Vormen. Jaargang 4

[p. 192]

Piet van Aken
De soldenier

De stemmen van het heimwee spraken luid in hem. Als in een droom stond hij op; de zwoelte der alkoof week van hem en hij voelde reeds de vreemde koelte die de donkerte over de menschen brengt. Hij kleedde zich, dan daalde hij de trappen af. Het geluid van zijn trage schreden deed den waard ijlings toeloopen; hij stopte hem zwijgend een goudstuk in de hand, hij keek niet om toen de ander hem dankte lijk een grooten sinjeur. Hij stapte naar de stallen, maakte zijn paard los, sprong in het zadel. Hij wendde het dier kort om en dreef het rustig in de eenzaamheid van de baan. Er waren veel sterren, het zand van den weg was een weeke bleekheid waarin het hoefgetrappel bijna geluidloos meeschoof met de schaduw van mensch en dier. De man keek vooruit, hij voelde de nabijheid van einders en hemel lijk een zware hand laag boven zijn hoofd. Eens hinnikte het paard luid en trillend in de stilte die als iets breekbaars hing. De soldenier voelde hoe de lauwe pijn van zijn heimwee opentrok tot een stille blijdschap, hij wist de goedheid van zijn land achter de donkerte die zich onwezenlijk tusschen hemel en gronden drong.

Nu zijn verlangen tot een zekerheid was gegroeid, kwam de herinnering der laatste dagen lijk een onrust in zijn gepeins. Zijn beurs hing zwaar van goud aan zijn gordel. Hij had zijn heer vele maanden trouw gediend en die had goed betaald, want de oogst was rijk geweest en het gebaar van de kwade hand was dit seizoen niet over de dracht der beesten gegaan.

Hij was weggereden in de warmte van een laten zomerdag. Hij had dorst gekregen en was afgestapt in een herberg langs de baan. Hij had eerst voor zijn paard gezorgd, dan was hij de koele gelagzaal binnengegaan. Toen de waard breed lachend toeschoot had hij een kan bier gevraagd. Hij had traag gedronken, genietend van de frisschigheid die tintelend zijn lijf doortrok. Maar de simpele kalmte van dezen avond en die kan bier na de lange nachten van wijn en rumoer, had een verlangen naar rust in hem gedreven. Of men hier ook een kamer voor hem kon klaarmaken, had hij gevraagd. En toen de waard

[p. 193]

wantrouwig naar zijn bestofte kleeren gluurde had hij zijn beurs losgestrikt en een goudstuk doen rinkelen op het harde tafelhout. Daarop had de waard hem met veel omhaal naar zijn kamer gebracht. Hij had zich ontkleed en was gaan liggen met de handen onder het hoofd. Hij was alleen gebleven met de ademlooze goedheid van den avond rond hem.

Dan was het vervaagde wezen van zijn land uit die goedheid opgestaan. Hij had zijn oogen gesloten als voor een weldadige pijn, maar het beeld was gegroeid in een klaarte die vol trilde van plechtige beweging en muziek. Daar hadden de stemmen van het heimwee in gesproken. Dat was eerst vaag geweest en onwezenlijk, als alle nachtgeluiden na een zwoelen dag. Hij had uren gewoeld en in vele houdingen den slaap gezocht, maar de nacht spande lijk een brooze snaar waar de stem van zijn heimwee op zong. Zweetend had hij gehoorzaamd.

Hij reed den heelen nacht. Met het weifele schemeren van den morgen rook hij de vreemde nabijheid van water; dat was lijk een zware dauw die uitdreef over den grond, en waarin het geluid der hoeven doffer klonk. Hij dreef zijn paard de hoogte op van den dijk. Hij reed voort met het water vlak naast hem.

Er lagen twee booten gemeerd tegen een houten steiger. De soldenier hield zijn paard in en steeg af. Hij ging naar het huis en bonkte met zijn vuist op de deur. Een struische kerel in broek en hemd kwam buiten. Hij ging dadelijk naar den waterkant, in 't voorbijgaan keek hij even naar het paard, dan zei hij:

- Dat is dubbel tarief.

