Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, II. De provincie Limburg (Meerloo-Zwalmen)

Zwalmen.

a. Hier gevonden gepolijste bijlen van vuursteen, GalloGermaansch vaatwerk en Romeinsch aardewerk worden bewaard in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Voorwerpen uit een Merovingisch grafveld in genoemd museum en in dat van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap te Maastricht.

[p. 570]

Asselt.

c. Bij den Driesprong een houten wegkruis (XVII?).

e. De r.k. kerk (H. Dionysius), op ommuurd, hoog terras (met beeld-nisje), volgens overlevering gebouwd op de grondslagen van een Romeinsch tolhuis, zekerlijk ten deele op die van een gebouw met hoektorens, thans georiënteerd met 166° zuidelijke afwijking (het nieuwe koor derhalve gericht naar het Westen), 1916-1918 gerestaureerd en vergroot door Dr. P.J.H. Cuypers, bestaat thans uit zes vierkante, deels oude, deels nieuwe, door stompe spitsboogopeningen vereenigde ruimten, en wel: a. een van keien opgetrokken eerste schiptravee (XI?, toenmaals het koor) onder kruisribgewelf (1310?) met kruinribben, vóórdien met schoorbalkzoldering (vernieuwde vensters; in den oostmuur: versiering met Romeinsche baksteenen); b. een wijdere, tweede schiptravee, aan den oostkant van keimuurwerk (XI?), overigens van natuursteen gebouwd in 1916; aan de noordzijde in het oude metselwerk een, thans dichtgemetseld, hardsteenen deurtje (XVII), met inwendige (oudere) boognis; c. een nieuw koor (1916), waartegen rechts: d. een kinderkapel (1916) met galerij, links: e. een sacristie (1916) met orgelgalerij beide toevoegsels d en e met een uitgebouwd traptorentje; onder de laatste drie gedeelten een krocht (verplaatste oude deuren XVI-XVII); f. een baksteenen vierkanten oosttoren (XVI, opgericht na instorting van den westtoren in 1515 door overstrooming), tellende drie geledingen, de benedenste met schuine hoekbeeren, thans den kerkingang bevattend, de tweede geleding met tweedeelige spitsbcognissen, de derde met aan drie zijden een rondboog-galmvenster; achthoekige ingesnoerde spits met oud gesmeed ijzeren kruis. De kerk bezit:

Hardsteenen mensa (XIV?, thans in de krocht).

Hardsteenen vierkante romaansche doopvont (XII, de kuip, de later gebouchardeerde stam en de voet oud, de

[p. 571]

vier zuiltjes nieuw, evenals het koperen deksel met bronzen Kruisbeeld).

Acht kerkbanken met harpvormige zijkanten (XIX a).

Houten beelden: kleine Calvarie (± 1600); Mariabeeld (XVII); Kruisbeeld (XVII); klein Kruisbeeld (XVII); H. Dionysius (XVII); H. Hubertus (XVIII A); H. Petrus (± 1700); H, Paulus (± 1700); eenige figuren van een Renaissance altaar; console (XVI B). Porseleinen Madonnabeeldje (XVIII B); twee terra-cotta fakkel-engeltjes (XVII?).

Schilderijen: Christus aan het Kruis (XVII d, navolging van Rubens en A. van Dijk, voormalig altaarstuk); kleinere copie hiernaar; H. Sebastiaan (XVII d, doek, Vlaamsch); H. Catharina, H. Agnes (XVII B?, doek); H. Agnes (1696, door van der Linde); de H.H. Petrus en Paulus (XVII d, copie naar Rubens); Madonna met de zeven zwaarden (XVI a, copie naar Vlaamsche school); H. Dionysius (XVIII), van een vaandel afkomstig.

Zilverwerk: stralenmonstrans (midden-XVIII); ciborie (midden-XVII); twee miskelken (XVII); H. Olie-stel (± 1700?); missaalbandbeslag (1830).

Koperwerk: lavaboketel (XVI?); Godslamp; wierookvat; scheepje, twee komfoortjes (XVIII-XIX A). Wijwaterbakje met spiegel (XVII). Kandelaars: twee paar (XV), drie eenlingen (XV), twee paar (XVI), twee en dertig (XVII, XVIII, XIX a). Snuiter, lampjes, trommeldoos (XVII en XVIII).

