Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 8]

De gangsterideologie van de Soongdynastie
Drie zusters, China en Amerika

The Soong Dynasty door Sterling Seagrave. Uitgever: Sidgwick & Jackson, 532 p. Importeur: Van Ditmar, f29,80

Daan Bronkhorst

Sommige families hebben hun naam onlosmakelijk aan perioden uit de geschiedenis kunnen verbinden: de Borgia's en de Medici's bijvoorbeeld. Andere families hebben het aanzicht van de staat bepaald zonder dat ze daarbij zelf al te zeer op de voorgrond traden. De bankiershuizen van de reformatie, of die in de Verenigde Staten van deze eeuw gingen zo te werk. Een hoogst enkele keer slaagt een familie erin zich aan beide bronnen, macht en geld te laven. Er is zo'n familie, waarvan men zei dat ze op de voorgrond trad door haar pogingen om niet op te vallen. Van geen andere familie hebben waarschijnlijk zulke grote aantallen mensen de directe invloed kunnen en moeten voelen. Bijna een eeuw lang waren ze de hoofdrolspelers in gebeurtenissen die Azië en de rest van de wereld hebben vormgegeven. Toch is hun naam in het Westen weinig bekend: de familie Soong.

Van deze familie trouwde één dochter met de stichter van de Chinese republiek. Een andere trouwde met de generalissimo die die republiek naar zijn hand probeerde te zetten, een burgeroorlog ontketende, miljarden dollars en ontelbare mensenlevens verspilde, een nederlaag leed, en nog dertig jaar president van zijn eigen China bleef. Een zoon van de familie was op een bepaald moment waarschijnlijk de rijkste man op aarde. De Soong-zusters, Ai-ling (‘prettig gemoed’), Ching-ling (‘gelukkig gemoed’) en May-ling (‘schoon gemoed’) leken weggestapt uit een Chinese parabel: er waren eens drie zusters. Eén hield van geld, één hield van macht en eéń hield van China.

Ai-ling was beroemd om haar financiële listen. Daarnaast was ze de, veelal onzichtbare, drijvende kracht achter de daden van de rest van haar familie. ‘Als ze een man was geweest,’ zei men over haar in kringen in Shangai, ‘zou ze China geleid hebben.’

Success-story

May-ling, de tweede zuster werd, als echtgenote van Tsjiang Kai-sjek, een van de beroemdste en invloedrijkste vrouwen van de twintigste eeuw. Ze was een stralend voorbeeld voor twee generaties Amerikanen, die haar bij hun opinion polls telkens weer in de ranglijst van de tien populairste vrouwen plaatsten. Dertig jaar lang verkeerde ze met presidenten en kabinetsleden in de Verenigde Staten en beïnvloedde daar menige beslissing.

De derde zuster, Ching-ling, bleef al even trouw aan de idealen van háár echtgenoot, dr. Sun Yat-sen, die in 1911 de Chinese keizers na ruim tweeduizend jaar van hun troon wist te gooien. Ching-ling bleef in China ook toen het daar Volksrepubliek werd. Ze bracht het uiteindelijk tot vice-president in het rijk van Mao Zedong. Populair bij de Amerikanen is ze vanzelfsprekend nooit geweest.

