Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, II. De provincie Limburg (Meerloo-Zwalmen)

Oud-Valkenburg.

a. In het gehucht Yzeren werden Romeinsche grafvondsten gedaan. Zie ook blz. 369 (brug van Schaloen).

e. De r.k. kerk (H. Johannes de Dooper), georiënteerd met 10° zuidelijke afwijking, bestaat uit: a. een driebeukig schip, welks middenbeuk (middeleeuwsch), van de (later toegevoegde? en in 1830, resp. 1850 weer vernieuwde) zijbeuken gescheiden is door rondbogen op (nieuwe) achthoekige pijlers (XIX), de drie beuken met vlakke gestucadoorde zolderingen (XIX) en onder één zadeldak (XIX); b. een vierkant baksteenen koor (1757 door een der Akensche architecten Couven), met steenen kruisgewelf en halfronde gewelfde absis; de koormuren uitwendig versierd met pilasters; c. een geheel vierkanten mergelsteenen westtoren (XIV?) met vierkante leien spits, thans tevens middenportaal, aan weerszijden waarvan d. de verlengde zijbeuken elk een kapel (XIX) vormen; e. achter het koor een lagere sacristie onder mansardekap. De kerk bezit:

Hardsteenen mensa (thans vloerplaat); fraai houten hoogaltaar Lodewijk XV (waarschijnlijk van een der Couvens, het Kruisbeeld vervangen).

Twee eiken koorbanken Lodewijk XV.

Cylindrische, bolvormige uitgeholde hardsteenen doopvont (XI?).

Preekstoel met eiken laat-Lodewijk XIV voet.

Grafsteenen (van?, XV of XVI, 1720 en 1740), thans in het torenportaal.

Houten beeldgroep: H. Annatrits (± 1500); eiken kop van de H. Johannes den Dooper (± 1600); aan het kerkhof een groot houten Kruisbeeld (XVII B, geschonden).

[p. 367]

Schilderijen: Feestmaal van Herodes (XVII a, paneel, school van Fr. Francken); Tobias (midden-XVII, doek); H. Familie met den H. Johannes (1699, doek door Ph. Coclers). Prenten: De veertien staties in litho (XIX A).

Zilverwerk: miskelk (XVII B); miskelk (XIX a); hostiedoosje (1702).

Koperen kandelaars: twee paar kleine gegoten, geprofileerde (XVI); een paar (XVI A); een paar drievoets en een eenling (XVII B).

Credenstafel Lodewijk XV met kalksteenen blad; dito met houten blad.

Klok, in 1830 gegoten door de gebroeders Gaulard en hun neef.

Op het kerkhof steenen kruisen (XVI, 1637, 1651 en 1653).

g 1. Het kasteel oud-valkenberg of genhoes, midden in een vijver gelegen en over een bogenbrug toegankelijk, bestaat uit twee in den vorm van een winkelhaak geplaatste vleugels met een op den buitenhoek bijna geheel vrijstaanden vierkanten toren, die vertrekken bevat en bekroond is door een achthoekig ingesnoerde, in een knop uitloopende, houten, met leien bekleede spits (op de windvaan: 1620). De eene vleugel (waarvan het uiterste deel XV of XVI, het overige XVI A) is twee verdiepingen hoog, van mergelsteen gebouwd, met laat-gothische kroonlijst van driepasboogjes op kraagsteentjes en met smalle, vroeger door tusschendorpels in tweeën gedeelde, vensters; de een verdieping hoogere hoektoren (XV en XVI), eveneens van mergelsteen, heeft kroonlijst en vensters als voren: de andere vleugel (midden-XVIII), slechts één verdieping hoog en met mansardekap is van baksteen met hardsteenen hoekblokken, pilasters, vensteromramingen en hoofdgestel en bevat de sierlijke ingangspoort, waarboven een monumentaal dakvensterfront met gebogen fronton, waarin een

[p. 368]

mergelsteenen alliantiewapen (XVII c, blazoen verdwenen). Gewelfde onderkelderingen. Onderbouw met enkele zeer oude muren, aan den toren met speklagen en schietgaten. Inwendig geheel verbouwd (XVII en XVIII); traphal met eiken balustertrap (± 1700); stuczolderingen Lodewijk XIV; betimmeringen en schoorsteenmantels (XVIII). Schilderijen: in de groote zaal een schoorsteenstuk (XVIII a): Diana na de jacht; in de hal twaalf voorstellingen (XVII B) uit het leven van Albrecht von Trauttenberg; familieportretten (XVII d en XVIII) van het geslacht-von Pelser; portret van Karel XII van Zweden (als dat in het Rijksmuseum). In den hoek der beide vleugels een vierkant terras met borstwering, waarvan een deel als balkon met gesmeed ijzeren hek op voluutconsoles naar buiten springt en met terra-cotta beeldjes is versierd (XVIII). Aan de overzijde der gracht overblijfselen van een hoektoren.

