Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 15]

Toen al tot hun nek in de modder
Kennedy's Vietnampolitiek

Kennedy in Vietnam. American Vietnam Policy 1960-1963 door William J. Rust Uitgever: Charles Scribner's Sons, 252 p., f64,60

Cees Wiebes

Vroeger was de strijd tegen communistische guerrillastrijders in Zuidoost-Azië zoveel eenvoudiger. In een gebied met veel bijgeloof verspreidt men het hardnekkige gerucht dat er een vampier is gesignaleerd. Men maakt twee gaten in de nek van een dode guerrillastrijder en zorgt er voor dat er geen druppel bloed meer in het lichaam zit. Legt vervolgens het lijk op een pad in het oerwoud, waarvan men zeker weet dat het veelvuldig door guerrillero's wordt gebruikt en meestal heeft men een snel resultaat. Binnen korte tijd zijn de meeste guerrillero's uit het betrokken gebied verdwenen. Lukt dit soort methoden niet meer in de strijd tegen het communisme en heeft men in een land ook nog te maken met een incompetent bevriend staatshoofd, dan moet men naar andere middelen grijpen. Met gaat bijvoorbeeld zelf actief deelnemen aan de oorlog en/of ruimt het staatshoofd uit de weg.

Het bovenstaande is tevens in een notedop het verhaal van het begin van de Amerikaanse betrokkenheid bij de oorlog in Vietnam. Alhoelwel deze Vietnamoorlog vaak geassocieerd wordt met de Amerikaanse presidenten Lyndon B. Johnson en Richard Nixon, mag toch vooral niet vergeten worden dat de Amerikaanse betrokkenheid van een eerdere datum stamt. Zo zijn er al onder Dwight Eisenhower Amerikaanse adviseurs in Vietnam. De Amerikaanse betrokkenheid neemt echter onder het bewind van John F. Kennedy sterk toe en gaat een dergelijke vorm aannemen, dat er voor zijn opvolger, Johnson, geen weg meer terug is. William Rust maakt in zijn boek Kennedy in Vietnam. American Vietnam Policy 1960-1963 haarscherp duidelijk hoe die weg terug in feite wordt afgesneden door de puinhoop die Kennedy in Vietnam achterlaat na zijn gewelddadige dood in Dallas, Texas.

Met medewerking van de John F. Kennedy Library in Boston is Rust erin geslaagd om een groot aantal geheime documenten uit de periode 1960-1963 van de lijst te laten schrappen. Deze heeft hij aangevuld met vele interviews en het eindprodukt is een zeer boeiende en gemakkelijk leesbare studie geworden over Kennedy's Vietnamperiode. William Rust, die normaal voor het Amerikaanse weekblad US News & World Report schrijft, brengt met dit boek de interne strijd in het Witte Huis voor het voetlicht, maar komt toch vooral met een zeer compleet en gedetailleerd verhaal over de actieve Amerikaanse betrokkenheid bij de coup in november 1963 tegen de Zuidvietnamese president Ngo Dinh Diem, die uiteindelijk daarbij vermoord wordt.

Vanaf de start van Kennedy's presidentschap zijn er al diverse mislukte couppogingen geweest tegen Diem. De belangrijkste daarvan (november 1960) mislukt echter door de interventie van de Amerikaanse ambassadeur in Saigon, die via de Amerikaanse inlichtingendienst CIA aan de coupleiders laat weten dat zij geen steun uit Washington behoeven te verwachten en met Diem moeten gaan onderhandelen. Maar naarmate de militaire situatie in Zuid-Vietnam instabieler wordt, groeit ook de binnenlandse oppositie tegen Diem. Zijn het in het begin nog ontevreden generaals, later worden het maatschappelijke en religieuze organisaties die tegen Diem in verzet komen. Wie herinnert zich niet de beelden van de bloedige studentenprotesten en brandende monniken in Saigon? Het gevolg is dat bij Kennedy de overtuiging steeds sterker wordt dat met het toenemende binnenlandse politieke verzet tegen Diem de oorlog tegen het communisme, in casu de Vietcong en Noord-Vietnam, nooit gewonnen kan worden. Keer op keer probeert men Diem tot politieke concessies te verleiden, maar iedere poging loopt op een mislukking uit. De optie must be to drop Diem komt daarom steeds sterker op de voorgrond te staan en wordt met name sterk gepropageerd door de Amerikaanse ambassadeur in India - en later de grote tegenstander van de Vietnamoorlog - de bekende linkse econoom John Kenneth Galbraith. Mede door zijn adviezen wordt de stemming in Washington steeds grimmiger.