Dat klonk als een vraag. De ruiter had naar den overkant staan kijken. De stroom was breed, er was een beweging van dunne nevels ginder ver. En daar achter zijn land. De veerman zei:

- Voor het paard wil ik zeggen.

De soldenier knikte en reikte hem een goudstuk. Hij hield het dier kort vast en klopte het bemoedigend tegen den nek. Het hinnikte luid van angst toen het water langs alle kanten naderdrong. Toen de veerman de riemen opnam, begon in de verte naast hen de lucht te gloeien van rozigheid. Dat was de dageraad. Bijna onmiddellijk stond hij op den stroom lijk een lange, breede zwaai van bloed. Daar dreef de boot traag door; de diepe kleur van dat bloed week uit zonder geluid waar de

[p. 194]

zwaarte van de boot voortschoof onder de kalme stuwing van de riemen.

Dan stond de ruiter naast zijn paard op de hoogte van den dijk. De boot dreef af. De man voelde hoe de leegte in hem volstroomde van iets waarin al wat hij vergeten had breed uitdreef en lijk een nevel over zijn heimwee streek. Dat was in alles hier, in de rimpeling van den stroom en den kalmen riemslag van den schipper. Zoo simpel had hij dat niet durven droomen. Hij peinsde: hoeveel jaren waren zonder dat aan hem voorbij gegaan?

Hij steeg weer te paard en reed voort met de groeiende rozigheid van de zon in 't gelaat. Hij reed door bosschen en akkers en snoof den reuk van hout en aarde tot zijn longen er pijn van deden en het duizelde in zijn hoofd.

Er was een man aan 't werken op het veld. De soldenier hield zijn paard in. Hij vroeg:

- Is het nog ver te rijden om onder de menschen te zijn?

De boer wees:

- Ginder achter dat boschje is het slot van graaf Rudolf, en verderop staan onze hutten.

De soldenier groette en reed door. De boer riep hem vlug achterna:

- En daar is bier te krijgen ook.

Het boschje was niet groot, maar de boomen stonden zoo dicht dat de takken verward waren in hun groei. Tusschen de stammen der laatste boomen zag de ruiter ineens het slot vlakbij. Het was zwaar en hoog, en omgeven door een breede gracht die water trok uit den stroom. De man reed er langs tot hij aan de neergelaten slotbrug kwam. Hij zag dat de poort wijd open stond; hij reed er zonder aarzelen door en bleef dan kalm wachten tot men hem zou zien. Een wapenknecht die uit de stallen kwam bemerkte hem en slenterde nieuwsgierig naderbij. De vreemdeling groette ernstig en steeg af. Hij zei:

- Ik zou graaf Rudolf willen spreken.

De ander antwoordde:

- De graaf is gastvrij voor een vreemdeling, maar bij mijn weten heeft er nog geen mensch op dit uur gastvrijheid verzocht.

Hij deed den vreemdeling teeken hem te volgen, dan leidde hij hem naar de groote zaal waar graaf Rudolf en zijn dochter

[p. 195]

in behaaglijke zetels tegenover mekaar zaten. De soldenier bleef zwijgend staan, en ook de graaf sprak niet vóór de wapenknecht de deur achter zich gesloten had. Dan vroeg hij:

- Van waar komt ge, vreemdeling?

Hij sprak stil en vriendelijk. De soldenier dacht: er is een goedheid die met de jaren in de stem der menschen komt. Hij stond te staren naar het grijze haar van den edelman en schrok toen hij plots besefte dat hij te laat was met zijn bescheid. Hij wees: een gebaar dat breed was van haast.

- Van over den stroom. Ik heb vele heeren gediend en vele landen gezien.