Tinwerk: Hostiedoosje, H. Oliebusje, wijwaterbakje met spiegel, kan, drie ampullen, twee schaaltjes, een paar vaasjes (XVII en XVIII).

Houten kandelaars: twee paar (± 1700), drie paar (XVIII a).

Stola (XVIII?). Kantwerk: kelkdoekje en rochetboordsels (XVIII).

Trapje (XVII). Houten modelletje van de oude kerk.

[p. 572]

Twee klokken, waarvan een gegoten in 1622, en een in 1790 door C. de Forest, N. Simon en C. Drouot.

Op het kerkhof: steenen grafkruisen van 1558, 1616 en 1615-29; grafzerken van 1679/1675 en 1702.

g 1-2. ‘Asselter’-hoeve met ankerjaartal 1800, een gedeelte ouder; ‘Koonderten’-hoeve, met poortsluitsteen: 1796.

Boukoel.

e. Een gesloten kapelletje (1853) bevat een houten bas-relief (± 1600): beweening van Christus, houten beeldjes van O.L. Vrouw en van den H. Jozef (XVIII?), een paar gesmede ijzeren kaarsarmen (± 1700) en, aan den buitenkant, een houten Kruisbeeld (XVIII).

g. Het huis zuiderwijk spiek bestaat uit vier om een vierkanten hof opgetrokken baksteenen vleugels (XVII, verbouwd of vergroot XVIII), waarvan het twee verdiepingen hooge heerenhuis, onder schilddak versierd is met twee pagodetorentjes (XVIII B).

De vierkante houten spits van de torenkamer boven den eenvoudigen poortdoorgang draagt een windvaan met alliantiewapen. Twee zalen bevatten grove muurschilderingen (XIX A), een heeft een schouw met haardplaat (XVII). In het kapelletje een houten altaar (± 1700) met gesneden predella, calvarie, vier houten kandelaars, canonborden.

Aan den buitenhof: twee eenvoudige (thans) vrijstaande poorten (XVII?), voorts één klein en één groot bedrijfsgebouw (XVIII), beide met mansardedak.

Zwalmen.

c. Aan den grooten weg naar Roermond bij de aftakking naar Hillenraad: een houten wegkruis (XVIII).

e 1. De r.k. kerk (H. Lambertus) is gebouwd in 1896 door den architect C. Franssen, met behoud van den ouden

[p. 573]

toren (XV B) der vroegere kerk; deze van baksteen met natuursteenen profiellijsten opgetrokken toren, georiënteerd met 11½° noordelijke afwijking, vierkant met kleine overhoeksche steunbeeren, telt drie geledingen, de benedenste twee met slanke rondboognissen versierd; de bovenste met twee tweedeelige spitsboog-galmvensters; achthoekige ingesnoerde oude houten spits; aan de westzijde: de vroegere kerkingang onder spitsboogvenster, beide thans dichtgemetseld; aan den zuidkant een half-achthoekig uitgebouwde trapkoker; van het koepelgewelf (enkelvoudig pendentief) der beneden-geleding bestaan nog slechts de liezen. Klokkestoel (1753). De kerk bezit:

Hardsteenen doopvont (wijwatervat?) op balustervoet (XVII d).

Rijk marmeren wijwatervat (XVII B, vroeger fonteinbekken?) met wapen en twee ringkoppen. Biechtstoel Lodewijk XV.

Acht-en-twintig halve banken met harpvormige zijkanten (XIX a) en vier voorbanken. Eenvoudige kniel- en zitbankjes (XVII).

Houten beelden: H. Antonius abt, H. Lambertus, H. Christoffel (XVIII, alle beschadigd).

Schilderij: Christus en de Samaritaansche (XVII d, onder Italiaanschen invloed of copie naar een Italiaan).

Zilverwerk: stralenmonstrans (1720); ciborie (midden-XVIII); miskelk (XVIII d); hostiedoosje (1822); ziekenpyxis (XVIII d), en een zeer eenvoudig (XVIII?). Madonna-scepter (XVIII d). Ampullenstel (XVIII d); wierookvat (XVIII d). Beslag (XVIII d) van een missaal. Gothische verguld koperen kelk (XVII).

Koperen kandelaars: drie paar diverse geprofileerde (XVI) en een paar (± 1600); drie paar gedreven drievoets (midden-XVIII); een paar Paaschkandelaars (XVIII?). Koperen wijwateremmertje (XVI); koperen wijwaterbakje (XVIII d).

