Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 15]

Vergrootglas op het kleine verschil
De kloof tussen mannen en vrouwen

Malespeak door Irma Kurtz Uitgever: Jonathan Cape, 165 p. Importeur: Van Ditmar, f53,85

Beatrijs Ritsema

Mannen hebben het niet gemakkelijk de laatste tijd: als ze zich onverhoeds een gewaagde opmerking tegenover een vrouw laten ontvallen, lopen ze een gerede kans voor seksist uitgescholden te worden. Ze moeten vrouwvriendelijk vrijen met langdurig voor- en naspel, mee naar zwangerschapsgymnastiek, als vijfde wiel aan de wagen bij de bevalling rondhangen en mee moederen als de kleine er is. Vanuit het feminisme is een groeiende druk op mannen uitgeoefend om gevoeliger en ‘menselijker’ te worden. Het ergste is nog dat het allemaal boter aan de galg is, want wat doet een vrouw nadat ze de mannen in haar omgeving gedresseerd heeft? Ze rent weg en verliest haar hart aan een stoer macho-type die haar schaamteloos als seks-object bejegent. De softies blijven in verwarring achter. Zo hard geprobeerd om aan haar wensen te voldoen (veel goede gesprekken voeren en geen vinger naar haar uitsteken) en nog is het niet goed.

Dit lijkt misschien een karikaturale situatie, maar ik heb het verhaal met minimale variaties genoeg keren gehoord. Het is waar en het komt vaak voor. Hoe de seksen met elkaar omgaan is blijkbaar door de eeuwen heen in de mensheid ingeslepen geraakt als een canyon, terwijl twintig jaar feminisme een stalagmietje van twee centimeter heeft opgericht. Een klein stapje verder in deze denkrichting en je krijgt: zo is nu eenmaal de aard van het beestje en dat is dan ook de strekking van Irma Kurtz' boek Malespeak, een verhandeling over het wezen van mannen en vrouwen. Irma Kurtz is de vijftig gepasseerd, heeft dertig jaar als journaliste gewerkt, waarvan de laatste zes jaar als ‘agony aunt’ (lieve Lita) van Cosmopolitan en veel over de wereld gezworven. In Malespeak zit niets van een boodschap, waardoor veel boeken op dit gebied (ik denk bijvoorbeeld aan Lillian Rubin) ontsierd worden. Irma Kurtz beschrijft situaties, analyseert onderliggende motieven, maar onthoudt zich van het geven van richtlijnen voor hoe het anders zou moeten. In die zin is haar boek conservatief: de botsingen tussen de seksen zijn legio en hartverscheurend genoeg, maar er zit weinig anders op dan er mee te leren leven. Haar conservatisme houdt overigens niet in dat ze de vrouwen terug de keuken in wil leiden, of dat ze tegen abortus of crèches is - de groeperingen met dat soort ideeën hebben al evenzeer de verbetering van de wereld op het oog als degenen die ijveren voor de invoering van ‘mensuren’ en ‘koffiepersoon’ in het taalgebruik. Irma Kurtz is daar niet in geïnteresseerd, ze wil de wereld alleen zo goed mogelijk beschrijven. Dit betekent niet dat ze er geen scherp geprofileerde meningen op na houdt. De sensitieve kant van het feminisme vindt ze onzin, vooral de vleugel die mannen probeert te heropvoeden. Waarom zouden mannen moeten huilen? Vrouwen huilen al meer dan genoeg voor de twee seksen samen, oceanen vol en het meeste daarvan is zelfbeklag. Tranen behoren tot de machtigste wapens van een vrouw. Als ze huilt, heeft een man twee opties: hij kan haar onmiddellijk haar zin geven of zich uit de voeten maken en in eenzaamheid zijn schuld verbijten.

