Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 2]

[Nummer 43 - 25 oktober 1986]

Ter zake

Rudie Kagie a.i.

Monopole-houders, zo worden met een prachtig Vlaams woord de distributeurs genoemd van wie boekhandelaren in België boeken van Nederlandse uitgeverijen betrekken. De laatste maanden nam de al langer sluimerende onvrede over het functioneren van deze tussenhandel toe. De verdelers - zoals de vertegenwoordigingen ook wel worden aangeduid - werken te traag, claimen een te hoge provisie en zijn onbekwaam, luidt de klacht. Acht boekhandelaren - verenigd in de Service Boekhandels - besloten de boeken voortaan zélf in Nederland te halen omdat dit goedkoper en vooral: sneller is dan het plaatsen van orders bij de daartoe aangewezen adressen. ‘Er is een hele litanie van klachten over de monopole-houders aan dit samenwerkingsverband vooraf gegaan,’ verklaart boekverkoper Pol Steijaard van De Plukvogel in Brussel. Zijn collega Jan Keulaers van de Antwerpse kwaliteitsboekhandel Landschap maakt zich giftig over Bruna België, die sinds begin dit jaar de uitgeverijen Arbeiderspers, Querido en Nijgh & Van Ditmar vertegenwoordigt. Keulaers: ‘Ik bestelde Verzamelde gedichten van Marsman, uitgegeven bij Querido. Een uurtje later belde Bruna terug: kunt u die naam nóg eens spellen? De monopolehouders hebben brave mensen in dienst, maar ze zijn niet gekwalificeerd. Als van een nieuwe roman vandaag een stapel in een Amsterdamse boekwinkel ligt, mogen we blij zijn als we over veertien dagen de eerste exemplaren binnen hebben. Is het een boek van de uitgeverijen Veen, Contact of Bert Bakker dan gaat er al gauw drie weken overheen.’ Van veel boeken arriveert in Vlaanderen nooit de eerste druk - zó langzaam worden de bestellingen uitgevoerd, klaagt Jan van de Vorde van de Marnixboekwinkel in Gent. ‘Toen Nijgh & Van Ditmar hier nog door Standaard werd vertegenwoordigd, kreeg ik een vertegenwoordiger op bezoek die nog nooit van Slauerhoff had gehoord. Hij wist niet hoe je die naam moest schrijven,’ herinnert Van de Vorde zich. ‘Het is verschrikkelijk. Vandaag pas kreeg ik een exemplaar van Jip en Janneke binnen dat ik op 26 juni had besteld. Op 9 september bestelde ik Het verhaal van Koos van Zomeren en Berends Binnenwereld van Marjan Berk. Op 15 oktober werden die boeken hier afgeleverd. Dat is droevig werken.’ Bruna België - algemeen aangemerkt als één van de grootste boosdoeners - heeft beterschap beloofd. Een speciale handelsreiziger is nu namens de firma constant op pad om na te gaan of de bestellingen naar wens worden uitgevoerd. Daarmee werd voorkomen dat een groep Vlaamse boekhandels per brief de directie van Arbeiderspers en Querido zou verzoeken een andere monopole-houder dan Bruna België aan te wijzen. ‘Er waren problemen, maar we hebben de indruk dat die inmiddels zijn overwonnen,’ zegt Marijke Gelderman van De Arbeiderspers in Amsterdam.

Het kan de letterminnende tijdsprogrammeur moeilijk zijn ontgaan: de kalender wijst onderhand eind oktober en nog is de Literaire Agenda 1987 niet verschenen. Dat is wel érg laat voor de tijd van het jaar. Waar blijft dat ding? De agenda is een gezamenlijke onderneming van de uitgeverijen Kwadraat en Tabula, die volgens geruchten met liquiditeitsmoeilijkheden zouden kampen. De uitgestelde uitgave van de agenda - die al in augustus in de winkel had moeten liggen - zou kunnen duiden op een financieringstekort. Zo er al problemen waren, blijken die nu in ieder geval deels van de baan. Uitgeverij Kwadraat werd onlangs overgenomen door de Amsterdamse Versluys, die gespecialiseerd is in uitgaven ten behoeve van het onderwijs. ‘Bij een inzakkende markt voor schoolboeken willen schoolboekenuitgevers investeren in de literaire markt,’ meldt Kwadraatuitgever Hans Uijtdewilligen opgewekt. Tabula-uitgever Jeroen Koolbergen zegt dat de deurwaarder ‘zojuist beslag heeft gelegd’, maar die mededeling heeft niets met een eventueel faillissement te maken: de beslaglegging betreft het omstreden brievenboek Dichter bij de mens, waartegen een aantal gekwelde poëten juridische stappen ondernam. Voor de rest gaan de zaken uitstekend. De literaire agenda - thema: Spijs & Drank in de Literatuur - zal op korte termijn verschijnen, belooft Koolbergen. De vertraging schrijft hij toe aan de omstandigheid dat de komende agenda op 1 januari aanvangt en niet, zoals vorige jaren, per 1 september. ‘De boekhandel wilde dat niet meer, we kregen er klachten over,’ legt hij uit. De uitgever denkt zo'n veertienduizend stuks van de Literaire Agenda te verkopen - heel wat meer exemplaren dus dan de verkoop van het geflopte, niet voor herhaling vatbare experiment met de door Hester Albach samengestelde Computeragenda. Koolbergen ontkent dat hij met een groot concern - naar beweerd wordt: Kluwer - in onderhandeling is over overname van Tabula. ‘Maar,’ zegt de kleine zelfstandige, ‘dat neemt niet weg dat ik Tabula best onder de paraplu van een groter bedrijf zou willen onderbrengen. Dat ben ik onderhuids wat aan het aftasten.’

