Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

Een indrukwekkende scheppende kracht
Iteke Weeda

Kun je van een vrouw houden die je niet persoonlijk hebt gekend? Wat had ik haar graag eens gesproken, gevraagd naar haar denkbeelden, een discussie gevoerd die tot verbazing of herkenning had geleid. Niet een uitwisseling langs de weg van het papier maar langs die van de menselijke warmte en betrokkenheid.

Met De tweede sekse gaf ze eind jaren veertig in feite een indrukwekkende ‘aftrap’ voor de vrouwenbeweging. Maar in eerste instantie werd het boek door vooral mannelijke critici uitgelegd als vrouwelijke rancune; de aantijgingen waren niet van de lucht. Het was voor links en rechts te bedreigend in die naoorlogse periode van opbouw. Pas twee decennia later, toen de tijd er in het vuur van de democratiseringsbewegingen rijp voor was, werd de bal echt opgepakt. Midden jaren zestig heb ik het boek gelezen voor mijn studie. Bij latere herlezing vond ik het verbijsterend dat ik er toen geen glimp van feminisme aan heb overgehouden. Ik wijt dat aan mijn toenmalige status van verliefde twintiger en aan het sociale klimaat van die tijd. In de jaren zeventig zijn haar ideeën verder uitgewerkt, nieuwe accenten zijn gelegd, nieuwe theorieën zijn ontwikkeld, maar haar boek is een standaardwerk gebleven.

Simone de Beauvoir had een indrukwekkende scheppende kracht. Haar belangstelling voor concrete problemen, haar echte betrokkenheid bij vrouwenzaken en haar vechtlust namen toe bij het ouder worden. Zeer standvastig reageerde ze op kritiek - ook van mensen uit haar zeer naaste omgeving - op haar feministische opstelling. Evenals zovele vrouwen ervoer ook zij het dilemma van de persoonlijke beleving in relatie tot de abstracte analyse. Enerzijds stelde zij ‘dat in onze maatschappij de mannen het idee van hun superioriteit grondig hebben verinnerlijkt tot wat ik een meerderwaardigheidscomplex zou willen noemen. Ze zijn niet bereid dat te laten schieten.’ Anderzijds noemde ze haar levensvriend Sartre ‘hei grootste succes in mijn leven.’ Ze verwoordde het dilemma heel origineel als volgt: ‘Ik kwam snel tot het besef dat Sartre - althans voor mij - niet te verslaan was, maar dat kwam me eigenlijk goed uit. Om mijn gelijke te kunnen zijn, moest een man enige superioriteit aan de dag leggen, omdat de vrouwenkaste in haar geheel bij de start in het nadeel was.’

Simone de Beauvoir was ook een bijzondere vrouw door haar uitstraling en door de wijze waarop zij haar persoonlijke leven inrichtte. Niet langs de vastgelegde weg van de traditionele liefdes- en huwelijksideologie die in zo hoge mate bepalend is voor de zwakke positie van vrouwen, maar langs andere wegen van nieuwe vormen van liefde en erotiek.

Haar dood raakt me werkelijk, meer dan ik had vermoed. Na het nieuws ben ik een paar uur gaan schrijven; mijn geliefde bezigheid bij een persoonlijk verdriet. Ik kan me niet herinneren ooit gehuild te hebben bij de dood van iemand die ik niet persoonlijk kende, maar dit maal deed ik het uit de grond van mijn hart en het luchtte op. Ik beschouw haar dood als het einde van het begin van een feministische episode. Vaarwel Simone de Beauvoir.

■