[Nummer 2 - 12 januari 1985]
Ter zake
Rudie Kagie
De situatie dreigt uit de hand te lopen, waarschuwt Ivo Gay, directeur van uitgeverij Ambo. Per ingezonden bijdrage in het vaktijdschrift Boekblad maant hij zijn collega's tot bezinning. Tien jaar geleden ontving de buitenlandse bestsellerauteur voor zijn boek in Nederlandse vertaling doorgaans een voorschot van tweeduizend gulden en zes procent royalties over elk verkocht exemplaar. Die bedragen zijn schrikbarend gestegen. ‘Uit ervaring meen ik te moeten stellen,’ schrijft Gay, ‘dat het er steeds meer op gaat lijken dat de meeste Nederlandse uitgevers zich in toenemende mate gaan toeleggen op het elkaar vliegen afvangen en dat ze daarbij uit het oog verliezen dat ze alleen zichzelf aan het belazeren zijn en niet alleen in het heden, maar ook in de toekomst.’ Literaire agenten van internationale topschrijvers schroeven hun financiële eisen de laatste tijd steeds hoger op, licht de Ambo-uitgever zijn cri de coeur toe. Destijds, toen hij nog directeur van uitgeverij Agathon was, stond hij paf van de brutaliteit die de zaakwaarnemer van John Irving demonstreerde. ‘We hadden al een paar boeken van Irving uitgegeven. De agent zei dat we voor de rechten van het nieuwe manuscript waar Irving op dat moment nog aan zat te werken méér zouden moeten betalen dan voor het vorige boek. Toen hadden we vijftienduizend gulden voorschot betaald, nu zou dat twintigduizend moeten worden, anders dreigde Irving naar een andere Nederlandse uitgever over te stappen.’ Gay memoreert hoe Harold Robbins ooit door Elsevier werd weggekocht bij Luitingh, die in die dagen nog niet in het Kluwer-concern was opgenomen en zich geen exorbitante voorschotten kon permitteren. ‘Het wordt steeds erger. Dat moet een
keer spaak lopen,’ vreest de uitgever. ‘Waar
deze ontwikkeling toe leidt hebben we in Duitsland kunnen zien. Molden Verlag betaalde een miljoen mark om Princes Daisy van Judith Kranz te kunnen uitgeven. Molden Verlag bestaat inmiddels niet meer. Failliet.’
Nieuws uit het alternatieve circuit: de kleine, linkse uitgeverij Lont uit Amsterdam en de kleine, linkse uitgeverij Raket uit Rotterdam zijn per 1 januari in een fusie verenigd. De eerste gemeenschappelijke uitgave is inmiddels verschenen, het boek Zwart op wit, dat aan de hand van talrijke voorbeelden ‘nieuwsfotografie in de media’ behandelt. ‘Raket komt voort uit de punkbeweging, onze uitgeverij wordt met kraken, antimilitarisme en anti-kerngeweld geassocieerd,’ zegt ene Herman van Lont. De twee fusiepartners onderhielden al geruime tijd contact met elkaar. ‘Wij hebben in totaal zo'n vijfentwintig boeken uitgegeven, dat zijn er ongeveer tien meer dan Raket,’ zegt Herman van Lont. ‘Onze uitgeverijen hebben veel gemeenschappelijk. Schrijven, grafische vormgeving, verspreiding - dat doen we allemaal zelf. Daarmee doorbreken we de structuur van de gevestigde uitgeverijen, waar de taken strikt gescheiden zijn. Een voorbeeld van onze werkwijze is het boek over Lucky Luik: zestien bewoners beschrijven daarin hun verhaal, zonder dat er van onze kant iemand is die aanwijzingen geeft of bepaalt hoe het boek moet worden opgebouwd.’ Eerstkomende uitgave van het uitgebreide collectief zal het boek Gekte zonder grenzen zijn (‘geschreven door de de anti-psychiatriebeweging’), gevolgd door De ontgoocheling (‘daarin wordt de solidariteitsdiscussie behandeld: wat kun je in Nederland bijvoorbeeld doen als je solidair wilt zijn met Nicaragua?’). De uitgeverij zal voorlopig Lont en Raket heten. Naar een nieuwe naam wordt gezocht. ‘We dachten aan Zwart op wit, dat stond al op de omslag als uitgever vermeld, maar die naam hebben we op het laatste moment veranderd omdat er in Amsterdam al een uitgeverij bleek te
zijn die zo heet,’ aldus Herman. ‘We piekeren ons nu suf over een andere naam.’
