Vormen. Jaargang 2

Plastische kunsten

‘Jacob Smits en de Kempen’, door Jozef Muls. (Uitgave ‘Die Poorte’, Oude-God, Antwerpen.)

Een keurig uitgegeven monographie over Jacob Smits' loopbaan, met naast het uitwendig gebeuren ook een ontroerde ontleding van 's kunstenaars lichtende psyche; en van zijn geniaal werk: waarvan een keur ets-reproducties met verklaring die én vakkundig én aesthetisch leerrijk is, getuigen.

Terecht merkt schrijver op dat Smits de integraal rekening van het Impressionisme en luminisme opmaakte. ‘Hij heeft de oorspronkelijke functie van deze schildersmethoden teruggevonden. Maar hij reikt er ver boven uit door zijn synthetisch vermogen en zijn expressieve kracht. Vereenzaamd van de wereld en vereenzaamd in het eigen land, verschijnt hij werkelijk als een voorlooper. Uit eigen intuïtie heeft hij de hedendaagsche opvattingen voorvoeld en de voren getrokken van de levende kunst onzer dagen.’

Het hoofdstuk ‘Het Wonder van het Licht’ getuigt van een doordringend inzicht in Smits'plastisch en graphisch oeuvre. Dit wonder van het licht, de volle uitstraling van Smits'schoon en krachtig mensch- en kunstenaar zijn, is hier in een sober-voldragen taal omschreven, psychische vergezichten en wijde gedachtenvlakten openbarend.

Om te eindigen, betoogt de schrijver in bewogen woorden dat Smits'kunst haar schoonheidswijding ontvangt door haar dienstbaarheid aan 't leven; en de hoogte dezer wijding is voor wie 's kunstenaars levensbegrip en heilige eenvoud in de hoogste en grootste aangelegenheden doorpeilde, duizelingwekkend als het Licht zelf.

Edgard Leonard.

Gemälde und Handzeichnungen, Vincent van Gogh, (Phaidon-Verlag, Weenen.)

Het Phaidon-Verlag dat reeds tal van monographieën over oude kunst in het licht zond, komt haar reeks kunstpublicaties aanvullen met een prachtig album reproducties naar schilderijen en teekeningen van Vincent van Gogh, voorzien van een inleiding door den welgekenden criticus Wilhelm Uhde.

Dit gelukkig initiatief zal het Germaansche cultuurgebied in de gelegenheid stellen nader kennis te maken met de sinds Rembrandt eenige onontbeerlijke bijdrage van het Germaansche ras, in de machtige personaliteit van Vincent van

[p. 68]

Gogh, tot de ontwikkeling der moderne Europeesche schilderkunst.

Over 104 door Ludwig Goldscheider suggestief in van Gogh's oeuvre gelezen reproducties, waarvan 17 in kleur, gaat dit overzichtelijk album. Van af de eerste platen, uit van Gogh's Brabantsche periode, realiseeren we de beteekenis van deze synthetische kunst voor de aan over-gedifferentieerde picturale middelen mank gaande toenmalige Fransche kunst. Van buitengewoon interesse is de keur van platen die van 's kunstenaars eerste contact met de Fransche Impressionisten getuigt, waar al dadelijk van Gogh's verruimend en verdiepend inzicht in het wezen der nieuwe aesthetiek opvalt. Schiftend, ordenend het verwarde rythme van Monet en Pissarro's grillig penseelschrift en kleurige miezelregen, ontstaat, met de gehoorzaamheid aan eigen innerlijke wet, de synthese, bezield door de hartstochtelijke overgave aan coloristische nooddruft.

De reproducties van van Gogh's werken zijn een gunstige gelegenheid tot ontleding van de onder de heftigheid der overvallende gewaarwordingen ontstane barok-hoogspanning van van Gogh's graphiek; barok-hoogspanning die geenszins het klaar intellect bedwelmt: waarvan hier stift-accurate en als kortschrift conciese teekeningen getuigenis afleggen.