- Ach ja, zei de graaf droomerig. Zijn dochter bekeek den vreemdeling. Hij was eerder klein, maar de lijn van schouders en heupen verried een magerte die lenig maakt. Zijn gezicht was tanig van zon en wind, en de tallooze nachten van vrouwen en buit hadden een donkeren glans rond zijn oogen gelegd. Maar zijn voorhoofd was groot en schoon; daar liep een breed litteeken dwars overheen tot in zijn linker wenkbrauw. Dat was als een juweel dat de aandacht der mannen op een vrouwenhals trekt. De soldenier voelde de oogen der jonkvrouw lijk een hand op zijn gelaat. Hij begon ineens te spreken:

- Ik ben geen reiziger die gastvrijheid vraagt, heer, mijn zwaard is goed en ik heb vele jaren ondervinding opgedaan.

De graaf vroeg:

- Waarom bleeft ge niet aan gene zijde van den stroom?

En de ander schielijk, als had hij die vraag verwacht:

- In twintig jaar had ik mijn land niet meer gezien, nu heeft het heimwee van die verloren jaren zijn tol geëischt.

Hij zweeg. Hij hoorde de stem van den graaf als door een zwaren mist. Dan wist hij dat hij aangenomen was. Hij draaide zich om en ging. Hij voelde de oogen van het meisje tot de deur met een doffen slag achter hem toe viel.

De dagen gingen voorbij in de trage regelmaat waarmee de zware stroom naar de lage verten schoof. Het duurde lang eer de dronkenschap van velden, bosschen en einders als een doorleefd gevoelen voorbijschoof langs het gretige wezen van den soldenier. Dan was de simpele adem van zijn land diep en vast in hem.

In de frischheid van de lange avonden zat hij vaak te luisteren naar het gepraat van de makkers. De oudsten ver-

[p. 196]

telden uit de jonge jaren van den graaf; er waren verhalen bij waardoor de soldenier de vervaagde schimmen van kampvuren en vrouwen zag opgloeien in den nacht; dan weer het genot dat rond uw hart trekt lijk een klauw van vuur als uw zwaard een ander wegzweept en zijn weg vindt in een mannenlijf. Dat was veranderd toen de kasteelvrouw gestorven was en den graaf alleen gelaten had met het kind. De soldenier luisterde zwijgend; hij zag het bleeke gelaat van de jonkvrouw weer met de groote, hongerige oogen. Daarachter de grijze goedheid van den graaf. Hij peinsde: wat zou de graaf haar ooit geweigerd hebben, dat die honger zóó in haar oogen brandt?

Die oogen lieten hem niet los. Eens ging hij schielijk van de makkers weg. Hij zadelde zijn paard en reed weg in den helderen nacht. Hij reed tot bij den stroom, daar bleef hij staan en peinsde aan dien nacht, toen het heimwee hem naar hier gedreven had. Hij luisterde lang naar het diepe geschuif van het water; de hemel was doorzilverd van sterren en er was een flonkerend bewegen op de heele lengte van den stroom. Maar hij raakte niet los uit den toover die hem aan die oogen bond. Toen hij zijn paard gestald had verschool hij zich geluidloos in een nis van waar hij de vensters van haar kamer kon zien. Daar bleef hij staan tot zijn oogen pijn deden van het staren. Lang na middernacht ging hij weg.

Hij had nooit gedacht dat hij het zoo lang zou kunnen uithouden zonder gevecht en het genot van vrouwelijken buit. Maar het land vergrijsde en uit den stroom steeg de reuk van water en overwaasde de heele streek. Dan kwamen de stage herfstregens die mensch en dier gevangen hielden in de killige lusteloosheid van het slot. De soldeniers dobbelden en vertelden smerige grappen; soms trokken z'er in groepjes op uit naar het nabije dorp waar bier en vrouwen betaald werden met een zelfden prijs.

