Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 9]

Tien miljoen boeken van De Meern naar Culemborg
De voortschrijdende professionalisering van het uitgeven

Rudie Kagie

het Uitgeversdistributiecentrum, De Meern.
Centraal Boekhuis, Culemborg

‘Boeken tellen kan niet iedereen, dat is een vak apart,’ vindt de man in de vale stofjas. Hij loopt naar een houten vlonder waarop het laatste naslagwerk over kaas en wijn hoog ligt opgestapeld. ‘Als u zou moeten tellen hoeveel exemplaren op deze pallet liggen zou u daar tijden mee bezig zijn, maar voor mij is het een koud kunstje. Ik heb daar handigheid in ontwikkeld, ik doe niet anders. We gaan uit van een eenvoudig systeem. Kijk, je telt eerst de bovenste rij, een, twee, drie, vier, vijf dan tel je hoeveel boeken er op elkaar liggen, een, twee, drie, vier, en dan vermenigvuldig...’

De directeur van het Uitgeversdistributiecentrum onderbreekt de employé in zijn uitleg. Sorry hoor, aardig dat hij het even heeft willen uitleggen, maar de directeur moet absoluut om vier uur in Amsterdam zijn. Hij heeft een half uur om zijn hoofdstedelijk afspraakje te bereiken, veel oponthoud kan hij zich niet veroorloven. Twee minuten later dirigeert de manager zijn groene Citroën over de snelweg. Het traject tussen het industrieterrein van De Meern naar de volgeparkeerde Roemer Visscherstraat kan hij langzamerhand dromen. Bijna dagelijks legt hij dit parcours af wegens zijn bemoeienis met wat zonder overdrijving de grootste boekenverhuizing in de vaderlandse geschiedenis kan worden genoemd.

Ruim tien miljoen pockets, paperbacks, prentenboeken en gebonden prachtwerken worden dezer dagen van De Meern naar Culemborg getransporteerd. Het Uitgeversdistributiecentrum BV - een samenwerkingsverband van negentien uitgevers - verplaatst zijn magazijnen en kantoren naar Culemborg, de stad die als centrale van de binnenlandse boekenbranche fungeert. Daar bevindt zich het depot van het Centraal Boekhuis, waar dagelijks tweeëndertig vrachtwagens uitrukken om de bestellingen uit de voorraad van drieënvijftigduizend leverbare boektitels uit te voeren. Het Uitgeversdistributiecentrum, de naam zegt het, distribueert nu nog zelf, maar na rijp beraad en uit hoofde van efficiency besloten de twee partijen tot een intensieve samenwerking per 1 april aanstaande. Dat betekent dat de tien miljoen boeken die Proost en Brand voor het Uitgeversdistributiecentrum in De Meem bewaart voor die datum in de loodsen te Culemborg moeten liggen. Acht keer per dag legt de voor het karwei ingehuurde expediteur het ritje van twintig minuten tussen de beide industrieterreinen af, de wagen volgeladen met zesendertig pallets waarop zo'n zevenentwintigduizend boeken steunen. Als de chauffeur begin april tijd heeft om uit te blazen verdient hij met enige anderen een plaats in het recordboek van Guiness: in drie maanden tweeduizend keer heen en weer gereden tussen De Meern en Culemborg. Kosten van de verhuizing: ruim 600.000 gulden.

De onderhandelingen tussen het Centraal Boekhuis en het Uitgeversdistributiecentrum sleepten jarenlang voort zonder dat er schot in zat. ‘Met een marktaandeel van twintig procent waren we niet sterk genoeg,’ zegt Wim Sparenburg, directeur van het Uitgeversdistributiecentrum. ‘Pas toen Elsevier vorig jaar bij ons aansloot kreeg onze onderhandelingspositie met het Centraal Boekhuis meer power. Ons marktaandeel groeide dank zij Elsevier tot éénderde.’ De Arbeiderspers, Bert Bakker, Contact, Meulenhoff, Querido en dertien andere uitgeverijen zaten toen al bij de combinatie. Die werd in 1970 opgericht omdat toonaangevende uitgeverijen niet afhankelijk wilden zijn van de tussenhandel. ‘In die tijd,’ legt Sparenburg uit, ‘bestonden nog Distri in Hoofddorp, het Noorder Boekhuis in Friesland, in Arnhem zat er één, in Limburg twee in Brabant ook één. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig werden de meeste van die grossierbedrijven opgeheven. Er zijn er nogal wat opgegaan in het Centraal Boekhuis. Scholtens in Sittard en Maasstad in Rotterdam behoren tot de weinigen die nog bleven draaien. Die tussenhandel probeerde de boekverkopers aan zich te binden, ze hadden vaak het karakter van inkoopcombinaties. Doordat ze regionaal opereerden konden ze de winkels snel bevoorraden. De uitgevers waren daar niet gelukkig mee. Ze zagen de noodzaak van snelle bevoorrading wel in, maar die tussenhandel werkte als een ongewenste schakel tussen het contact met de afnemers. De condities werden niet langer door de uitgevers bepaald.’