Sal Santen, over wie onlangs in deze rubriek werd gemeld dat hij na zijn vertrek bij De Arbeiderspers en In de Knipscheer zonder uitgever zat voor drie inmiddels voltooide manuscripten, heeft ‘een fijn gesprek’ met De Bezige Bij achter de rug. ‘In de loop van 1985 zullen ze De B van Bemazzel gaan uitgeven, een verzameling schetsen over de oorlog,’ kondigt de auteur aan. ‘Daarna zal waarschijnlijk Poste restante verschijnen, een roman over Latijns-Amerika.’ Wellicht gaat De Bezige Bij in een later stadium ook herdrukken van Santens eerder werk in roulatie brengen.
Engelse uitgevers maken zich zorgen over de sterk verminderde belangstelling voor biografieën en autobiografieën - een van de weinige genres waarin het gebonden boek als vanouds floreerde. Vooral historische biografieën zijn volgens The Times bijna niet meer aan een groot publiek te verkopen. Het Amerikaanse vakblad Publishers Weekly daarentegen bericht dat boeken over mensenlevens het nog steeds uitmuntend doen. Vanwaar deze verschillen in belangstelling? Frans Boenders, de erudiete presentator van het literaire boekenprogramma van de VPRO-televisie, oppert een mogelijke verklaring. ‘Misschien,’ zegt Boenders, ‘moeten we ons afvragen of de biografie niet typerend is voor het protestantisme. In Duitsland is de biografie gelieerd aan de opkomst van het burgerdom in de achttiende eeuw. Het individu werd daar zo belangrijk geacht dat ook zijn meest voorbijgaande vormen van leven moesten worden vastgelegd. Dat zou kunnen verklaren waarom in een katholiek land als Frankrijk nooit veel belangstelling voor de biografie heeft bestaan. In Vlaanderen evenmin. Ik kan geen enkele Vlaamse auteur noemen die, zoals bijvoorbeeld Maarten 't Hart in Het roer kan nog zes maal om, zijn autobiografie heeft geschreven. Dat de belangstelling nu in Engeland afkalft verbaast mij niet. “Biograaf” was daar langzamerhand een apart beroep aan het worden. Daar moest wel een reactie op ontstaan.’
‘Kennelijk zijn wij in dit land wat toleranter dan de Amerikanen,’ veronderstelt Marjan van der Beek van uitgeverij Veen. In april volgend jaar verschijnt daar Vrouw en vijand, de Nederlandse vertaling van Stanley and the Women, zoals de laatste roman van Kingley Amis oorspronkelijk heet. Een Amerikaanse editie van het boek zit er voorlopig niet in, hoewel Amis in de Verenigde Staten bekend staat als auteur van onverbiddelijke best-sellers. Jonathan Clowes, literair agent van de schrijver, zegt in Times Literary Supplement dat vier hoofdredacteuren van even zoveel vooraanstaande uitgeverijen enthousiast op het manuscript reageerden. Hun toezeggingen om het boek uit te geven trokken zij in nadat feministische stemmen ter redactie protesteerden tegen de vrouwvijandige strekking van het proza. Uitgeverij Veen deelt deze bezwaren kennelijk niet. ‘Dat vrouwvijandige zit er zeker in,’ geeft Marjan van der Beek toe. ‘Maar ja, Amis schrijft nu eenmaal met een bepaalde, puntige pen. Je kunt het interpreteren zoals je wilt. Ik persoonlijk til er niet zwaar aan. Ik voel mij door dat boek niet in mijn eer en goede naam als vrouw aangetast.’
Auteursrechtelijk beschermd