Maar hij vergat die oogen niet in den roes van een slemppartij die zijn beurs voor de helft lichter had gemaakt. Met de ontnuchtering brandde de pijn van het verlangen heeter in hem en hij vloekte om de hopeloosheid van zijn droom. Na dien nacht schuwde hij het dorp. Hij zocht de duistere plaatsen in het slot en zwierf er rond tot hij den weg in het blinde wist; daar waren vele gangen waar de schaduwen als een ernstige aandacht over de menschen kwamen geruischt.

[p. 197]

De winter kwam, en de stilte die menschen en beesten omspande werd zwaarder onder de lage lucht. Alleen de stroom was wild geworden, er was een gedurig lawaai van ijsschotsen langs den wal als dooi en water de klauwen braken van de nachtelijke vorst.

Doorheen dat alles bewoog de jonkvrouw zich bleeker dan ooit. Dat was geen bleekheid, haar gelaat was wit als sneeuw, en daarin die oogen lijk zwarte parels; de soldenier vreesde ervoor als voor iets dat elk oogenblik breken kon.

Op een klaren morgen reden twee ruiters de slotbrug over. De grond was hard van vorst en de hoeven der paarden kletterden helder op het plein. Ze bleven tot laat in den namiddag, toen ze wegreden deed de graaf hen zelf uitgeleide en wuifde hen achterna. Maar van dien dag af was hij stil en ernstig geworden, de goedheid verstarde in sombere plooien boven zijn baard.

De soldenier vroeg aan zijn makkers of ze de bezoekers kenden; het waren graaf Bertold en zijn zoon, zeiden ze hem, die heerschten over het naburig domein. Hij dacht aan de zwierige kleeding van den jongsten ruiter en er kwam een onrust in hem.

De graaf sprak vaak met den aanvoerder zijner wapenknechten; de soldenier sloeg hem heimelijk gade en luisterde naar den somberen toon in zijn stem. Kort daarop kwam een ruiter in vollen draf het plein opgereden; hij droeg een boodschap voor den graaf. De dooi had de wegen modderig gemaakt, en paard en ruiter waren bedekt met slijk. De soldenier zag dat het dier dampte van vermoeienis. Hij greep de teugels en wou het naar de stallen leiden; maar de boodschapper kwam reeds buiten, sprong in het zadel en joeg zijn paard door de geopende poort.

Enkele dagen later kwam hij terug. Hij bleef langer; een wapenknecht die voorbij de zaal ging had den naam van de jonkvrouw hooren noemen. De soldenier wachtte tot de boodschapper vertrok; hij las de ontevredenheid op het gezicht van den man en er kwam een pijnlijke blijdschap in hem.

's Anderendaags kwam de bode voor den derden keer. Dienzelfden avond sprak de hoofdman lang en ernstig met de wapenknechten. De jonkvrouw had geweigerd den jongen graaf te

[p. 198]

huwen, en deze had den heer bedreigd. Hij had twist gezocht over een nederzetting aan de grens van hun gebied. De soldenier had zwijgend in het vuur gestaard terwijl de ander sprak; hij trilde toen hij hem hoorde zeggen:

- God, sinds de gravin gestorven is heeft mijn zwaard geen menschenbloed geproefd.

De nacht was zwaar van droomen waarin de soldenier den hartstocht van vergeten jaren beleefde. Er was een geklank van wapens en geschreeuw van vrouwen, en er brandde iets lijk een versche wonde boven zijn oog. Dat was een schoone droom die voortduurde toen hij naast vele ruiters over de vlakte reed. De vlugge adem der paarden, en de hoeven op den slijkerigen grond zongen een lied dat hij in de kalmte der dagen vergeten had. Nu klonk dat juichend tusschen die vele mannen hier naast en achter hem; er sloeg een drift in hem omhoog waaraan hij jaren en jaren gehoorzaamd had. De droom duurde voort toen hij de donkere rij van ruiters in de verte zag. De paarden achter hem begonnen vlugger te loopen en plooiden uit in een zwenking tot ze liepen in een breede rij naast elkaar. Zoo stormden ze vooruit.

