Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 7]

Meisjes toch!
De superieure vrouwen van Amerika's oostkust

Superior women door Alice Adams Uitgever: Alfred A. Knopf, f 66,60 Importeur: Van Ditmar
Henk Romijn Meijer

Tijdens de kennismakingsweek van eerstejaars studenten in Radcliffe, juni 1943, ziet Megan Greene ze voor het eerste: Lavinia, Cathy en Peg. Megan is pas gearriveerd in Cambridge, Massachussetts, uit het traditiearme Palo Alto, Californië, waar haar ouders een winkel houden die de ‘vernederende leuze’ draagt: WE BUY JUNQUE, WE SELL ANTIQUES. Voor Megans onervaren fantasie zijn de meisjes van de oostkust zo op het oog dan ook terstond ‘een trio van oude, dikke vriendinnen’, zelfs al kennen de leden van het vermeende trio elkaar nauwelijks. Megan is zeventien en voelt zich, in het vocabulaire van de Amerikaanse teenager dat de schrijfster Alice Adams uitstekend beheerst, ‘krachtig tot hen aangetrokken’. Tijdens de entree van het drietal stond Megan te praten met Janet Cohen die ‘praktisch verloofd’ was met de jeugdige schrijver Adam Marr, waarschijnlijk een genie, wat niemand die wel eens onder Amerikaanse studenten heeft verkeerd, verbazen zal: zo iemand weet hoeveel waarschijnlijke schrijfgenieën zich onder hen bevinden!

In ieder geval ontmoeten de jonge mensen die de Superior Women van Alice Adams' nieuwste roman zijn geworden elkaar hier, in Cabot Hall. Ze raken al gauw op elkaar afgestemd, de meisjes die slimmer zijn dan de doorsnee student. Ze vormen zich tot een groep en krijgen zo het aanschijn van uitverkorenen die boven hun medestudenten zijn verheven, hoe onderling verschillend ze ook mogen zijn: Janet Cohen, benijdenswaardig schriel naast Megan, die zich voorlopig een schonkig provinciaaltje voelt in het gezelschap van de rijke en oogverblindende Lavinia, die de perfectie van de oostkust vertegenwoordigt; de vroomkatholieke Cathy en de rondborstige Peg, die na de lange omweg van een aantal kinderen gaat beseffen dat ze de vrouw liever heeft dan de man. Min of meer toevallig bijeengebracht, gaan ze al gauw een eenheid vormen, een groep.

Mary McCarthy

Groep is een woord dat Alice Adams zelf meer dan eens gebruikt, als om de lezer de weg te wijzen naar Mary McCarthy's geruchtmakende roman uit 1963 The Group, waarin ook de levensloop van een aantal studenten wordt gevolgd vanaf het begin van hun studententijd. Geruchtmakend was McCarthy's roman indertijd vooral om de uitvoerige beschrijving van het seksuele ritueel van onervarenen in het tweede hoofdstuk, een gedetailleerd verslag dat nu tamelijk plichtmatig aandoet. Net als Mary McCarthy vertelt Alice Adams een verhaal van mensen die eigenlijk steeds minder met elkaar te maken hebben. Adams' psychologie is eenvoudig en blijft tamelijk schematisch. Waar McCarthy haar figuren karakteriseert in vaak zeer spitsvondige gesprekken geeft Adams haar dames gestalte vooral in hun sociale gedrag en aan de hand van nauwkeurig genoteerde sociale details. Nooit laat ze ons in het onzekere over de hoeveelheid geld die haar superior women in voorraad hebben of verdienen, over de kleren die ze dragen, de gelegenheden die ze bezoeken.

Van de groep is Megan Greene, ogenschijnlijk het minst prominente lid, de scherpste waarnemer, waarschijnlijk omdat zij het meest heeft te leren. Megan, die de hoogste cijfers haalt en zich na een jaar in Parijs nog niet weet te kleden! Aan de hand van Megans waarnemingen bouwt Adams een knap beeld op van vooral Lavinia, die Megan eigenlijk binnen de groep heeft gehaald en tot wie ze de grootste tegenstelling vormt die men zich kan voorstellen. Van haar ideaal, haar model, de koele, altijd beheerste Lavinia die van verliefd-zijn koud noch warm wordt, ontdekt Megan pas veel later de diepgewortelde conventionaliteit. Het minst conventionele aan haar is misschien haar keuze van Megan als vriendin, die ze ondanks de vriendschap laat voelen dat ze sociaal gezien van minder allooi is. Wie in de waan verkeert dat Amerika klasseloos is zou eens een paar romans moeten lezen, van nu en vroeger!

Krengig en jaloers

Wat herkende Lavinia Harcourt eigenlijk in Megan, dat ze haar vriendschap opeiste, op staande voet? Lavinia, een vat vol van de gebruikelijke Amerikaanse enthousiasmen en vooroordelen, racisme, antisemitisme et cetera, zou een vlot antwoord hebben gegeven op de vraag. Megan is immers ‘een van de meest briljante mensen die ze ooit heeft ontmoet’! Pas later zal Megan een diepere reden ontdekken: Lavinia heeft maar twee soorten vriendinnen, het ‘niet-erg-aantrekkelijke, enigszins moederlijke meisje’, waarvan Peg het volmaakte voorbeeld was, en de vriendin die knap, aantrekkelijk en schrander was, maar vooral ook ‘sexy, wild’. Dat wilde heeft ze min of meer instinctief in Megan aangevoeld, voordat Megan zichzelf van haar wildheid bewust was.

