Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986

[p. 11]

Voorheen de koloniën
De Celebes-affaire en verhalen uit Java

De Zuid-Celebes affaire. Kapitein Westerling en de standrechtelijke executies door Willem IJzereef Uitgever: De Bataafsche Leeuw, 180 p., f39.-
Ons Indië voor de Indonesiërs door Jan Bosdriesz en Gerard Soeteman Uitgever: Wever, 140 p., f24.50
Djataju door Nh. Dini Vertaling: Tineke Helwig Uitgever: Thomas en Eras, 104 p., f19,50
De bekentenis van Paryem door Linus Suryadi Ag Vertaling: Marianne Termorshuizen Uitgever: Manus Amici, 225 p., f29,50

Tessel Pollmann

Twee jaar geleden was er een reünie van kapitein Raymond Westerling en zijn kameraden uit Indië. Dat was in het gebouw van de Haarlemse HTS. Westerling diende na de oorlog bij het KNIL in Indië, richtte de moordpartijen in Celebes aan en was het lichtend voorbeeld daarbij, en na de onafhankelijkheid van Indië in 1950 beraamde hij een coup aldaar waardoor het land in een burgeroorlog terecht zou komen. Die coup ging niet door. Westerling beklom bij ‘zijn’ reünie het podium, maakte een majestueus bedoeld gebaar en zei: ‘Na... drieëndertig... jaar.’ De zaal lachte om zijn brutaal triomfalisme. Erger nog: juichte. Een rare man met het soort gevaarlijkheid dat Weinreb had en ook de historicus Gerretson: de gave om mensen mee te kunnen slepen die anders redelijk in staat zijn tot een onderkoeld oordeel.

Willem IJzereef, historicus, verzamelde alles aan documenten dat er te vinden is over Westerling, maar komt toch in zijn waardevolle boek niet tot een analyse, laat staan een conclusie. De gedachte komt bij de lezer op dat zelfs IJzereef, zoals zovele anderen, toch éven gevangen is geraakt in het web van Westerling zelf die met meesterhand - dat moet worden toegegeven - altijd mensen er toe verleidt hem in plaats van zijn slachtoffers als martelaar te zien. In mijn ogen is Westerling een man die waanzinnig geboft heeft dat zijn superieuren, en ook de burgerlijke overheid in Indië, zoveel boter op hun hoofd hadden dat ze hém moeilijk voor de rechtbank konden brengen. Maar Westerling doet het altijd voorkomen alsof het andersom is; alsof wij hem heel dankbaar moeten zijn en, beestachtig genoeg, dat niet zijn. Hij poseert als zondebok.

Ik kon mijn ogen niet geloven, maar zoiets ook blijkt de overtuiging van twee televisiemakers, Jan Bosdriesz en Gerard Soeteman die een boekje maakten van hun (in veel opzichten werkelijk uitstekende) televisieserie Ons Indië voor de Indonesiërs. Daarin geven ze, onverwacht, overbodig en onzakelijk opeens een verdediging van Westerling zoals ze die voor de televisie niet gaven, waarin de zin: ‘Westerling is nooit veroordeeld voor de daden waarvan men hem beschuldigt en dan dient men hem het voordeel van de twijfel te gunnen. Bekend is dat vele mensen in Indië hem intens dankbaar zijn geweest voor de pacificatie die hij bracht.’

Raymond Westerling
eddy posthuma de boer

Ik begrijp niets van Bosdriesz en Soeteman: welke twijfel bestaat er ten aanzien van Westerlings daden waarvan de laatste dan het profijt mag trekken? Ontstaat die twijfel omdat er geen rechterlijke uitspraak is geweest, of omdat er te weinig onderzoeksmateriaal boven tafel is gekomen? Maar er is toch zeer veel bekend over Westerling in die periode?

Waaraan gerede twijfel hoort te bestaan, is aan de dankbaarheid van de Indonesische medemens wat betreft Westerling - ik heb daar nog nooit een overtuigend bewijs van gezien, al weet ik dat Westerling zelf veel en vaak van die dankbaarheid rept.

Oriëntalisme

Boeken van echte oosterlingen over het echte Oosten zijn soms opmerkelijk ‘onoosters’. Edward Said heeft een (Engelstalig) boek Orientalism geschreven over het ontstaan van de mythe van het Oosten en de oosterling in Europa. Een aardige illustratie daarvan is dat een bundel Javaanse verhalen - als je niet bezeten bent van het idee dat de oosterling per definitie ondoorgrondelijk is - perfect begrijpelijk, mooi en aansprekend kan zijn. Djataju is zo'n bundel, van de Indonesische schrijfster Nh. Dini. Haar verhalen spelen in Javaanse dorpen waar de mensen een stuk grond moeten verkopen, afgesnauwd worden in het ziekenhuis in de naburige stad, uitgehuwelijkt worden door hun bazige moeder, waanzinnig worden en denken dat een scooter een vliegmachine wordt, ruzie krijgen met hun verwaten oudste broer en de verleidingen van de corruptie moeten ondergaan. Subtiele, schijnbaar simpele verhalen zijn het, kort, direct en vol van de conflicten waar alle mensen vol van zijn. Wie echt iets wil weten over blote kindervoetjes onder de zon, zou eens het verhaal moeten lezen van Sarpin die zijn oude moeder beduvelt omdat hij haar rijstveld wil verkopen aan een projectontwikkelaar. De vertaling van Tineke Helwig is een plezier om te lezen.

De bekentenis van Paryem is een lange ballade waarin religieuze mystiek doorweven is met het levensverhaal van een dienstmeisje dat door haar meester zwanger wordt gemaakt: O, Allah, wees Uw dienares genadig/Iedere dag weer narigheid/een leven zonder eenvoud/In een droevig hart vol zorgen/gaat de oude wereld onder.

De ballade, een heel lange monoloog in dit geval, raakt vele thema's aan: heimwee, satire op het moderne leven (‘Het eerste wat ik doe, is tanden poetsen/met Pepsodent van Olivia Hussey, de filmster’), natuur, de dienstbaarheid (‘Als er in Indonesië een baboe-crisis komt/is dat erger dan een energiecrisis’), de mengeling van vooroudergeloof en islam, het seksuele verlangen, de idee een passend onderdeel te zijn van een kosmos waar de dingen zijn zoals ze moeten zijn; al die elementen bijeen maken het boek tot een zangerige, geestige en aangrijpende belevenis in de rijke vertaling van Marianne Termorshuizen.

■