[Nummer 14 - 8 december 1984]
Ter zake
Rudie Kagie
Somberman's actie heet het door Remco Campert geschreven boekenweekgeschenk dat in de laatste week van maart wordt uitgereikt aan iedere klant die voor méér dan f19,50 aan boeken besteedt. De schrijver heeft het bijna honderd pagina's tellende manuscript al ingeleverd bij de stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse boek. Het ontwerp voor de omslag van de gratis uitgave toont een vlammend, door de lucht suizend lucifersdoosje. Over de inhoud van de roman verklapt Campert dat deze de lotgevallen beschrijft van Somberman die noodgedwongen zijn dagen in ledigheid doorbrengt. ‘Door het faillissement van het warenhuis waar hij jarenlang een rustige baan had is hij zonder werk komen te zitten. En zoals hij bedenkt: voor werkloosheid wordt niemand ooit opgeleid. Somberman's vrouw Bezig heeft wél werk, in de receptie van het toeristenhotel Greenback. Hun levens gaan steeds meer uit elkaar lopen.’ De enige vriend van de hoofdpersoon is de bescheiden dagdromer Domoor, maar Bezig voelt zich meer op haar gemak bij Hoogstapelaar, ‘een luidruchtige fantast’, die Somberman in het café heeft leren kennen. Voorts figureert in het verhaal nog het barmeisje Soeza, die Somberman in contact brengt met de ‘artistieke kraker’ professor Knoert: ‘Deze laat hem een andere kant van het leven zien.’ Een kwellende gedachte: het duurt nog bijna vijf maanden voordat duidelijk wordt hoe Somberman tot de daad komt die als Somberman's actie de geschiedenis zal ingaan.
‘Het is,’ zegt Sal Santen, ‘een gekke toestand. Ik voel me net iemand die geen dak boven zijn hoofd heeft.’ Vorig jaar stapte hij na een meningsverschil op bij De Arbeiderspers, die sinds 1969 met wisselend succes zijn boeken in druk liet verschijnen. Na deze dramatische breuk werd Santen met trompetgeschal binnengehaald door In de Knipscheer, die van zijn hand terstond Saartje gebakken bot publiceerde. De afgelopen zomer sloeg Santen (‘Adios Companeros’) in een boze bui echter ook de deur van deze Haarlemse uitgeverij definitief achter zich dicht: de gebroeders Knipscheer zouden zich ‘niet aan de betalingsafspraken houden.’ De auteur pijnigt zich thans de hersens over de vraag waar de roman en de novelle moeten verschijnen die hij bijna klaar heeft. Ook zou hij graag zien dat het tot een bundeling komt van de columns die hij voor Het Parool schreef. Santen: ‘Ik hoop dat ik er tijdig in slaag een uitgever met zorg te vinden. Ik ben nu 69 jaar. Als ik doodga of imbeciel word moet er een uitgever zijn die zich over mijn boeken ontfermt. Niets is vervelender dan leuren met een manuscript.’
Volgens Frank Knipscheer heeft Santen wél zijn geld tot op de cent nauwkeurig ontvangen. Hij houdt het op een ‘generatieconflict’ dat een goede samenwerking onmogelijk maakte.
Johannes de Back, Ben Bulla, Rochus Brandera en Horst Liederer zijn enige pseudoniemen waarvan Heere Heeresma zich bediende toen hij in de jaren zestig in zijn levensonderhoud voorzag door het schrijven van pornoverhalen. Per weekeinde schreef hij een fors aantal seksromans. ‘Ik startte dan vrijdagsmiddags om een uur of twee en zondagsavonds rond tien uur was de roman klaar. De daaropvolgende maandagochtend nam ik een der eerste treinen naar Antwerpen, leverde het manuscript in en verdween weer spoorslags met het zo broodnodige geld,’ licht de auteur het procédé toe dat hij destijds volgde. Een bundeling van de erotica verscheen in oktober 1982 onder de titel Een hete ijssalon bij uitgeverij Villa in Weesp. De pers negeerde het boek en Heeresma verbood de uitgever met de ijssalon te adverteren, ‘want het bestaan is al duur genoeg.’ Nochtans jubelt de uitgever in een persbericht dat er ongemerkt tien drukken binnen twee jaar tijds van het realistische proza werden vervaardigd, een elfde druk is in voorbereiding en de totale oplage stevent op de zeventigduizend af. Ra, ra hoe kan dat? Vreemd genoeg dook de titel van deze best-seller nimmer op in een boeken-top-tien. Athenaeum Boekhandel in Amsterdam meldt desgevraagd ‘hooguit twintig’ exemplaren van het boek te hebben verkocht, boekhandel Servaes in Maastricht raakte er ‘misschien een stuk of zes’ kwijt, de Groningse kwaliteitsboekwinkel Vos sleet nul komma nul stuks. Dient het persbericht van Villa - waarin onmiskenbaar de hand van Heeresma valt te bespeuren - te worden opgevat als een van de befaamde practical jokes van de schrijver? Uitgeverij Villa ontkent. Heeresma beantwoordt vragen uitsluitend per brief want ‘mijn ervaring met de pers heeft me hoofdzakelijk teleurgesteld, al was het maar
doordat het niveau van de neerslag ervan niet door mij kon worden bepaald’. Terloops attendeert hij op het commerciële succes van zijn ‘andere parodie op pornografie’, Gelukkige paren, die eind april van dit jaar verscheen. Heeresma: ‘We zijn nu bezig aan een prachtig omslag voor de feesteditie van deze trilogie met de streamer Koel bewaren - honderdduizend exemplaren. Verschijnt begin januari. Wist u trouwens dat het contract voor verfilming van dit boek inmiddels is getekend?’ Van Een dagje naar het strand verscheen in verband met de film een vijftiende druk; Geef die mok eens door, Jet! kwam vorige maand voor de negende maal van de pers. Voor de eerste keer in opdracht van Villa overigens; sinds 1968 werd het boek respectievelijk door Van Gennep in samenwerking met Contact, door Bulkboek, Tango, Loeb & Van der Velden en Peter van der Velden uitgegeven. ‘Ja, ik mag dan geen best-sellerschrijver wezen maar ik heb toch een groot aantal evergreens ter wereld gebracht waarop zelfs de tijd z'n tanden heeft stukgebeten,’ vindt Heeresma. ‘Maar genoeg! Zoveel welvaren wekt maar ergernis; leer me de mens kennen.’
Klanten verdrongen zich in de Penguin Bookshop aan de Covent Garden in Londen toen de Penguin-best-seller Nineteen eighty-four werd gesigneerd. Daar de auteur van het proza sedert 1950 niet meer in leven is werden de boeken van een handtekening voorzien door de filmster John Hurt, die als Winston Smith in de cinematografische vertolking van het meesterwerk te bezichtigen valt. Misschien wordt het een trend, in dat geval zijn er ook in Nederland volop mogelijkheden om helden van het witte doek in te schakelen bij de promotie van boeken. Het idee zal de slimme uitgever ongetwijfeld aanspreken: Cas Enkelaar signeert Een dagje naar het strand, Monique van de Ven signeert Turks fruit, Lex Schoorel signeert De donkere kamer van Damokles, Jeroen Krabbé signeert Een vlucht regenwulpen, Danny de Munk signeert Ciske de Rat, Peter Faber signeert Max Havelaar.
Auteursrechtelijk beschermd