De Soongs zijn, in sympathie of antipathie zonder twijfel een fascinerende familie. De Amerikaanse Azië-kenner Sterling Seagrave schrijft in de inleiding van zijn boek The Soong Dynasty dat hij jarenlang met het volgen van hun sporen bezig is geweest. Zijn dikke biografie rijgt in de Amerikaanse stijl van deze tijd, honderden feiten en anekdoten aaneen zonder al te veel beschouwende opsmuk. Het Amerikaanse publiek smulde ervan en in een paar maanden werd het boek een bestseller. Daar zijn wel verklaringen voor te vinden. Vooral de geschiedenis van de glamoureuze May-ling is er één die nauw verweven is met niet al te fraaie episodes uit de geschiedenis van de VS rond de Tweede Wereldoorlog. Alle drie de zusjes hebben in Amerika op school gezeten, en pasten de Amerikaanse gedragsregels met veel succes toe op hun latere leven in het exotische China. De Amerikaanse media hebben de zusjes tot afgoden gemaakt. Maar de belangrijkste aantrekkingskracht van het boek is waarschijnlijk dat het een all-American success story is. Vader Soong heeft het geschopt van armoedzaaier tot multimiljonair en hij heeft zijn dochters uitgehuwelijkt op de manier waarop de elite van Washington dat al honderden jaren doet. De Soongs bestaan voor een niet gering deel uit mythe. De mythe begint al met hun naam: ze heetten eigenlijk geen Soong. Op het tropische eiland Hainan in de Zuidchinese Zee woonde halverwege de vorige eeuw een bevolking van kooplieden en smokkelaars. Voor de vasteland-Chinees is Hainan altijd een verschrikkingsoord geweest, en verbanning erheen betekende een van de strengste straffen. In de kustdorpjes van Hainan overleefden degenen die het grote China waren ontvlucht vanwege honger, pest of politieke vervolging. Vooral onder de laatste dynastie, die van de Mandsjoeveroveraars, waren er veel mensen bijgekomen. Geheime genootschappen die tegen de regering machteloze plannen beraamden tierden er welig.

Een van die smokkelfamilies was die van Han. Net negen werd zoontje Han met een oom meegestuurd om een en ander te gaan halen op Java. De jongen zou, onverwacht, de eerste tien jaar niet meer terugkomen. Op reis kreeg hij een ander aanbod, meevaren naar Amerika. Daar probeerde hij werk te vinden of naar school te gaan, zonder succes. Hij werd verstekeling op een schip van de kustvaart, maar werd ontdekt door kapitein Gabrielson, een actief christen en lid van een strenge methodisten-kerk. Toen hij de jongen naar zijn naam vroeg, antwoordde die, als beleefd Chinees ventje, met zijn dubbele voornaam: Chiao-shun. Voor de kapitein was dit duidelijk genoeg. ‘Charlie Soong’ was, veertien jaar oud, ter wereld gekomen.

Chinese jochies van zijn leeftijd bevolkten met duizenden de theehuizen, waren koelie of knechtje en leidden een slavenbestaan. Maar kapitein Gabrielson had een verheven doel voor ogen met zijn door God toegeworpen pupil. Hij bracht hem onder bij Julian Carr, snel opkomend kapitalist in North Carolina. Charlie leerde vlug, verwierf in de paar maanden de kennis van elementaire taal en rekenen die andere schoolkinderen een decennium had gekost, en ging in opleiding voor zendeling. Met negentien jaar werd Charlie op missie gestuurd naar zijn land van herkomst. Zijn eerste salaris was $15 in de maand. De plaatselijke bevolking vond hem een fenomeen. Dit was nu eens een missionaris van hun eigen soort, die ook de modder van het Chinese dorp tussen zijn tenen droeg.

H.H. Kung, Ai-ling en Tsjiang Kai-sjek

Toen kwam Charlies doorbraak. Factor één daarin was zijn huwelijk met de dochter van een rijke familie. Factor twee was zijn zakeninstinct. In China werden bijbels verkocht voor drie dollar het stuk, een astronomisch bedrag voor een boer of arbeider. Het goedkoopste Nieuwe Testament kostte nog altijd één dollar. Charlie Soong ging bijbels drukken voor een paar cent. Factor drie was echter de belangrijkste: hij werd opgenomen in verschillende geheime genootschappen.

Zijn eerste genootschap was de Rode Bende. De kleur had toen nog niets te maken met de communisten, maar stond voor de vorige dynastie van de Mandsjoe. Charlie ging hun krantjes drukken, later ook die van andere genootschappen. Hij werd bij de Rode Bende geïnitieerd door een eed van trouw, gezworen met wierookstokjes tussen de handen en een bentgenoot die een zwaard op zijn rug richtte. Was er van de kant van de bende enige twijfel over de loyaliteit, dan zou dat zwaard ter plekke de pezen doorklieven zodat je nooit meer je armen zou kunnen heffen.