De anderen kwamen hen traag tegemoet in gesloten rij. Maar plots brak die middendoor en schoof open lijk een groote poort. Onmiddellijk floot daaruit een dichte laag pijlen door de lucht. Een paard hinnikte luid en pijnlijk naast den soldenier; hij zag een glimp van den ruiter die over den kop van het struikelend beest stuikte, dan zag hij niets meer dan die donkere rij vlak voor zich uit. Een zwijgende hardnekkigheid spande alle spieren in zijn lijf. Het geluid der hoeven verzwaarde en de reuk van bezweete lijven walmde door dat lawaai. Hij zag de eerste ruiters naderen en greep zijn zwaard. Een lange pijl kwam aangefloten en trof hem onder den rechter schouder. Een heete kramp trok zijn beide handen in een gebaar van afwering omhoog; zijn paard schoot vooruit, hij sloeg achterover met een luiden schreeuw. Hij voelde de weekte van het gras vóór hij wegzonk in de warmte van zijn droom.

Er was een lauwe zwaarte lijk van vele dekens over hem. Hij lag verwonderd te peinzen dat het litteeken niet meer brandde op zijn voorhoofd: nu was er een pijn bijna overal in zijn lijf. Hij dacht: nu wordt het tijd dat die droom eindigt. Hij deed zijn oogen open. Met de plotse pijn van het licht kwam

[p. 199]

er een verbazing in hem. De zoldering was laag boven hem, hij lag in een ruwe alkoof. Hij keek opzij: de plaats was eng en armzalig, en vol van een reuk die de boeren meebrengen van het land.

Er was een vrouw. De soldenier zag haar rug, hij bekeek haar heupen en beenen terwijl ze gebogen stond. Dan zag hij ineens dat ze blond was; de herinnering aan de jonkvrouw schitterde als een spel van wit en zwart in zijn gepeins. Hij sloot zijn oogen en lag stil. De vrouw bewoog zich geluidloos in haar bezigheid. Hij voelde haar dicht langs zich heen gaan, haar kleeren ruischten, de reuk van aarde en vruchtbaarheid werd zwaarder in zijn hoofd. Hij keek de vrouw ineens in het gelaat toen ze zich over hem boog; hij voelde een plotsen schok toen hij besefte dat haar blik op het litteeken was gericht. Hij vroeg:

- Wat is er mij gebeurd?

Ze begon te vertellen. Ze hadden hem gevonden naast de beek, men had hem achtergelaten voor dood, hij was vol slijk en er stak een pijl dààr. Ze wees. Haar handen waren grof, dacht hij. Ze hadden hem naar huis gebracht, zij en haar vader. Hoe oud zou ze zijn, peinsde de soldenier; haar gezicht was bruin en rond, er waren kleine rimpeltjes rond haar oogen. Ze had hem verzorgd, hij had den heelen nacht geslapen. Haar oogen waren lichtblauw. Ze lachte. Ze zei:

- Ge zult wel rap genezen zijn, gij zijt dat wel gewoon.

Hij zei:

- Een pijl is simpeler dan een zwaard. Dat is een rits en ge zijt weg.

Hij dacht:

- Hoeveel vrouwen als zij hebben voor mijn begeerte om genade gesmeekt?

Hij liet zijn hoofd terugvallen toen hij haar voelde weggaan. Dan kwam er een groot spel van herinneringen in zijn gepeins, hij voelde zijn slapen werken lijk de kieuwen van een visch. De reuk van omgeploegde aarde drong terug omhoog, hij moest ineens denk; hij had hem vaak geroken vroeger, door den reuk van vele vrouwen heen.

In de dagen die gingen bleef die reuk onveranderd over hem; dat was lijk een mistig waas waaruit de herinneringen als trage lantarens in zijn gedachten traden. Maar van de goed-

[p. 200]

heid der vrouw ging een warmte uit die met stage zekerheid doorheen die nevels drong.

