[Nummer 19 - 11 mei 1985]
Ter zake
Rudie Kagie
Bij Lamuv Verlag verscheen dezer dagen van Jan Wolkers Der Pfirsich der Unsterblichkeit in een oplage van vijfendertighonderd exemplaren. Lamuv is een kleine uitgeverij die wordt geleid door René Böll, een zoon van de beroemde Heinrich. Wolkers belandde er na een zwerftocht langs diverse uitgevershuizen in de bondsrepubliek, zoals Kurdesh (die Eine Rose von Fleisch publiceerde), Kiepenheuer & Wietsch (zesduizend gebonden exemplaren van Türkische Früchte), Rowohlt (zevenenveertigduizend stuks van de pocket-editie van Türkische Früchte en vijftienduizend van Zurück nach Oegstgeest, en de inmiddels failliete Braun Verlag (tweehonderd gebonden exemplaren van Zurück nach Oegstgeest). Drie romans van Wolkers werden in het Duits vertaald door Siegfried Mrotzek, die in Herdecke in de buurt van Dortmund woont. ‘Lamuv wil doorgaan met Wolkers.’ kondigt Mrotzek aan. ‘Ik heb ze voorgesteld, nu De doodshoofdvlinder te gaan vertalen, dat vind ik echt een sterk boek. De beslissing daarover ligt natuurlijk bij Böll, ik kan hem niet dwingen. Als ze er niets in zien, dan zal mijn volgende voorstel Gifsla zijn. Boeken die voor vertaling in het Duits in aanmerking komen moeten toegankelijk zijn voor een publiek dat niet bekend is met het werk van Wolkers en weinig afweet van de situatie in Nederland. Niet elke roman is geschikt.’ Nee, echt populair zou Mrotzek de door hem zeer bewonderde Wolkers in West-Duitsland niet willen noemen. ‘Helaas is geen enkele Nederlandse schrijver hier echt populair,’ verzucht hij. ‘Een Amerikaan met literair dezelfde kwaliteiten van
Wolkers of Mulisch doet het hier veel beter. Alleen Anja Meulenbelt is succesvol; de verkoopcijfers van haar boeken overtreffen die van alle andere Nederlandse auteurs.’ Overigens wacht Mrotzek met smart op het moment waarop Suhrkampf van Maarten Biesheuvel de verhalenbundel Schrei aus dem Souterrain uitbrengt. ‘De vertaling heb ik al ruim een jaar geleden ingeleverd, het was de bedoeling dat het boek nog in 1984 zou uitkomen, maar ik heb nog steeds niets gezien,’ moppert hij.
‘Een droom kan telkens terugkomen omdat de boodschap niet wordt begrepen,’ doceert pagina 61 van het boek Dromen, dat eerder in het Engels verscheen en door Nerys Dee geschreven werd. Of de wijsheid tevens opgeld doet voor boekomslagen vermeldt de auteur niet. De voorkant van de Nederlandse uitgave door M & P te Weert toont een illustratie die eerder de opdruk van een ander boek sierde. Vijf jaar geleden gebruikte uitgeverij Heureka vrijwel hetzelfde fragment. Het komt voor op de rechterhelft van het schilderij De droom van Yadviga, dat Henri Rousseau le Douanier in 1910 vervaardigde. Het doek van twee bij drie meter valt momenteel te bezichtigen in het Museum of Modern Art in New York, dat het ooit cadeau kreeg van Nelson A. Rockefeller. Dat de afbeelding ook door Heureka werd gebruikt op de omslag van De Papalagi (‘de redevoeringen van het Zuidzee-opperhoofd Tuiavii uit Tiavea’) is M & P niet bekend. ‘We hebben de opnamen van dat schilderij uit Amerika laten komen, aan het museum is voor de rechten betaald,’ zegt een medewerkster van de uitgeverij. Heureka-uitgever Frans Cladder legt uit dat in zijn geval een dia van het schilderij uit Frankrijk werd betrokken. ‘Deze schilderijen van Rousseau lenen zich erg voor omslagen in deze sfeer.’ Het omslag ontwierp hij zelf. Hij was de illustratie tegengekomen in een plaatwerk, mogelijk hetzelfde dat door M & P geraadpleegd werd.
‘We hadden er eigenlijk geen ruchtbaarheid aan willen geven,’ zegt de personeelschef van Reader's Digest, mevrouw Bentink, over het verlies van dertien van de circa honderddertig banen bij de Nederlandse vestiging van dit Amerikaanse concern. Sinds kort poogt Reader's Digest ‘te penetreren in het boekhandelskanaal’. De meeste plaatwerken verkoopt zij nog steeds via het systeem van direct mailing maar bij de promotie van het rijk geïllustreerde vademecum Ontdek Nederland (prijs: f 89,90) werden kosten noch moeite gespaard de detailhandel te interesseren. De winkelier die de uitgave een opvallende plaats op de toonbank geeft krijgt een vlieger cadeau. Bovendien krijgt hij bij bestelling van tien exemplaren het elfde boek gratis. Misschien helpt het. Volgens geruchten raakte Reader's Digest in de problemen door ‘een foutje in de mailing’, maar volgens mevrouw Bentink is daar geen sprake van: ‘We hebben lot afvloeiing moeten besluiten doordat door automatisering een aantal functies overbodig waren geworden.’