Rompslomp

Door een eigen distributiecentrum hoopten de boekproducenten een eigen relatie met de afnemers in stand te houden. De voorraden van de aangesloten firma's werden collectief opgeslagen en bevoegde krachten bogen zich over de gemeenschappelijke administratieve rompslomp - een hele zorg minder voor de uitgevers. ‘Daarnaast,’ somt Sparenberg de ‘dienstverlening’ van het ‘apparaat’ op, ‘daarnaast geven wij de uitgever managementinformatie, statistieken over het verloop van zijn omzet, de inning debiteuren, we berekenen hoe investeringen zich verhouden lot rendementen. Dat zijn zeer gedetailleerde computerprogramma's. Er zou waarschijnlijk weinig animo zijn geweest om de bakens te verzetten als niet het Centraal Boekhuis zich de afgelopen tien jaar stormachtig ontwikkeld had tot een bolwerk van hoogwaardig technisch vernuft. Sinds kort staat er zelfs een pratende computer, die de aangesloten boekhandelaren meedeelt of een gevraagde titel in voorraad is, waarna de machine desgewenst de mondelinge bestelling noteert. Het Centraal Boekhuis kan binnen vierentwintig uur álle courante titels leveren, ook die van de bij het Uitgeversdistributiecentrum aangesloten vennoten. ‘Voor de boekhandel wordt het veel eenvoudiger: er is straks één centraal besteladres.’ verklaart Sparenburg de overplaatsing van de opstallen naar Culemborg. ‘We werkten al langere tijd dapper samen met het Centraal Boekhuis, al was dat dan een concurrent van ons. Wat zij doen, konden wij ook. Wij konden net zo snel leveren. Zij gaan na april de distributie voor ons doen, zij slaan de voorraden op en voeren op hun computer de berekeningen uit. Maar de uitgevers die bij onze combinatie zijn aangesloten bepalen op welke voorwaarden dat gebeurt. Zij stek len de kortingen voor de boekhandel vast. Het Centraal Boekhuis brengt de kosten in rekening van elke handeling die ze voor ons verricht. Van een fusie is dus geen sprake.’ De ingreep moet volgens de directeur worden gezien in het licht van de voortschrijdende ‘professionalisering’ van het boekenvak. Het moet sneller, geautomatiseerder, efficiënter. Kijk naar Amerika! Het maken van boeken wordt er overgelaten aan editors die het toegemeten budget bewaam besteden, maar de financiers op de achtergrond zijn vaak oliemaatschappijen of elektronika-concerns. De romantiek slijt wellicht een beetje nu aan de top gewiekste sellers resideren die zich meer voor geautomatiseerde bedrijfsvoering dan voor de schone letteren interesseren. In het kader van de vooruitgang moet het Uitgeversdistributiecentrum ook het pittoreske kantoor in het centrum van Amsterdam verlaten. De nieuwe locatie ligt op het industrieterrein van Culemborg, pal tegenover de ingangspoort van het Centraal Boekhuis. ‘Dat kantoor krijgt vooral een management-functie,’ voorziet Sparenburg. In de nieuwe omgeving is werk voor vijftien van de dertig administratieve employés die nu nog in dienst zijn. Voor de helft van het personeel moest ontslag worden aangevraagd. ‘Tja,’ peinst de directeur hardop, ‘we zitten hier te praten over een oplossing van grote problemen in het boekenvak, maar de kleine radertjes in het grote geheel worden in zekere mate de dupe van die oplossing.’

Op de eerste etage van het binnenkort te ontruimen perceel, op de afdeling ‘klantenservice’, worden de veranderin gen gelaten becommentarieerd. Henk Verhuist heeft het over ‘de grootste verandering in het boekenvak’ die hij meemaakte sedert de zeventien jaar dat hij er rondstapt. Nu is hij bezig zijn rijbewijs te halen, er zal onvermijdelijk een autootje moeten worden aangeschaft. Hij piekert er niet over naar Culemborg te verhuizen en zijn toekomstige werkplaats is vanuit Amsterdam nauwelijks per openbaar vervoer te bereiken. Het zal even wennen zijn, de overgang van de bruisende city naar een afgelegen oord met uitzicht op een mistroostige fabriekshal. ‘Ik heb het er moeilijk mee. Jarenlang hebben we in een concurrentieverhouding met het Centraal Boekhuis gezeten, nu gaan we met ze samenwerken,’ verzucht hij. ‘We hadden gedacht dat we samen met Elsevier de eigen distributie zouden gaan verbeteren. In plaats daarvan wordt de helft van het bedrijf afgebouwd en overgesluisd. Dat is een tegenvaller.’

Zijn collega Ton van der Velde valt hem bij. ‘Iedereen die hier werkt is erg boekgebonden: veel lezen, erg geïnteresseerd in alles wat met boeken heeft te maken. We komen straks in een organisatie terecht waar we geen boek of factuur te zien krijgen.’