De geheime genootschappen bleven nauw verbonden met het verdere leven van Charlie, en daarmee met de geschiedenis van China. Er waren er honderden in China en onder Chinezen overzee - de laatste zijn er nog steeds. Sommige waren elitaire groepen van zakenlieden, studenten en politieke activisten. Anderen, zoals het Genootschap van Ouderen en Broeders, verenigden arme mensen en zetten complete ondergrondse economieën op. Uit die groep kwamen de communistische guerrillero's van Mao te voorschijn. Weer anderen teerden op buitenlandershaat, zoals de in het Westen beruchte Boksers die in 1900 honderden missionarissen en duizenden christenen vermoordden. Zo'n 53 miljoen Chinezen zouden lid zijn van een of ander genootschap. De meest vooraanstaande was de Triade. Daarvan werd Charlie ook lid. En hij ontmoette er dr. Sun Yat-sen, een gefrustreerd medisch student. Door die ontmoeting veranderde Charlies rustige leven van handelsman-missionaris in dat van revolutionair.

T.V. Soong

Sun Yat-sen wilde een opstand van de geheime genootschappen. Zijn eerste poging, in 1895, faalde jammerlijk. Sun ging naar Europa en de VS om met de genootschappen daar verdere plannen te smeden. Ook daar volgde blunder op mislukking. Maar Sun buitte zijn blunders uit, hij haalde er de publiciteit mee en kreeg Charlie Soong geheel in zijn ban. Die schakelde op zijn beurt Amerikaanse vrienden in om Sun's revolutie te helpen financieren. De beschermer uit zijn kindertijd, Julian Carr, was inmiddels een van de rijkste mensen van de Verenigde Staten geworden. Bovendien was Carr een politieke weldoener. Nog maar korte tijd eerder had hij binnen een paar maanden honderdduizend dollar uitgegeven voor de Spaans-Amerikaanse oorlog. Ook dr. Sun mocht daarom op geld reke-

[p. 9]

nen. Een paar jaar en nog wat blunders later stond Sun Yat-sen aan de wieg van de Chinese republiek.

Ching-ling

May-Ling

Rond deze tijd kwamen de kinderen Soong in de aandacht - de wonderkinderen. Ai-ling was de lieveling van haar vader. Ze was een wilde meid, stevig en lelijk als een boomstronk. Maar ze was slim en snel, en bovenal sluw. Haar eerste aanbidder was dr. Sun. Vader Soong viel bijna van zijn stoel van het aanzoek, dat hij echter moeilijk kon weigeren. Maar Ai-ling zelf had er geen oren naar, de aanbidder was te veel een dromer en een idealist. Enige tijd later verscheen een zekere H.H. Kung in haar omgeving. Hij was van goed protestantse huize en had fortuin gemaakt toen hij na de Boksersopstand ging bemiddelen tussen de Chinese en de westerse regeringen. De westerlingen dreigden met vergelding voor de moorden op de missionarissen. Kung dekte de zaak, met veel geld, toe. Daarna kon hij bij de Chinese overheid alle gunsten krijgen die hij wilde. Kung en Ai-ling ontmoetten elkaar op een banket, en het klikte meteen. Heel letterlijk zelfs. Want betekenisvol pakte vader Soong twee muntjes en tikte die tegen elkaar, om te laten horen dat ze beide van goed metaal waren gemaakt. Het geld was tenminste de familie in getrouwd.

Ching-ling was een heel ander type. Anders dan haar bijna onooglijke zussen, was Ching-ling een schoonheid. Ze werkte lange tijd als secretaresse voor dr. Sun en wijdde zich geheel aan de zaak van de revolutie. Haar huwelijk met Sun werd zo welhaast een vanzelfsprekendheid, ook al was hij bijna dertig jaar ouder dan zij. Na tien jaar huwelijk overleed Sun; op zijn sterfbed had hij gezien hoe zijn idealen geheel waren gedeformeerd door het machtsmisbruik van de generaals. Maar Ching-ling bleef in die idealen geloven, en trachtte ze later in de Volksrepubliek nog lange tijd in ere te houden.