De Bezige Bij bereidt een ‘klein, aardig boekje’ voor met de verzamelde flapteksten die S. Vestdijk eigenhandig voor zijn tweeënvijftig romans placht te schrijven. ‘Het plan ligt er al erg lang, het moet er maar eens van komen,’ zegt Bezige Bijredacteur Oscar Timmers. Een verschijningsdatum kan hij nog niet noemen. ‘Het ligt nog in de toekomst. Het is interessant het originele handschrift van Vestdijk in fascimile af te drukken naast de teksten die uiteindelijk op de achterkant van de romans kwamen te staan. De inhoud daarvan is namelijk niet steeds hetzelfde. Soms waren de teksten van Vestdijk te lang en dan moest de uitgever schrappen.’
Geen mooiere aanwinst voor de boekenkast dan de gratis of bijna gratis verkrijgbare gelegenheidsuitgave. Scheltema Holkema Vermeulen - de grootste boekhandel van Nederland - doet ter gelegenheid van de opening van de nieuwe winkel aan het Amsterdamse Koningsplein klanten vanaf 17 mei De boekhandel cadeau, een zestien pagina's tellende verhandeling van Boudewijn Büch. Er worden vijftienduizend exemplaren van het werkje gedrukt. De Haarlemse boekhandel De Vries bestond vorige maand tachtig jaar. De verjaardag wordt gevierd met de uitgave van Ik ben niet in Haarlem geboren, geschreven door Doeschka Meijsing en geïllustreerd door Joost Swarte. ‘Helaas zijn zowel de schrijfster als de tekenaar zeer druk bezet; ze op één lijn krijgen is heel moeilijk,’ zegt boekhandelaar Dolf de Vries. Hij hoopt dat het lukt de publikatie in juni aan liefhebbers cadeau te doen.
Een jaar of vijftien geleden schreef Jean Dulieu ten behoeve van het jeugdblad Kris Kras het verhaal Paulus en Gregorius gaan knutselen. De vertelling begint zo: ‘“Iedereen knutselt,” zei Paulus, terwijl hij zijn figuurzaag te voorschijn haalde, “en dus ga ik ook maar wat knutselen!” Juist op dit moment kwam Gregorius binnenstappen. “Dag Gregorius,” zei Paulus, “doe je mee? Ik ga een knutselwerkje doen.” “Ja,” zei Gregorius meteen.’ En zo verder.
Bij uitgeverij Malmberg verscheen twaalf jaar geleden de eerste druk van Taal voor de basisschool, deel vier, samengesteld door J.A. Haenen en J. van de Donk. Les dertien heet Paulus en Sjors en begint als volgt: “‘Iedereen knutselt,” zei Paulus, de boskabouter. Hij haalde zijn figuurzaag te voorschijn. “Dus ga ik ook maar wat knutselen.” Juist op dat moment kwam Sjors, de das, binnenstappen. “Dag Sjors,” zei Paulus, “doe je mee? Ik ga een knutselwerkje maken.” “Ja,” zei Sjors meteen.’
Het kan de nauwkeurige lezer moeilijk ontgaan dat beide teksten enigszins op elkaar lijken. De oorspronkelijke tekeningen van Jean Dulieu waren in de herziene - en van vierhonderdvijf tot tweehonderdzesenveertig woorden gereduceerde - versie echter vervangen door onbeholpen krabbeltjes, voorstellende een kabouter, die in niets meer op de populaire Paulus leek. Het schoolboek was al ruim tien jaar in de handel en reeds vele malen herdrukt toen Dulieu door een oplettende onderwijzer van het plagiaat op de hoogte werd gebracht. De schrijver en tekenaar eiste een passende schadevergoeding van Malmberg. De uitgeverij meende met ‘een onverplichte vergoeding’ van honderd vijftig gulden de zaak te kunnen afdoen. Na een paar maanden soebatten werd dit bedrag verhoogd tot tweeduizend gulden, maar dan moest Dulieu beloven dat hij ‘in of naar aanleiding van de onderhavige kwestie, na onze betaling, geen vorderingen jegens ons zal indienen en de zaak als afgesloten beschouwt’. De auteur reageerde verontwaardigd, want, zegt hij, ‘blijkbaar meende men de schrijver van kabouterverhalen ook als kabouter te kunnen behandelen’. Het geschil draaide uit op een rechtszaak, waarin de schepper van Paulus de Boskabouter het gelijk aan zijn kant kreeg. Malmberg werd veroordeeld tot vijfduizend gulden schadevergoeding. Het schoolboek is inmiddels uit de roulatie genomen.
Auteursrechtelijk beschermd