Sparenburg probeert de perspectieven voor de heren wat op te vrolijken. ‘Het valt allemaal best mee als ze er eenmaal zitten. ‘Aan die professionalisering valt niet te ontkomen,’ zegt hij. ‘Ik heb steeds geprobeerd me over de gevoelsmatige voorgeschiedenis van deze samenwerking heen te zetten.’

In het directievertrek van het Centraal Boekhuis hangt een paneel met de tekening van de architect die de noodzakelijke nieuwbouw ontwierp. Nu het Uitgeversdistributiecentrum zijn intrek neemt moet er flink wat opslagruimte bij komen. Eind volgend jaar moet het ‘volledig geautomatiseerd palletmagazijn’ klaar zijn, een wolkenkrabbend moloch waar ‘computergestuurde heftrucks’ de bestelde exemplaren selecteren. De tien miljoen boeken uit De Meern worden tijdelijk in twee gehuurde hallen bewaard totdat het moderne magazijn feestelijk in gebruik kan worden genomen. Met eventuele verdere uitbreiding van het Centraal Boekhuis is in de ruimtelijke planning van de Erasmus-

[p. 10]

weg rekening gehouden.

Voordat directeur G.J. Brussee in 1979 het roer van zijn voorganger overnam werkte hij bij Daf in Eindhoven en bij de metaalwarenfabriek Thomassen in De Steeg. Dat hij van ‘het artikel boek’ bezeten is zou hij niet direct willen beweren, hij is een matig lezer. ‘Maar er zijn twee dingen waar ik wél verstand van heb en dat is distributie en management. Of je nu kousen of boeken distribueert maakt weinig verschil’. Dag en nacht heerst bedrijvigheid in het gebouw. Op topdagen - rond Sinterklaas en als het einde van de schoolvakanties in zicht komt - worden er zo'n vijftigduizend boeken verzendklaar gemaakt. Van de driehonderdzestig personeelsleden werken er zo'n honderd op kantoor. Beeldschermen en computers zijn nog maar de aanloop van een spoedige nog grotere sprong voorwaarts: het voice-response-systeem, de sprekende robot die de boekwinkel met het boekhuis verbindt, is er al, de communicatieve micro-computer met geheugen en ten behoeve van de detaillist doet volgend jaar zijn intrede. ‘Wij plaatsen die dingen bij de winkelier voor wie de automatisering een besparing van de telefoonkosten betekent,’ kondigt Brussee aan. ‘Ik heb mijn ogen uitgekeken toen ik in Amerika was, het automatiseringsland bij uitstek,’ gaat hij met een lachje verder. ‘Bij een grote distributiefirma van boeken liepen kerels met karretjes te sjouwen. Wij zijn in Nederland veel verder. Van de omringende landen is alleen in Duitsland de boekendistributie behoorlijk geautomatiseerd, de rest ligt achter.’ De directeur trekt zijn winterjas aan en begint aan zijn middagwandeling door de bedrijfshallen. Onhoorbaar glijdt er de lopende band, uit plastic valluiken klettert nu en dan een boek in de langstrekkende, genummerde kistjes. Als een kistje vol is floept een rood lampje aan. Dan komt er een Marokkaans meisje toegesneld dat een nieuwe bak op de band plaatst. Een luidspreker verschaft arbeidsvitaminen: Brinkman, minister Brinkman zingt Vader Abraham.

De chef van de voorraadcontrole bij Proost en Brand Distributions in De Meern is tot april tijdelijk gepromoveerd tot ‘projectleider van de verhuisoperatie’. Het werk schiet lekker op, de bulk kan zó op de vorkheftruck in de transportwagen worden gehesen. Lastiger wordt het als over een paar weken de pick-voorraad aan de beurt komt: de losse exemplaren die nu nog in de stellingen liggen opgestapeld. Zal een hele klus worden om die boeken zonder beschadigingen in de juiste volgorde naar Culemborg te verplaatsen. Aan de zoldering van de hal zorgt airconditioning voor een aangenaam briesje. ‘Een goede temperatuur is voor het bewaren van boeken heel belangrijk,’ zegt de chef van de voorraadcontrole. ‘Als het te warm of te droog is trekt het omslag krom, dan is het boek ongeschikt voor de verkoop. De ruimte moet bovendien waterdicht zijn. Boeken hebben de neiging vocht naar zich toe te trekken. Als dat gebeurt kunnen we ze weggooien.’

De chef toont de lijst die hij bij zich draagt. Bij het transport van ruim tien miljoen boeken sneuvelt af en toe een exemplaar. ‘Daar houd ik op deze lijst nauwkeurig aantekening van bij,’ zegt de man. ‘Gisteren zijn er zevenentwintig boeken beschadigd. Op het totaal maakt dat misschien weinig uit, maar toch denk ik nog steeds, iedere keer als het gebeurt, jammer daar gaat weer een boek.’

■