De soldenier voelde de oude kracht groeien in zijn lijf. Soms praatte hij lang met de vrouw en haar vader, nu en dan hoorde hij nieuws van het slot. Dan brandde de weemoed een poos in hem als hij alleen lag in de alkoof.

Op een morgen ging hij rechtop zitten. De vrouw stond met haar rug naar hem gekeerd, ze had iets in haar hand. Hij riep zacht haar naam, ze draaide zich plots om, hij vroeg met blijde verbazing:

- Is dat de pijl?

Ze zag donkerrood in haar gezicht. Ze zei:

- Ja, ge kunt hem meenemen als ge vertrekt.

Ja, zei hij, hij keek vlug weg. Dan ineens:

- Ik riek de lente.

Ze draaide zich terug om en boog zich over haar werk.

- Ja, zei ze, dat zit in de lucht.

Hij dacht: de lente. Hij zag het land wijder worden, en de aarde groenig van het jong gewas. De boomen zwaar van blaren. De wind. Hij stond geluidloos op. Hij was vlak achter haar. Zijn hand lag op haar schouder. Ze keerde zich schielijk om, haar oogen waren groot van plotse verbazig. Hij keek haar zwijgend aan.

Hij had vele landen gezien in den gloed van het vuur dat knetterend boven schreeuwende menschen sloeg. En de weerlooze naaktheid van vrouwen wier oogen sperden van angst. Maar dit was geen angst, dacht hij, er was geen vertwijfeling op haar gelaat. Hij voelde haar trillen onder den druk van zijn hand. Er was een vraag in haar blik: waarom. En dat hij spreken zou. Maar hij zei niets. Hij dreef haar zwijgend naar de alkoof.

Later vroeg hij zich vaak af, of haar goedheid slechts een simpele vorm van haar liefde was geweest. Ze verzorgde hem met een teederheid die hem beschaamd maakte. Hij dacht: heb ik haar lief, hij zocht zijn spiegelbeeld in haar oogen als ze met haar ruwe vingers over zijn litteeken streek. Maar de lente werd wijd daarbuiten en de verlangens van vele nachten schreeuwden in hem. Soms ging hij buiten. Hij wandelde tot bij haar vader op het veld, de aarde werd schoon voor zijn onrust. Hij staarde in de verte. Daar was de stroom. En het slot.

[p. 201]

De vrouw gaf zich nog vele avonden, ze had hem lief. Maar zijn twijfel bleef, er spookten zwarte oogen door zijn slaap. Hij peinsde: wat heb ik aan een droom dien ik niet meester kan. Hij zag de vele nachten die hij doorzworven had met den roep van die oogen in hem. De zinneloosheid van zijn verlangen vlamde hel op overal waar zijn heete onrust verpoozing zocht.

Op een nacht vluchtte hij. Hij liep tusschen de velden, de wind bracht den reuk van den verre stroom in hem. Hij liep door tot die reuk zoo sterk werd, dat hij het water in de nabijheid wist. Dan bleef hij ineens staan. Hij dacht aan de vrouw die hij alleen gelaten had. Als er eens anderen kwamen en met haar deden wat hij met zooveel vrouwen had gedaan? Hij schrok. Er was nu niets meer dan die groote angst voor haar, de roep van zijn verlangen was in hem verstomd. Hij kon het niet gelooven. Hij wachtte tot die roep terug zou opgaan, maar de angst bleef. Hij dacht: ik heb haar lief. Hij keerde zich plots om en liep terug. De donkerte schoof langs hem heen, er waren vage geluiden overal.

Hij kwam aan de hut. Hij hield ineens in. Toen hij binnenkwam stond de vrouw op en trad hem tegemoet. Hij ademde zwaar. Zweet brak uit over heel zijn lijf. Hij zei:

- Wek me met uw vader morgenvroeg.

Terhagen, December 1939.