[p. 574]

Driestel, waarvan de kazuifel een alliantiewapen (1775) draagt.

Drie klokken, waarvan een in 1679 gegoten door Johannes Bourlet, en twee in 1753 door Alexius Petit.

Nabij de kerk opgesteld: een hardsteenen basis, een tronkstuk en een Maaskapiteel (XV?).

2. Baksteenen wegkapelletje (1723) met een Kruisbeeld en een kleine Madonna (XVIII b).

g 1. Van den middeleeuwschen burcht van Zwalmen staat, verbonden met den voet van een dikken ouden muur en tusschen resten van vroegere grachten, slechts het nog ongeveer 6 M. hooge benedendeel overeind van een zwaren, langwerpig-achthoekigen, baksteenen toren (XIII of XIV) ‘De Ouborgh’, met, ter zijde van den smallen ingang, den aanzet van een uitgemetseld wenteltrapje; overblijfselen van een ingestort kloostergewelf; in zeven der zijvlakken: een inwendige spitsboognis met schietgat.

2. Het kasteel Hillenraad (het muurwerk om de vestibule en hooger XVI?, overigens XVII; verbouwd en uitgebreid XVIII c en XX a) is een gebouw van baksteen met natuursteenen omramingen en lijsten, boven een gewelfde onderverdieping nog twee verdiepingen hoog, in het geheel negen vensters breed en zeven vensters diep, de vier hoeken geflankeerd door vierkante paviljoens, die met achthoekige gefatsoeneerde houten spitsen torenachtig zijn verhoogd; rondgaande kroonlijst. Het in massa rechthoekige kasteel is aan de voorzijde met twee kleine zijvleugels, aan de achterzijde met een middenvleugel verlevendigd en heeft een hoog schilddak met iets lagere bijdaken. Op het midden-vóórfront wordt de kroonlijst onderbroken door een fronton, waarin, tusschen bloem- en figuurlijke versiering, een alliantiewapen (Hoensbroek) en een banderol met chronogram: 1767; de als poortje omlijste hoofdingang aldaar, ligt aan een onmiddellijk bij de kasteelbrug aansluitend trappen-terras. Inwendig:

[p. 575]

midden aan het vóórfront gelegen de groote vierkante vestibule, met marmeren vloer; zijdelings hiervan de tweevleugelige hoofdtrap met leuning Lodewijk XV; achter de vestibule de nog drie vensters naar achteren uitgebouwde groote zaal met marmeren schoorsteenmantel Lodewijk XV en eiken parketvloer Lodewijk XVI; in verschillende vertrekken marmeren schoorsteenmantels Lodewijk XV; met stucwerk versierde schoorsteennissen; wandbetimmeringen (XVIII; vele latere toevoegingen). IJzeren haardplaat met de aanbidding der Koningen (XVII). Schilderijen (XVII B-XVIII) en familieportretten (XVIII a-XIX a), meest uit het geslacht van Hoensbroek; tapijtweefsels (XVIII a), Saksisch porselein en Delftsch aardewerk.

Aan het vierkante voorplein: (thans vrijstaand) een toegangspoort en langs nog twee zijden van het plein een reeks dienstgebouwen (XVII, later verhoogd) met doorgaande mansardebedaking (XX a).

In het park: de baksteenen vroegere orangerie (?) (midden-XVIII) met in natuursteen gevatten ingang, waarboven het alliantiewapen-Hoensbroeck-Schönborn; thans kapel; inwendig: stucplafond met versierde koof; schoorsteen (midden-XVIII), de bovenboezem met stucversiering, de ondermantel (XVIII d) met een parkzicht; een houten altaar Lodewijk XV (van zijn bekroningen ontdaan) heeft als altaarstuk een Madonna (XVIII A, doek), copie naar de aan A. van Dijck toegeschreven Madonna der verzameling Schoenborn te Weenen.

3-8. A 53, gevelsteentje: 1726; A 87, zijgevel met gezwenkte topgevels, ankerjaartal 1754; A 104-105, ankerjaartal 1676; A 341, boerenwoning (het huis de Beek) met ankerjaartal 1751; A 385, benedenverdieping met ankerjaartal 1700; A 405, gesneden bovenlicht (XIX A).