestig weglezende berichten over slaande ruzies en echtelijke afstraffingen ten spijt (‘... ik schopte hem nooit in z'n ballen’), men zou gemakkelijk kunnnen concluderen dat uiteindelijk ook zijzelf deze voorrechten heeft erkend: ‘... ik heb nooit overwogen Dylan te doden. Hij was heilig. Genie is voor andere mensen een vreselijk iets om mee te leven; (...) ik had altijd geweten dat hij het bezat en ik zou anders niet met hem zijn getrouwd.’ Blijkbaar danken we het aan deze erkenning dat Dylan Thomas nog negenendertig jaar is geworden en ten slotte door de drank is geveld en niet door zijn gade.

Hun ruzies krijgen ergens trouwens een curieuze rechtvaardiging achteraf mee: na elke crisis in hun gezamenlijke leven ‘placht hij door weer een periode van creativiteit en rust te gaan; het was bijna alsof ik hem prikkelde’ - dit dus tot letterkundige arbeid. Men hoeft zich nog niet eens de oude volkswijsheid te herinneren dat op ieder potje een dekseltje past, om in te zien dat hier best iets in zou kunnen zitten.

Vooral echter dient gezegd dat Thomas in zijn poëzie bij voortduring bezig is gebleven met de impulsen die hem al in zijn kindertijd moeten hebben beziggehouden. Het betreft hier de existentiële ondervindingen van het lichaam: geboorte, seks en dood. In de verzen van Dylan Thomas worden zeer organische, lichamelijke beelden opgeroepen door middel van woorden die tot rituele bezwering zijn geworden, precies zoals dit eigenlijk het geval is in de gebrabbelde uitingen van een kind. Zijn poëzie is tegelijkertijd buitengewoon complex en hoogst elementair. Overigens is het voor de hedendaagse lezer, overspoeld als hij nu eenmaal is door een ware vloedgolf aan publikaties betreffende Thomas (tot aan romans en toneelwerken toe), eigenlijk niet mogelijk zijn gedichten geheel onbevangen te ondergaan. 's Dichters ongerijmde levenswandel, door competente biografen (Paul Ferris voorop) al veel eerder zeer nauwgezet geboekstaafd, is deel gaan uitmaken van zijn persoonlijke mythe en kleurt daarmee onvermijdelijk ook de ontvangst van zijn literaire voortbrengselen.

Dit betekent echter nog niet dat men zich zou moeten neerleggen bij het betreurenswaardige feit dat de triviale feiten van het alledaagse leven het zicht dreigen te verduisteren op datgene waar het bij een groot dichter als Thomas toch allereerst om gaat. Wie een gekwetste echtgenote maar raak laat roddelen over haar allang dode man (het relaas van de ene alcoholist over de andere) en wie vervolgens de bewerking van de zo verkregen oeverloze stroom beweringen beperkt tot het wegschrappen van twee derde deel daarvan, die dient eerder de belangen van blaadjes als Privé dan die van de schone letteren. Roddeljournalistiek als deze is de uitweg voor de talentlozen. Erger nog, het is hun wraak.

■