Praatjes vullen geen gaatjes
Marjo van Soest
‘Ik ben het familie-ongeluk,’ zegt Jenny van dertien een beetje bitter tegen haar vriendin. Jenny is de hoofdpersoon van het boek Praatjes vullen geen gaatjes van de Amerikaanse schrijfster Norma Fox Mazer. Het boek gaat over de vriendschap tussen een man van drieëntachtig en een meisje van dertien: Jenny, zijn kleindochter. Als ze zich zelf ‘het familieongeluk’ noemt bedoelt Jenny dat haar komst niet gewenst was. Haar moeder had drie kleine kinderen toen ze Jenny kreeg, en dat was al meer dan een dagtaak.
Na Jenny's geboorte komt haar grootvader bij het gezin inwonen. Ze worden onafscheidelijk, grootvader en Jenny, ook als Jenny opgroeit en vriendinnen krijgt. Elke ochtend heel vroeg sluipt ze de twee trappen af naar het sousterrain waar grootvader een kamer bewoont. Ze kaarten, praten of zitten zo maar wat bij elkaar en genieten van elkaars gezelschap.
Met de rest van haar familie heeft Jenny niet veel contact. Dat komt ook door de manier waarop haar ouders en zusje over grootvader praten. ‘Ik zal je wat zeggen Jenny, het is geen lolletje met die man te moeten leven. Ik zeg dat niet graag, maar zo is het nu eenmaal. Hij is niet erg netjes op zich zelf, soms trekt hij de hele week geen schoon ondergoed aan. (...) En altijd dezelfde verhalen - als hij eenmaal op zijn praatstoel zit, krijgt niemand meer een kans om er een woord tussen te krijgen, klaagt Jenny's moeder onder het afwassen tegen Jenny.
Grootvader heeft inderdaad de gewoonte om bij voorkeur onder het eten te vertellen hoe zijn grootmoeder vroeger de kalkoenen ontluisde. Een aandoenlijk verhaal. Mijn grootmoeder hield van de kalkoenen alsof het haar babies waren. Of huisdieren of kinderen. 's Morgens zat ze altijd op de veranda achter het huis in de zon en kamde de luizen uit hun veren. Dan zette ze een kalkoen op haar schoot, praatte tegen hem en bladerde in zijn veren als in de bladzijden van een boek, en ze pikte de luizen eruit en knipte ze stuk voor stuk dood op haar nagel. De kalkoenen sliepen de hele nacht in de bomen en de hele dag aten ze sprinkhanen, maar elke ochtend stonden ze te wachten tot grootmoeder ze ging ontluizen.
Zulke verhalen hoor je toch niet veel meer, zeker niet aan de eetkamertafel van een gezin uit de grote stad. Maar Jenny's ouders kunnen het niet erg waarderen, ze hebben het liever over een nieuwe dubbeldeurs diepvriezer.
‘Praatjes vullen geen gaatjes,’ denkt Jenny als haar ouders weer zitten te hakken op opa. Ze hebben het over oude mensen, over ‘heengaan’ en ‘ieders tijd zal komen’. Jenny's grootvader wordt er driftig van, hij prikt een briefje op het prikbord in de keuken: Ik zal niet heengaan. Ik sterf. Mijn tijd zal niet komen. Ik zal dood zijn. Ik ben niet bejaard. Ik ben een oude kerel van 83.
Praatjes vullen geen gaatjes is een echt mooi boek waarin heel eenvoudig en tegelijk indringend beschreven wordt hoe het moet zijn om oud te worden en je eenzaam en hulpeloos te voelen. Het maakt heel erg duidelijk dat het de omgeving is, onnadenkende volwassenen, egoistische kinderen, bazige bejaardenhelpsters, die ervoor zorgt dat oude mensen zich overbodig en uitgerangeerd gaan voelen. Jenny's grootvader is niet alleen maar een lieve oude man, hij heeft net zo goed rare kuren en soms gedraagt hij zich onmogelijk. Maar als de volwassenen in zijn buurt grootvader wat meer als persoon hadden gezien, en wat minder als strompelende, kreunende bejaarde die teveel handdoeken vuil maakt, dan had hij zich niet zo nutteloos hoeven te voelen.
Jenny is de enige die haar opa als echte kameraad ziet, met al zijn nukken en aardige dingen. Waar je misschien aan moet wennen in dit boek is dat de hoofdpersonen wisselen: de ene keer bezien we de gebeurtenissen door de ogen van Jenny, de andere keer door die van de grootvader. Mij stoorde het helemaal niet, integendeel. Je leert zo de oude man beter kennen, met zijn pleziertjes, zijn ergernissen, zijn pijn en zijn gelukkige momenten.
Een boek om cadeau te doen aan je oude opa, als die er tenminste net zo'n hekel aan heeft om aangesproken te worden met ‘oudje’.
Norma Fox Mazer, Praatjes vullen geen gaatjes, Querido, f 16,90
Auteursrechtelijk beschermd