Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

De onvermoed goede oorlog
125 getuigenissen, opgetekend door Studs Terkel

The Good War. An Oral History of World War Two door Studs Terkel Uitgever: Penguin, 589 p., f35,85
De Nederlandse vertaling is onder de titel ‘De goede oorlog’ verschenen bij uitgeverij Veen, f39,50

F. Dekking

Terkel is een beroemde Amerikaanse journalist die al eerder naam gemaakt heeft met vier mondelinge-geschiedenisboeken over uiteenlopende onderwerpen, alle net als dit samengesteld uit interviews van honderden met grote vindingrijkheid opgespoorde informanten. Dit laatste, fascinerende, boek is niet alleen geschiedenis, het is minstens evenzeer een sociologie van de maatschappelijke veranderingen, vooral in Amerika tijdens, na en door de oorlog, samengesteld aan het einde van de jaren zeventig.

Het boek bestaat uit 125 verhalen van de meest uiteenlopende mensen, sommige van die verslagen zijn ontroerend, andere in hoge mate informatief, alle zonder uitzondering boeiend. De bronnen omvatten gewone Amerikaanse jongens, joodse immigranten, Italiaanse, Japanse en Poolse Amerikanen, advocaten van de regering en van de Civil Rights Movement, generaals, slachtoffers en legerbezoekers van Hirosjima, verschillende makers van de atoombom en de piloten die hem afwierpen, een admiraal en een generaal, predikanten, fotografen en oorlogsverslaggevers van het leger, en in hun vaderland geïnterviewde Japanners en Russen. Er zijn twee gesprekken met de belangrijke regeringsadviseur Galbraith en met de onlangs gestorven Harriman, die onder andere ambassadeur in Rusland was tijdens de oorlog. Praktisch zonder uitzondering zijn al deze zegslieden anti-oorlog, ondanks hun vaak zeer positieve waardering van de Tweede Wereldoorlog. Veel jonge Amerikanen waren nooit hun dorp uit geweest, en ontmoetten tijdens hun opleiding voor het eerst stadsmensen, en reisden later door een wereld waarvan ze het bestaan nooit vermoed hadden, en die hen buitengewoon fascineerde. Voor sommigen, zoals voor de fotograaf en enkele bezettingssoldaten krijgt de oorlog opeens een nieuwe zin als zij in de verschillende kampen terecht komen. Een van hen eigenlijk per ongeluk, wanneer hij op straat door een voorbijganger in streepjespak wordt uitgenodigd om kamp Dora te bezoeken, dat volstrekt onbekend was. Over krijgsgevangenkampen, en de andere kampen zijn ook verslagen van een Fransman en een Poolse man en vrouw die nu Amerikaan geworden zijn. Uit de verhalen van Japanse Amerikanen blijkt dat de interneringskampen in Amerika daar nauwelijks voor onderdeden, alleen de gaskamers ontbraken. De dag dat de Japanners de Amerikaanse vloot in Pearl Harbour bombardeerden - van die dag is er een mooi verslag van een jongen uit Hawaii - ontstond er vooral aan de westkust een panische angst voor een Japanse invasie daar. Iedereen die een Japanse naam had werd opgepakt, van praktisch alles beroofd, en op ruwe en onhandige manier geïnterneerd voor de duur van de oorlog. Van herstelbetalingen is nauwelijks sprake. Er zijn overigens ook enkele gesprekken met Japanse intellectuelen hoe zij in Japan de oorlog ervaren hebben, en met een Japanse vrouw die later met een Amerikaan getrouwd is.

Studs Terkel
patrick e. girouard

Zwart vliegerkorps

Zeer onthullend zijn enkele verhalen van negers die er ten slotte in slaagden om in het leger te worden opgenomen. Ten slotte, omdat zij het eerste jaar geweigerd werden, als gevolg van een officiële constatering van een generaal in 1925 dat niggers gewoon te dom en te zwakbegaafd waren voor militair werk. Een die zich als piloot aanmeldde kreeg te horen: ‘We are not in need of nightfighters.’ Toen zulke vrijwilligers ten slotte werden aangenomen werd er een speciaal zwart vliegerkorps gemaakt, na zo'n zware selectie, dat zij zonder uitzondering stukken intelligenter en beter waren dan het gros van de blanke piloten. De prestaties van deze zwarte groep waren dan ook zo uitzonderlijk dat zij een presidential unit citation verdienden tegen het einde van de oorlog. Hetzelfde geldt voor de ten slotte gevormde tank-unit - niggers zijn onbruikbaar voor tanks - die later de moeilijkste opdrachten kreeg uit te voeren en die een ongeveer tienmaal langere levensduur bleek te hebben dan andere tankunits die meestal na een paar weken grotendeels uitgeschakeld waren. Na de oorlog is het gros ervan gaan studeren, en heeft vooraanstaande posities kunnen bereiken, gedeeltelijk door hun leuze ‘dit vechten is over maar óns vechten gaat door’.

Hoewel een aantal van hen nu in blanke woonwijken kan wonen, is over het algemeen het racisme weinig verminderd, en hetzelfde geldt voor het antisemitisme waarover ook een fraai verslag wordt gedaan door een joodse Luxemburger die in 1939 naar Amerika emigreerde.

Deze maatschappelijke mobiliteit, waarvan niet alleen zwarte Amerikanen, maar bijvoorbeeld ook een groot aantal boerenjongens profiteerde was grotendeels veroorzaakt door de algemeen toegenomen welvaart, maar vooral door de ‘GI Bill of Rights’ die oorlogsveteranen het recht gaf op belangrijke financiële steun als zij gingen studeren of bijvoorbeeld een huis wilden kopen.

Het is haast niet mogelijk om een keuze te maken uit deze interviews, maar ik wil toch besluiten met de drie Russen die verslag uitbrengen over Stalingrad. De met terughoudendheid vertelde verhalen van dit verschrikkelijke beleg eindigen alle drie met het weergeven van het ontroerde medelijden dat zij voelden bij het naar het oosten trekken van een onafzienbare groene rij van krijgsgevangenen. Het verhaal van de journalist wordt nog aangevuld met een episode van kort geleden tijdens een Berlijnse reünie van Duitse en Russische Stalingrad-overlevenden waar een Duitser op hem afstapte en zei: ‘Ik moet jullie nog altijd bedanken omdat jullie ons leven gered hebben door ons te eten te geven terwijl je zelf al bijna niets had.’

Wie meer wil weten over mondelinge geschiedenis, kan nauwelijks beter terecht dan bij het boek van Paul Thompson: The voice of the past, Oral history, Oxford University Press, 1978. Een uitstekend geschreven boek dat een schat aan informatie bevat, niet alleen over de geschiedenis van de methode, maar ook elementaire instructies over techniek en gebruik ervan, waarbij Terkels vroegere werk genoemd wordt als ‘one of the classic masterpieces of oral history’. Een echte historicus die voor het eerst de methode weloverwogen toepaste, was Michelet voor zijn publikatie in 1847 van zijn geschiedenis van de Franse Revolutie met een ruim gebruik van verhalen over wat zich toen in kroegen en op straat afgespeeld heeft.

■