Van de drie zonen Soong viel alleen de oudste echt op. hij werd alleen genoemd bij zijn initialen, T.V. Zijn meest opvallende kenmerken waren ten eerste zijn financiële knobbel, ten tweede zijn gevoel voor humor, een zeldzaamheid in de familie. T.V. vergaarde uiteindelijk het grootste fortuin van allemaal. Dat werd hem vooral mogelijk gemaak door de enorme sommen die de Amerikanen in China pompten om de communisten tegen te houden. T.V. bleef tot aan zijn dood de superbankier, die zijn twee jongere broertjes een plaats gaf aan het hoofd van Amerikaanse banken.

Flair

Maar het meest bijgedragen aan de faam en smaad van de Soong-dynastie heeft May-ling. Ze was zo rond dat ze al jong de bijnaam ‘Lantaarntje’ verwierf. Met acht jaar werd ze naar een school in Amerika gestuurd. May-ling was een sociale triomf, maar had een onverbiddelijk egoïsme. Ze ging door voor vroegrijp, maar haar favoriete boek bleef lange tijd Peter Konijn. Ze had een vlijmscherpe tong, maar vond de Franse lessen zo inspannend dat ze het recht opeiste op elk gewenst moment de klas uit te rennen. Ze moest het hebben van haar flair, en nooit van haar ijver. Ze trouwde Tsjiang Kaisjek omdat ze hem de baas kon, omdat hij machtig was en zeker rijk zou worden, en omdat hij even extreem rechtse denkbeelden koesterde als zij. De massamoorden die Tsjiang uitvoerde onder de communisten kon ze in de publieke opinie altijd uitstekend verdedigen. Ze werd de lieveling van de vrouw van de Amerikaanse president Roosevelt. Ze droeg er fors aan bij dat een paar van de meest bekwame Amerikaanse diplomaten en Chinakenners werden ontslagen omdat ze niet onvoorwaardelijk genoeg geloofden in de uiteindelijke overwinning van haar man.

Nog twee namen mogen niet ontbreken als we het beeld van de Soong-familie compleet willen maken. Tsjiangs carrière was ondenkbaar geweest zonder de bescherming, zo niet dwingelandij van Groot-oor Tu. Tu was afkomstig uit de laagste kringen van de samenleving en had zich met kleine criminaliteit en drugshandel opgewerkt tot de baas van een imperium, de Groene Bende. Tot in de hoogtijdagen van zijn macht betaalde Tsjiang Kai-sjek aan dat genootschap zijn ‘verplichtingen’, in ruil waarvoor de Bende hem ‘bescherming’ verleende. Tu wist het op zeker moment te brengen tot hoofd van een commissie die de drugshandel in China moest bestrijden, een handel waar hij terzelfdertijd de feitelijke leiding van had.

En tenslotte was een onmisbare schakel in de wereldwijde invloed van de Soong-familie een Amerikaan, Henry Luce, media-magnaat en eigenaar van het weekblad Time. Luce voerde een zeer actieve, en vaak schaamteloze campagne in zijn blad om tegen alle waarschuwingen in de Tsjiang-Soong-kliek als legitieme heersers van de Chinese republiek in de publieke opinie te houden. Daartoe was hij immer druk in onderhandeling met de Soongs zelf, met de Amerikaanse regering en zelfs met zijn eigen journalisten. Eén van hen, de correspondent in China, hing in zijn kantoor een bordje op met de tekst: ‘Enige overeenkomst tussen wat hier wordt geschreven en wat in Time wordt gedrukt berust op puur toeval.’ Luce liet zich ook in met het inzamelen van particuliere giften in de VS om de oorlog in China te bekostigen. Tegen het einde van 1942 was dat al zo'n 17 miljoen dollar. Kerkgemeenten, weduwen en grootmoeders droegen hun spaarcentjes bij, daartoe opgewekt door Luce's bladen. Wat niet werd vermeld, was dat hun dollars in lucht oplosten zodra ze in contact kwamen met de Chinese geldmarkt, die onder beheer stond van H.H. Kung. In 1942 was de inflatie 235%. In het geteisterde China één toilet te laten bouwen kostte toen tienduizend dollar. Maar de Chinese ambtenaren die de dollars inden konden ze op de zwarte markt met exorbitante winsten weer van de hand doen.

