Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 16]

Een wereldcruise op vrachtschepen

Slow Boats Home door Gavin Young Uitgever: Hutchinson, 442 p., f 65,40
Hugo Arlman

‘Zonder twijfel werd mijn droom over de zee geboren in de lange zomers die ik als kind doorbracht in dat deel van Engeland dat ik nog steeds zie als het meest ouderwets aandoend, het meest melancholie-opwekkend en het meest aangenaamgriezelig, (...) tussen Devon's Hartland Point en Cornwall's Fire Point Beacon. De Kust van de Wrakken, een land van buizerds, zeerobben en beeltenissen van ridders in duistere, halfvervallen kerken; een land waar hoge zeeën zich storten in rotsachtige inhammen die de zeelieden van honderden vergane schoeners heben verslonden en die tijdens de oorlog misschien wel Duitse onderzeeërs hebben geherbergd.’

Enkele jaren terug publiceerde Gavin Young, historicus en voormalig roving reporter en oorlogscorrespondent voor de Observer, een verslag van het eerste deel van zijn ‘droom over de zee’. Een prachtig, romantisch reisverhaal over een maandenlange tocht op vrachtschepen, kustvaarders, pramen, prauwen en jonken tussen de Griekse havenstad Piraeus en Canton in China. Een boek met een bijzondere, onderhuidse spanning die ten dele veroorzaakt wordt door het feit dat Young geen flauw idee heeft of de reis die hij zich heeft voorgenomen anno 1980 nog mogelijk is en waarin hij gedetailleerd verslag doet van de behulpzaamheid of tegenwerking die hij in Libanon, Pakistan, Sri Lanka of de Adaman Eilanden ondervindt; bovendien krijgt de lezer het nergens expliciet aangeduide gevoel dat Young de reis nodig heeft, al was het maar om bij te komen van de door hem verslagen oorlogen in Kongo, Vietnam of het Midden-Oosten. Slow boots to China werd een groot succes en de verleiding was dus groot er een vervolg aan te geven. Dit keer in Slow boats home, beginnend in Canton en met handhaving van de oude regels - zo veel mogelijk vrachtboten en zo min mogelijk andere vervoermiddelen - langs de Filipijnen, de eilanden in de Stille Oceaan naar Peru; na een uitstapje naar Kaap Hoorn via Zuid-Afrika, Sint Helena, Dakar en Lissabon terug naar huis.

Slow boats home blijft een prachtig voorbeeld van een mooi geschreven reisverhaal, maar de spanning ontbreekt. Young maakt dit keer uitgebreid gebruik van zijn opgedane relaties in scheepvaartkringen en weet nu zeker dat de tocht zal slagen: het hóéft ook niet meer echt en daarmee worden de avonturen een beetje vergelijkbaar met een wereldcruise onder wat minder comfortabele omstandigheden; geen levensgevaarlijke overtochten meer in gammele zeilbootjes tijdens een orkaan tussen Sri Lanka en de Maldiven, geen narrow escapes meer uit de klauwen van zeerovers of Filipijnse guerrilla's in de Suluzee ten noorden van Borneo.

Daarvoor in de plaats hanteert Young, veel meer dan in Slow boats to China, zijn literaire voorgangers als reisgidsen, vooral in het gedeelte dat zijn wederwaardigheden in de Stille Zuidzee beschrijft. Robert Louis Stevenson, de Schotse schrijver uit de vorige eeuw van onder andere Treasure Island en Dr. Jekkyl and Mr. Hyde, was een groot liefhebber van die contreien en ligt op Westsamoa begraven (zoals Paul Gauguin en Jacques Brel op de Marquises liggen).

Here he lies where he longed to be;
Home is the sailor, home from the sea,
And the hunter home from the hill.

Of Young wisselt zijn notities af met de beschrijvingen van Asterisk, een onbekend gebleven Engelsman uit het begin van deze eeuw die een saai onderwijzersbestaan verruilde voor een ongelukkig en hard leven in de Pacific, en wiens brieven aan vrienden (Isles of Illusion: Letters from the South Seas) bewaard zijn gebleven. ‘Ik denk,’ schrijft Young, ‘dat de illusies uit de titel betrekking hadden op de illusies waarmee Asterisk uit Engeland vertrok - dat alle Zuidzee-eilanden even paradijselijk waren als in Stevensons beschrijvingen.’

Behulpzaam

Dat was, zo blijkt uit Asterisks brieven, in het begin van deze eeuw al niet meer zo; de komst van Engelsen en Fransen had een aantal van die paradijsjes al verrast met enkele voortbrengselen van de koloniale samenleving: slavenarbeid, plantages, drank en wat dies meer zij. En, zo constateert Young zelf, sommige eilanden hebben daar nog eens de vruchten van de moderne westerse maatschappij overheen gekregen: chique jachthavens, luxe hotels en wolkenkrabbers.

Mij beviel de ‘journalistieke’ toon uit Slow boats to China beter dan de ‘literaire’ toon uit Slow boats home. Maar wat gebleven is in het tweede boek is tegelijk wat Young in mijn ogen zo betrekkelijk uniek maakt in de golf van reisboeken: het volstrekt ontbreken van enige Europese minachting, onbegrip of zelfs van minzaamheid tegenover de ‘vreemdelingen’ die hij ontmoet; of het nu gaat om Chinezen in Canton, Polynesiërs of Samoa of Chileense marineofficieren op Kaap Hoorn. Geen veilige, gemakkelijke oordelen vanuit de hotelkamer van het Fiji Hilton, maar ook geen lachwekkende verheerlijking van het bucolische bestaan op Tahiti. Voor Young lijken er maar een of twee maatstaven te gelden: zijn mensen vriendelijk, zijn mensen behulpzaam. Alle andere oordelen ontbreken. Het leidt, althans dat effect had het op mij, tot de weldadige kans je met de meest uiteenlopende figuren te identificeren; plotseling lijkt het een even reële mogelijkheid gelukkig te worden als scheepsagent aan de noordkust van Borneo, als eenvoudig landbouwer op Samoa, als beheerder van het Napoleon-archief op Sint Helena, als om maar door te gaan met het bestaan als Hollandse burgerman met intellectuele aspiraties.

Het uitschrijven van zijn ‘droom over de zee’ leidt bij Young aan het slot van het boek tot een begrijpelijke soort triestheid - post coïtum animal triste est: ‘Het einde van de lijn kwam snel naderbij en toen ik het in handen had, kwam er een diepe, kille pijn naar boven van iets waar ik veel van gehouden had en nu verloren’.

■