Eeuwige strijd

Een boek over zo'n breed onderwerp als de seksen en hoe ze met elkaar omgaan, kan niet anders dan bol staan van de generalisaties. Het is de enige manier om erover te schrijven. Iedereen die het leest is een deskundige, zodat op iedere bladzijde wel uitgeroepen kan worden: Dat klopt voor mij niet, dat hoeft niet zo te zijn, er zijn ook uitzonderingen. Maar je kunt niet van een schrijver eisen dat hij zijn betoog voortdurend doorspekt met zinsneden als: in het algemeen, meestal, vaak, voor het merendeel, door de bank genomen, grosso modo, enzovoort. Dat zou het boek onleesbaar hebben gemaakt. Malespeak is geen wetenschappelijk vertoog met onderzoeksgegevens, het zijn persoonlijke observaties die op een intelligente en geestige manier tot een samenhangend betoog zijn gegeneraliseerd.

Wat ligt er ten grondslag aan de eeuwige strijd tussen man en vrouw? Volgens Irma Kurtz hebben de seksen een geheel verschillende kijk op het leven en die is voor een groot deel terug te voeren op de anatomie (de anatomy is destiny-gedachte, hoewel ze die nergens met zoveel woorden noemt). Neem bijvoorbeeld het punt seks. Vrouwen maken zich druk om de vraag: Houdt hij wel genoeg/echt van me? Terwijl mannen gepreoccupeerd zijn met faalangst. Iedere man heeft zich wel eens zorgen gemaakt over vorm en afmetingen van zijn geslachtsorgaan (volgens Irma Kurtz is penisnijd iets wat alleen bij mannen voorkomt). Vrouwen beklagen zich weliswaar altijd over hun borsten, maar deze ongerustheid zet zich niet voort in bekommerde gedachten over hun prestaties in bed. Ondanks verschillende gradaties van geïnspireerdheid kunnen vrouwen niet echt falen in bed. Voor mannen is lust een noodzakelijke voorwaarde voor seks - anders krijgen ze hem niet overeind -, voor een vrouw moet er liefde bij te pas komen, wil ze er voor haar gevoel aardigheid in hebben, en zo niet, lukt het ook wel, maar dan als routineklusje. Een man die niet uitblinkt in het sensuele liefdesspel kan een uiterst bevredigend seksueel leven erop nahouden door een snelle wisseling van partners. Als hij onder druk van seksuologen, therapeuten en een vrouw die haar recht op plezier opeist, zich het langoureuze, niet-coïtusgerichte vrijen probeert eigen te maken, loopt hij meer risico te falen door impotentie. Het is geen wonder, schrijft Irma Kurtz, dat zo'n man zich weerspannig betoont tegen deze in zijn ogen ‘onmannelijke’ wijze van seks bedrijven: hij slooft zich uit voor haar plezier (voegt zich naar haar wil) en wet daardoor gelijk de scharen voor Delilah. Er vindt een ruil in angsten plaats. De mannelijke faalangst wordt uitgewisseld tegen de vrouwelijke angst om niet liefgehad te worden. Het probleem van vrouwen is dan weer dat ze alleen van iemand kunnen houden als ze tegen hem op kunnen zien. Bewondering is voor hen het ultieme afrodisiacum. Een vrouw wordt niet verliefd op iemand die op voor haar belangrijke punten haar mindere is.