Wie een glimp of schaduw hoopt op te vangen van een favoriete auteur terwijl die achter de vensters van zijn woning op een aanstaand meesterwerk zwoegt, raadpleegt tevoren natuurlijk eerst Aarts' Letterkundige Almanak: sedert zeven jaar de enige gids met een complete adressenlijst van alle literatoren en subliteratoren binnen het Nederlandse taalgebied. Niet alle schrijvers beschouwen vermelding in dit handboek als een eer. W.F. Hermans greep een ontmoeting met uitgever Cees Aarts aan om hem eens duchtig de mantel uit te vegen over het openbaar maken van zijn adres aan de Avenue Niel te Parijs. Namens Gerard Reve trad diens manager Joop Schafthuizen in het geweer tegen het onthullen van La Bégude de Mazenc, het domein waar de auteur zich pleegt terug te trekken. Harry Mulisch stuurde Aarts een brief met het verzoek in de komende almanak niet meer te vermelden dat hij aan de Leidsekade te Amsterdam woont. ‘Ik krijg veel adreswijzigingen van schrijvers, maar die kaartjes maak ik meestal zoek,’ zegt Cees Aarts. ‘Adriaan van Dis riep me toe dat de twee letters van zijn postcode verkeerd in de almanak staan. Dat heb ik meteen braaf opgeschreven, maar ik ben dat papiertje kwijt geraakt. Die postcode staat er in de nieuwe uitgave waarschijnlijk dus wéér verkeerd in.’ De adressen van Nederlandse auteurs worden vlijtig bijgehouden door Dick Welsink, die zich daartoe een kaartenbak aanschafte. Welsink werkt in het Letterkundig Museum te Den Haag. Thema van de Aarts' Letterkundige Almanak 1987 zal Multatuli zijn, verklapt uitgever Aarts. Als bijzonderheid kan hij eraan toevoegen dat het vademecum dit keer vier deeltjes zal beslaan: één adreslijst, één almanak en twee prijslijsten. Aarts: ‘Ik weet nog niet of we ze alle vier tegelijk uitbrengen. Dat hangt van de produktietijd af. De almanak moet in ieder geval vóór 1 januari verschijnen. Voor de rest maakt het me niet zoveel uit.’

Het maken van een bestseller is soms simpeler dan lijkt: de verstandige uitgever die het juiste boek op het juiste moment laat verschijnen is doorgaans verzekerd van succes. Timing, geluk en kwaliteit zijn de geheime sleutels tot ongekende oplagecijfers, dus als er wat dat betreft iets mis gaat slaat de uitgever - die zich een fortuin ziet ontglippen - vertwijfeld de vlakke hand tegen het voorhoofd. Bij de Haagse uitgeverij BZZTÔH zou over twee weken de roman Zwijgen over Kolvillag van Elie Wiesel hebben moeten verschijnen. Dat boek was al een tijd geleden aangekondigd. Het feit dat Wiesel de afgelopen week hevig in het nieuws raakte wegens het verwerven van de Nobelprijs joeg het aantal bestellingen op. Klap voor BZZTÔH: het zal niet lukken de roman op het geplande tijdstip uit te brengen. Dat wordt op z'n vroegst februari 1987, als de naam Wiesel alweer uit de actualiteit is verdwenen. ‘Er zijn problemen met de vertaling gerezen, we vinden het verschrikkelijk jammer dat de uitgave van dat boek ernstig vertraagd wordt,’ zegt uitgever Daan Cartens. Vertaler Dirk Kroon nam zélf contact op met BZZTÔH om te vragen of hij Le serment de Kolvillag voor een Nederlands lezerspubliek toegankelijk mocht maken. ‘Het is een dik boek van meer dan tweehonderdvijftig pagina's,’ verdedigt hij zich. ‘Ik wil geen haastwerk afleveren, het moet een goede vertaling worden.’ Kroon wijst er op dat Wiesel tot dusver in Nederland werd uitgegeven door Gooi en Sticht, Agathon en Servire. ‘Dat zijn geen literaire uitgeverijen. In het fonds van BZZTÔH is Wiesel beter op zijn plaats,’ meent de consciëntieuze vertaler.

elie wiesel