Dit planmatig ontworpen, organisch naar de verschillende fazen van van Gogh's evolutie ingedeeld en logisch naar de behoeften van een gesloten geheel bewerkt, tot in de minste détails typo- en heliographisch verzorgd platen-album zou, gezien zijn lagen prijs (75 B. Frs.), in geen enkele kunstkennersbibliotheek mogen ontbreken.

Edgard Leonard.

Oeuvre 1919-1936. Max Ernst. (Ed. ‘Cahiers d'Art’, Paris. 1937.)

1919-1936. Of van Dada tot het Surrealisme. Aldus de curve van Max Ernst's evolutie. Hij kende alle winden: gunstige die hem deden varen als de ‘Gehuwde van den Wind’; tegenwinden met dewelke hij hard te strijden had om niet achteruit te gaan; andere waar zijn werk een boei midden den onderbewusten maalstroom van zijn innerlijke fantasma's leek.

In het begin lijkt het me alsof Max Ernst zich al te groote vrijheden wil veroorlooven in zake techniek, procédés, manieën, zonder de verantwoordelijkheid op zich te nemen zijn ware houding welke in den grond niets anders is dan die van het absolute anticonformisme, verwekkend den afschuw voor wat den mensch aan den mensch of aan de dingen bindt, te bekennen. Maar omstreeks 1927 aarzelt hij niet meer om het ons duidelijk te zeggen, met onverbiddelijke accuratesse en met de heftigheid die gansch zijn wezen in beslag neemt, ze nog vertienvoudigd door verbazend suggestieve verzamelingen van aan anderen ontleende beelden omlijst met onderbewustzijnswieren. Poëtica van het ongerijmde, van het onverzoenlijke, maar ook van het wezen der dingen. Besluit niet, lezer, tot de zielsledigheid van Max Ernst's oeuvre 1927-1932; gekwetst, openbaart het zich slechts onder vorm van nuchteren humor.

Maar om rechtvaardig te zijn, en in de hoop den kunstenaar niet te ergeren, beken ik dat de ‘instants de bonheur’, gedurende dewelke, niettegenstaande de volkomen dienstbaarheid van het menschelijk lot, de erkentelijkheid in het

[p. 69]

diepste van zijn ziel plots wakker schoot, veelvuldiger geworden zijn. Dat is het wonder Ernst, het surrealistische wonder bij uitnemendheid, de erkentelijkheid te zien openbloeien in een van hare dienstbaarheid bewuste ziel. En het is er een welbewuste, wanneer de elementen, de menschen en hun scheppingen zich vereenigen om het lichaam te verbrijzelen en de ziel te ontluisteren.

Van deze erkentelijkheid, van deze herwonnen vreugde is de picturale volheid van Ernst's jongste werken niet het minst treffende teeken. Om er zich van te vergewissen, vergelijke men de afstand afgelegd sinds de werken van 1927, getuigend van 's kunstenaars exploraties in de lithodendriet-wouden van het onderbewustzijn, met zijn recentste werken, waar eik en beuk, olijfboom en cypres, gnomen en insekten, duizend en één niet te begrijpen dingen fluisterend, vredig hun verkwikkende schaduwen onderling verdeelen, waar gouden vruchten, midden het donker gebladerte der geheimzinnige en geurige paden langs den vijver waar zich schalks de beelden van den douanier Roussau en den facteur Cheval in weerspiegelen, schitteren.

Het scherp analytisch vermogen waarmede de kunstenaar de genesis van zijn werk verklaart, maken van het inleidend opstel een éénig document, dat verre van beperkend den geest nieuwe horizonnen ontsluiert.

Vernuftvolle teksten van de dichters R. Desnos, Tristan Tzara, L. Aragon, Herbert Read, René Crével, Jean de Bosschère en Paul Eluard sluiten dit surrealistisch standaardwerk.

Edgard Leonard.