Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 17]

Afghaanse avonturen en een giftige Bloody Mary
Thrillers van Follett, Symons en Coburn

Lie Down with Lions door Ken Follett Uitgever: Hamish & Hamilton, 263 p. Importeur: Nilsson & Lamm, f48,40
The Criminal Comedy of the Contended People door Julian Symons Uitgever: MacMillan, 220 p. Importeur: Nilsson & Lamm, f43,-
Sweetheart door Andrew Coburn Uitgever: Secker and Warburg, 258 p., f48,40

R. Ferdinandusse

Ken Follett heeft het schrijven van een spannende thrillerbestseller tot kunst verheven; hij heeft dat vak uitvoerig bestudeerd en beoefend, en je zou dus denken dat het niet mis kan gaan. Maar ik heb me met grote moeite door de eerste hoofdstukken van zijn jongste thriller heen gesleept en verderop ook nergens echt de smaak te pakken gekregen. Ik was natuurlijk gewaarschuwd: in december publiceerde The Observer van een groot aantal vooraanstaande Engelsen hun ‘beste boeken’ van 1985, en Follets Lie Down with Lions prijkte op het korte lijstje van Labourleider Neil Kinnock.

Follett heeft het verhaal gesitueerd in Afghanistan. Hij is daar niet de enige in, al heel wat thrillerschrijvers hebben dat landje als actiegebied uitgezocht, want daar zit de aartsvijand uit de thriller, de Rus, in een hachelijke positie; daar stikt het van guerrilla's, van spionnen, en er is ruimte genoeg voor onvervalst heldendom. Veel van die thrillers hebben dan ook het frisse vrolijke van het jongensboek, want voor de listen en lagen van de geheim agent zijn er niet zoveel mogelijkheden. Op een gegeven moment komen de Russen met hun helikopters en dan is het wegwezen geblazen. Follett beschrijft de aanval met de wentelwieken als een gigantische zwerm bijen die op het guerrillakamp neerstrijkt.

Om het spannend te maken heeft Follett een vrouwelijke hoofdpersoon gekozen, een Britse lerares die als tolk in Parijs werkt en zich in actief-linkse kringen beweegt. Haar minnaar is een Amerikaan, die zich tot haar grote woede ontpopt als een CIA-agent. Hij heet Ellis Thaler. Jane werpt zich in de armen van een mooie Franse dokter, Jean-Pierre, die lid is van de medische hulporganisatie ‘Médecins pour la Liberté’, en hij neemt haar mee naar Afghanistan, waar ze onder de bevolking gaan werken, hij dokter, zij verpleegster en adviseuse. Maar Jean-Pierre is een commie, en we zien hem al gauw bezig de guerrillatochten te verraden. Jane ontdekt dat zelf - tegelijkertijd arriveert in Afghanistan, en in dezelfde vallei, Ellis, met een CIA-opdracht de guerrillagroepen te bundelen. Met de toezegging van het verzet vlucht Ellis met Jane, achtervolgd door de Russen met Jean-Pierre. Fikse avonturen, want Follett verstaat dat vak. Maar die Jean-Pierre is zo'n bordpapieren verrader, waar geen lol aan is, en die Ellis is een CIA'er met geweten en idealen zodat er ook geen lol aan is - hij wil naar Afghanistan, om Jane te zien, maar ook voor de historische kans to strike a blow for freedom.

Follett heeft - althans daar lijkt het op - in zijn jonge jaren een NVSH-cursus voor mooi en bevredigend vrijen gevolgd. In zijn eerste, door hem wat weggehouden thrillers vind je dat terug, en ook in zijn betere werk staan af en toe nuttige raadgevingen. In Lie Down with Lions heeft hij dat uitgebreid met een cursus verantwoorde zuigelingenzorg. Want Jane krijgt in Afghanistan een kindje: volgens een Afghaanse methode, onder toezicht van de oudste vrouw uit het dorp. Het kind heet Chantal en krijgt gedurende de rest van het verhaal regelmatig de borst (‘There was a sensation of fullness in her breasts, and she realised it must be time for Chantal's feed’). Het is een vondst om in een thriller even de handeling stop te zetten tot de baby zijn boertje gedaan heeft, maar temidden van al die eendimensionale, zwart-witkarakters heeft het een sterk vervreemdend effect en draagt bij tot het onbehaaglijke gevoel dat Follett zo enorm heeft zitten construeren dat alle leven uit zijn plot verdwenen is.