‘I'd like to humanize you.’
edward koren

Mannen daarentegen zien er geen been in om een verhouding te beginnen met een vrouw die jonger of dommer is of minder geld verdient. Ze geven daar zelfs de voorkeur aan, want dat vergroot hun zekerheid. Het gevolg van deze opwaartse gerichtheid van vrouwen is dat ze er opeens tot hun schrik achter komen dat een gehoorzame man die braaf naar hun pijpen danst eigenlijk heel saai is. Vrouwen die op de een of andere manier geslaagd zijn in het leven hebben dan ook de grootste moeite om een geschikte partner te vinden, mochten ze daar om verlegen zitten. Zelfs al verlagen ze hun standaarden en zijn ze bereid genoegen te nemen met iemand die maatschappelijk hun mindere is, dan nog deinzen die mannen zelf terug voor succesvolle vrouwen. Voor vrouwen speelt de liefde een grotere rol in het leven dan voor mannen. Niet dat hun gevoelens heftiger zijn, vrouwen zijn meer geneigd ze te concretiseren in dagelijkse dingen. Het op poten zetten van een huishouden en het krijgen van kinderen vormen de dagdromen van een verliefde vrouw; een man droomt van het verrichten van moedige taken om zijn geliefde te imponeren. Het spreekt vanzelf dat de vrouw wint, want haar droom is het makkelijkst te realiseren. Er is te weinig emplooi voor ontdekkingsreizigers en hemelbestormers en bovendien doet de vrouw haar uiterste best om hem daarvan te weerhouden (‘Blijf nou toch gezellig thuis, Piet’). Vrouwen springen praktischer en minder verheven om met de liefde, omdat ze zwanger kunnen en meestal ook willen worden. Hun anatomie heeft hen daar toe voorbestemd. De combinatie hiervan met een carrière blijft moeilijkheden geven. Ze kunnen voor het een kiezen en zullen dan spijt hebben dat ze het ander opgegeven hebben. En in het geval van een combinatie moederschap/carrière, zullen ze fantaseren hoeveel meer ze van het een hadden kunnen maken, als ze de tijd hadden gehad om zich er meer op te concentreren.

Domein

De balans lijkt in het voordeel van de mannen door te slaan zo te zien, want die hebben dat keuzeprobleem niet - hun leven is in dat opzicht overzichtelijker. Toch kleven er aan hun bestaan ook aanzienlijke nadelen. In het voor hun ideale geval mag het dan zo ingericht zijn dat ze in hun werk hun ambities en strijdlust kunnen uitleven en dat ze thuis tot rust kunnen komen met warme maaltijden, schone kleren en seks indien behoefte, in de praktijk is het vaak andersom en wordt er thuis ruzie gemaakt, terwijl het werk als veilige haven gaat fungeren waar ze met rust gelaten worden. Of de vrouw nu werkt of niet, het huishouden, de inrichting van keuken en kamers, blijft haar domein waar zij de baas is. In de ouderdom wordt deze tegenstelling scherper. Voor vrouwen betekent het ouder worden vaak een grotere vrijheid: ze worden niet meer op hun seksuele beschikbaarheid aangesproken door derden, ze hebben minder moeite met de inkrimping van hun sociale horizon omdat ze vaker van die periodes hebben meegemaakt in hun leven. Mannen hebben het er moeilijker mee. Na hun pensionering worden ze op hun huis teruggeworpen dat door hun echtgenote bestierd wordt en waar ze gedwongen worden de tweede viool te spelen. Boven de zestig wordt impotentie voor alle mannen een realiteit en verder hebben ze ook het gezag over hun kinderen verloren. De status en machtspositie in het maatschappelijke leven kalft langzaam af. Vrouwen zijn beter bestand tegen de ouderdom dan mannen en het is ook niet voor niets, volgens Irma Kurtz, dat vrouwen gemiddeld zoveel ouder worden. Daar zijn fysieke oorzaken voor maar ook sociale: het zou best zo kunnen zijn dat mannen er eerder genoeg van hebben dan vrouwen, want voor hen is de lol er toch af.

God wordt van oudsher als mannelijk gezien (het hogere, het geestelijke, het abstracte) en de natuur als vrouwelijk (aards, lichamelijk en concreet). Over het geheel genomen zijn de overeenkomsten tussen de seksen waarschijnlijk groter dan de verschillen. Toch is het wel leuk om die verschillen eens goed uit elkaar te trekken en onder een vergrootglas te leggen. Je zou bijna denken dat het over twee verschillende diersoorten gaat, waarvan je je afvraagt wat ze eigenlijk met elkaar moeten. Gelukkig valt dat in de praktijk wel weer mee, en de schrijfster is ook de eerste om dat toe te geven. Het is allemaal vreselijk, maar je kunt er ook vaak genoeg om lachen.

■