De titel van de roman is natuurlijk grotendeels ironisch, maar de ironie dringt zich niet op. De enige erkende ‘superieure’ vrouw gaat aan haar superioriteit te gronde. Lavinia gaat een huwelijk aan met iemand die Potter Cobb heet en verder aan alle eisen van haar stand voldoet. Zijn voornaamste verdienste is dat hij zich gemakkelijk laat bedriegen door de kille Lavinia, die aan haar affaires evenmin het ware geluk ontleent aLs aan haar echtgenoot. Lavinia is op haar drieëntwintigste al min of meer volleerd als teleurgestelde vrouw, krengig, jaloers op alles en iedereen en vooral op degenen die het leven met een zeker gemak aanvaarden. Ze heeft verstand van zaken, maar haar inzicht in mensen is gering. Hoe onthutst zou ze geweest zijn wanneer ze had geweten van Megans sexyness, de natuurlijkheid waarmee de romantische Megan zich min of meer aanbiedt aan de Neger (sic!), jazztrombonist Jackson Clay!

Alice Adams

Voor deze Jackson Clay is Megan werkelijk de superieure vrouw die in een superieure style zou moeten leven in plaats van in het flatje waarnaar haar baantje van vijfenveertig dollar in de maand, bij een uitgever, haar heeft verbannen. Voor Megan is Clay ‘een van de aardigste mannen die ze ooit heeft gekend, zo niet de aardigste’. Haar verhouding tot hem blijft ‘mysterieus’. Dat ‘mysterieus’ is Megans woord, of dat van Alice Adams, of, waarschijnlijk, van allebei. ‘Geen van de gangbare opvattingen ten aanzien van "verliefd” zijn helemaal van toepassing, hoewel Megan en Jackson op hun eigen manier van elkaar houden,’ lezen we, wat vaag en in overeenstemming met de menselijke drang om woorden te zoeken voor wat niet eerder is benoemd. Megan vermoedt dat Clay omgang heeft met andere vrouwen, want ‘hij is bijzonder knap, sexy, aantrekkelijk, en hij gaat veel op tournee...’ Ze hebben geen jaloezie nodig als bewijs van eikaars genegenheid voor elkaar. En Megan vertelt Clay niet van haar trouw aan hem, een trouw waarom hij haar niet heeft gevraagd. In het uitbeelden van deze relatie is Alice Adams een knap en overtuigend schrijfster. Megan, die geen absolute eisen stelt, staat al vroeg in de roman beschreven als iemand die in staat is om zich op het moment zelf gelukkig te voelen in plaats van achteraf. En hoewel de schrijfster ons helaas niet vertelt hoeveel Clay aan zijn trombone en zijn zang verdient, krijgt hij meer gezicht dan de andere mannen in het boek, die met uitzondering van de luidruchtige Adam Marr, bijzonder schimmig blijven.

In een roman als Superior Women verwacht niemand spectaculaire gebeurtenissen, maar wel verwacht een lezer dat de schrijver het gewone tot iets bijzonders weet te maken, zoals Salinger het bijvoorbeeld zo meesterlijk doet in zijn verhaal ‘Uncle Wiggily in Connecticut’. In dit verhaal, waarin twee vroegere studiegenoten niets doen dan praten over een vroegere minnaar, is elk woord een gebeurtenis. Superior Women wordt daarentegen al gauw vrij eentonig. Veertig jaar gaan voorbij, Vietnam, de demonstraties, Watergate, ze passeren vluchtig de revue en de figuren doen wat je van ze verwacht: ze leven hoe dan ook langs elkaar heen. De laconieke toon is nieuw en sluit aan bij jongere schrijfsters als Anne Beatty. Het is een toon die misschien beter past bij het verhaal dan bij de roman. De schrijfster is zich wel bewust geweest van een gebrek aan samenhang tussen haar figuren en ze gebruikt allerlei kunstgrepen om een eenheid te suggereren die er niet is en verbanden te leggen tussen figuren die nooit een werkelijk hevig contact met elkaar hebben gehad. Ze doet het bijvoorbeeld in het contrastparallel tussen Cathy als ontheemde in Californië en de Califomische Megan als tevredene in New York, maar zulke associaties zijn wel erg verzonnen en kunnen niet voorkomen dat Superior Women niet zozeer een roman is geworden als een aantal kunstig ineengeschoven korte verhalen die nog wel korter hadden gekund. De verhalen vertellen het leven van vrouwen waarvan ik vermoed dat ze veel minder lang in het geheugen zullen voortleven dan bijvoorbeeld de verhalen die verzameld zijn in haar voortreffelijke bundel Beautiful Girl.

■