Staatsgreep

Kennedy besluit om in Saigon een nieuwe ambassadeur te benoemen, Henry Cabot Lodge, die voorstander is van een hardere aanpak van Diem. De Zuidvietnamese generaals begrijpen het signaal uit Washington en hun coupplanning komt voorzichtig weer op gang. Na een zware interne strijd tussen de diverse ministeries en de inlichtingendiensten, wordt in augustus 1963 op het Witte Huis definitief besloten dat Diem moet verdwijnen als hij niet meewerkt aan politieke hervormingen. De teerling is geworpen, de CIA gaat zich actief ermee bemoeien en de Zuidvietnamese legertop krijgt al gauw te horen dat Washington achter hun volgende coup zal staan. Tot het laatst toe vraagt Lodge keer op keer om politieke hervormingen, maar Diem weet van geen wijken, waarmee hij zijn eigen lot bezegelt.

De Zuidvietnamese legertop laat de Amerikaanse ambassade weten het plan te hebben om Diem en zijn familie eventueel om te brengen. Washington deelt uiteraard mee daar niet vóór te zijn, maar stelt tegelijkertijd geen sancties (bijvoorbeeld afsnijden van economische of militaire hulp) als de legertop deze moord toch begaat. Diems lot komt daardoor in handen van de coupleiders te liggen, want de Amerikaanse instemming met de staatsgreep is immers niet gekoppeld aan het redden van het leven van Diem en zijn familie.

Het licht staat op groen voor de staatsgreep, die op 1 november 1963 wordt uitgevoerd door de latere president Nguyen Van Thieu en voorspoedig verloopt; ook al omdat een CIA-vertegenwoordiger op het hoofdkwartier van de rebellen de nodige adviezen geeft. Diem en zijn broer worden gevangen genomen en de legertop besluit om hen uit Zuid-Vietnam te brengen. Zij vragen Lodge om een geschikt vliegtuig. Alhoewel de Amerikaanse ambassade van te voren met een dergelijk verzoek rekening heeft gehouden en van plan is om Diem rechtstreeks - zonder tussenlandingen - naar een Westeuropees land te vliegen, is een dergelijk toestel niet binnen vierentwintig uur beschikbaar. De reactie van de coupleiders op dit nieuws laat niets aan duidelijkheid te wensen over: we can 't hold them that long. Enkele messteken en pistoolschoten bezegelen het lot van Diem en zijn broer. Kennedy is geschokt als hij het bericht van de moord verneemt. Maar hij heeft niet lang tijd om over Diems dood te treuren. Nog geen drie weken later ondergaat Kennedy in Dallas, Texas hetzelfde lot als Diem. En om de cirkel rond te maken, binnen enkele maanden zijn zowel Diems als Kennedy's moordenaars ook uit de weg geruimd.

J.F. Kennedy

Het boek van William Rust biedt boeiende leesstof en maakt duidelijk dat er na de moord op Diem voor Washington geen weg terug méer was. Men zat tot aan de nek in de Aziatische modder. Wat op het boek aangemerkt kan worden, is dat er onvoldoende aandacht wordt geschonken aan de effecten van een ander echec in Kennedy's presidentschap, namelijk de mislukte invasie op Cuba. Het ligt immers nogal voor de hand om te veronderstellen dat deze mislukte invasie in de Cubaanse Varkensbaai in april 1961 door Kennedy is aangegrepen om zich na deze politieke en militaire nederlaag inzake Vietnam nog harder op te stellen. Een diepere analyse van de invloed van de Cubaanse gebeurtenissen op de Amerikaanse Vietnampolitiek had dit dan ook waarschijnlijk aan het licht gebracht.

Dit neemt niet weg dat William Rust duidelijk weet te maken hoe de Demokraat John F. Kennedy de Verenigde Staten in Zuid-Vietnam het moeras in loodst. Het wekt dan ook geen verbazing dat de Republikeinse ex-president Richard Nixon zo'n instemmende flaptekst voor Rusts studie heeft geschreven.

■