Geheim onderzoek

China's geschiedenis van de eerste helft van deze eeuw is aldus voor een heel groot deel terug te voeren op één familie, en een stuk of vijf mannen die er aan werden gekoppeld. De Chinese keizers hadden het eeuwenlang niet anders gedaan. Maar hun invloed bleef grotendeels beperkt tot hun eigen rijk. De Soongs daarentegen reikten tot over de oceaan. Ze konden bouwen op een Amerikaanse regering die zich liet leiden door angst voor de communisten, een naïef geloof in democratie en bovenal een fantastische onwetendheid omtrent China.

Na 1945 was het hoogtepunt van de Soongs voorbij. Tsjiang verloor de oorlog tegen de communisten, en deinsde er niet voor terug om in de laatste fase zijn eigen troepen te bombarderen, zodat hun voorraden en wapens maar niet in handen van de communisten zouden vallen. De nieuwe president Truman rolde voor mevrouw Tsjiang de loper niet meer uit. ‘Ik geloof niet dat ze dat leuk vindt, maar het kan me geen moer schelen wat ze wel of niet leuk vindt.’ In 1949 gingen er geruchten dat de familie Soong twee miljard dollar had verstopt bij Amerikaanse banken. Truman gelastte een geheim onderzoek. De resultaten daarvan waren zo geheim, dat ze nog altijd niet openbaar zijn gemaakt. De Soongs zelf echter werd geen haar gekrenkt. Truman werd er jaren later openhartig over: ‘Het waren een stelletje dieven, van de eerste tot de laatste. Ze stalen zevenhonderdvijftig miljoen dollar van de 3,8 miljard die we aan Tsjiang Kai-sjek gaven. En dat is het geld dat nog altijd wordt gebruikt voor die zogeheten China-lobby.’ Volgens Seagrave besteedde Tsjiangs bewind op Taiwan tot en met de jaren zeventig honderden miljoenen dollars per jaar om het imago van de staat hoog te houden bij de Verenigde Staten, en zo het voortbestaan van de ‘Republiek China’ te verzekeren.

De helden verlieten de een na de ander het toneel. Grootoor Tu stierf in Hongkong aan de drugs. May-ling bleef volop in de weer tot rond 1970. Terwijl haar man op de officiële banketten af en toe een paar woorden murmelde hield zij de speeches. T.V. stierf in 1970 toen hij zich in San Francisco met de hem kenmerkende haast door een diner heen werkte. H.H. Kung stierf, naar eigen zeggen, arm: hij bezat nog slechts één bank.

Ching-ling kreeg als een van de weinige niet-communisten een hoge positie in Peking, en de Stalin Vredesprijs. In de Culturele Revolutie bestormden Rode Gardisten haar huis, maar troffen haar niet aan. Later werd haar naam gezuiverd, en op 16 mei 1981 werd ze benoemd tot Erevoorzitter van China, en lid van de Communistische Partij. Ze stierf twee weken later. In een interview had ze de lessen van haar leven eens samengevat als: ‘We moeten leren ons te wapenen tegen onszelf.’

De republiek China van 1911 tot 1949 is door de socioloog Barrington Moore gekenschetst als een gangstermaatschappij. Geen enkele ideologie, een linkse noch rechtse, kon er de overhand krijgen omdat het systeem geheel draaide op persoonlijke contacten, afpersing en eigenbelang. Dat Mao Zedong vanaf 1949 een radicaal nieuwe maatschappij kon opbouwen, wordt dan vooral verklaard uit het feit dat er daarvoor eigenlijk helemaal geen maatschappij met enig politiek fundament bestond.

Aan het slot van zijn boek vraagt Seagrave zich af of althans president Truman niet een daad had kunnen stellen. ‘De man die de atoombom liet vallen was in de beste positie om iets te doen. Ook als een gerechtelijke vervolging van de Soongs na de oorlog politiek te riskant was geweest, had hij tenminste de geheime onderzoeken kunnen laten uitlekken. Misschien had hij de conclusie getrokken dat er zo veel prominente mensen bij betrokken waren dat het niet goed zou zijn voor de natie, zoals dat heet. Dus deed bijna iedereen er het zwijgen toe. En sprak er niemand voor de slachtoffers.’

■

Daan Bronkhorst is sinoloog en freelance journalist.