Symons/Coburn

Julian Symons is iemand die, naar hij zelf zegt, ‘een tamelijk rustig literair leven leidt’. Hij schrijft biografieën, gedichten en kritieken; hij heeft colleges gegeven en uitgeverijen geadviseerd. Hij heeft ook jarenlang misdaadboeken gerecenseerd, en tenslotte de prachtige handleiding Bloody Murder geschreven. En daar tussendoor schreef hij ook nog zo'n vijfentwintig misdaadromans, in allerlei soorten en genres, want hij is een duivelskunstenaar op dat terrein. Hij schreef even gemakkelijk een thriller in het Eric Ambler-genre als een psychologische thriller; hij schreef schitterende Victoriaanse whodunnits, en een mooie Sherlock Holmes. Vorig jaar had hij blijkbaar zin in een typisch Engels genrestukje: The Criminal Comedy of the Contended Couple. In een Engels stadje (met een Margaret Thatcher-theater) wonen Charles en Gerda en Derek en Sandy. Charles en Derek vertrouwen elkaar niet maar hebben samen een reisbureau. Als het boek begint krijgt iedereen in het stadje anonieme brieven waarin staat dat Derek met Gerda naar bed gaat. Agatha Christie-achtige toestanden, met een geladen pistool tijdens een toneelrepetitie, en een Bloody Mary met gif voor de verkeerde persoon. Het echte moorden komt in Venetië, waar het hele reisbureau iedereen mee naar toe neemt, en tot slot heeft Symons nog een onverwachte, moderne oplossing. In dat soort boeken wordt alles netjes gearrangeerd om het toeval niet al te toevallig te laten zijn, en Symons verricht dat werk amusant en soepel.

Julian Symons
abc
Ken Follett

Andrew Coburn is één keertje op het Nederlandse misdaadtoneel verschenen, met de vertaling van zijn eersteling. The Babysitter (1979) kwam, onder vrijwel dezelfde titel, uit in de serie Crime de la Crime. Een heel aardige thriller, maar het lezend en vooral kopend publiek toonde niet genoeg interesse, en zo kwamen er geen Coburn-vertalingen meer. Coburn was voor hij boeken ging schrijven werkzaam als misdaadverslaggever in Boston, en dat is, zoals men ook uit de boeken van de veelgeprezen George V. Higgins (Cogan's Trade!) weet, een gebied waar de georganiseerde misdaad nog welig tiert. Sinds dat debuut heeft Coburn elk jaar een boek gepubliceerd, dat via een Engelse uitgever af en toe ook Europa bereikte. Sweetheart is zijn vijfde, en begint met een rauwe moord op twee oude mensen. Het lijkt toeval, maar het zijn de ouders van een plaatselijke maffiachef. (De ondertitel van het boek: A novel of revenge.) Het leidt tot een kleine onderwereldoorlog, waarbij twee concurrerende, half corrupte politiediensten tegen elkaar in werken en alle infiltranten in de maffia (‘Sweetheart’ is er één van) geactiveerd worden. Andrew Coburn schrijft dat messcherp op, in allemaal korte, geladen hoofdstukjes, een regionale Godfather, zonder de zware emoties. Met droge scheurkalenderzegswijzen uit het maffiaanse. ‘If a car doesn't get you, cancer will.’ ‘Nobody's clean, said Gardella, that's a universal truth.’ Hoe zeg je het als recensent: als The Babysitter veelbelovend was, dan heeft Coburn met Sweetheart die belofte zeker ingelost. Maar een Nederlandse uitgever zal zeker twijfelen of een vertaling zin heeft, want het is zeer Amerikaans. Alle kans dat het instinct van de Nederlandse misdaadlezer dat bij die Babysitter al heeft aangevoeld.

■