De tegenover de brug liggende hoeve (XVIII) sluit met een fraaie hameipoort (XVIII B) met pijlers, gebogen fronton en sierknoppen, het kasteelgebied af.

In den tuin een hek met twee gemetselde pijlers, bergsteenen vleugelstukken en siervazen (XVIII a); nog een dergelijk hek; een fontein met voetstuk (XVIII a), waarop een steenen beeld van Hercules.

2. Het kasteel schaloen is een, door water omgeven en over twee boogbruggen bereikbaar, rechthoekig gebouw (gerestaureerd en gewijzigd in 1894), boven een hooge gewelfde onderverdieping twee verdiepingen hoog opgetrokken van mergelsteen, onder zadeldak tusschen twee (thans afgestompte) topgevels; het oudste, oostelijke, deel (XV?; uitkragingen van spietorentjes) na verwoesting (1575) herbouwd en naar het W. uitgebreid (ankerjaartal 1656), Gemoderniseerd met vermeerderde en verplaatste vensters, nieuw ontworpen arkeltoren, hoektoren en steenen dakvensters; verhoogde uitkijktorentjes. Gedenksteen (1656) met alliantiewapen-Hoen - van Merwick; gesmeed ijzeren

[p. 369]

tuimelaar met beltrekker (XVII). Vroeg-renaissance hardsteenen zuiltronk (thans schamppaal) tegen den zuidwesthoek. Inwendig: zandsteenen schouw (XVII A); familieportretten van de geslachten de Villers en van Hoen; gezichten op Schaloen, Genhoes, den Schaasberg en het kasteel van Geulle; regentenstuk (XVII d, Hollandsche school).

Van de baksteenen en mergelsteenen slothoeve bevat de zuidelijke vleugel (XVII) de toegangspoort, en heeft de westvleugel met hardsteen omblokte deuren en vensters; in het middendeel een wapensteen: 1701, rechts hiervan een slalhuispoort, gedagteekend 1738, links een bogenfront met Ionische pilasters (1721). Hamei met vleugelpijlers Lodewijk XIV, waarop topstukken.

Aan de binnenbrug, als kantsteen, een marmeren tronk met gebeeldhouwde figuren (Romeinsch?).

3. In den gevel van den bijbehoorenden mergelsteenen watermolen een stuk van een Ionischen pilaster (1699) en een steen met chronogram: 1701.

4. Aan den weg naar Sibbe ligt op een hoek het huis A 26, een hoeve met ankerjaartal 1775.

IJzeren.

g 1-3. Vele fraaie boerenhuizen van Sibbersteen, waaronder: nr. 35 met chronogram: 1737; nr. 57. aan den weg twee topgevels: een recht, en een met kantlijsten en voluten; aan den overkant een hoeve met schelpnisje voor een Mariabeeldje (XVIII).

Sibbe.

e 1. De r.k. kerk (H. Rosa van Lima), van Sibber mergelsteen gebouwd (1844), waarschijnlijk naar een nagelaten ontwerp van den Maastrichtschen architect Math. Soiron, heeft een eenbeukig schip met smaller, halfrond gesloten

[p. 370]

koor, waarachter de sacristie, en een kleinen westtoren (1865), tevens portaal; schip en koor verhoogd (1865). De kerk bezit:

Verguld houten Kruisbeeld (XVIII).

Schilderij (XVIII, doek): H. Franciscus van Assisi.

Zilveren reliekhouder op hout (midden-XVIII).

Twee zijden kazuifels en twee dito dalmatieken (XVIII).

Klok, in 1666 gegoten door Rochus Grongnart.

2. Een ruimte in een mergelgroeve, wegens kerkelijke vervolgingen (1799-1801) ingericht als kapel, bevat nog een uit mergel gehouwen altaar en eenige naïeve wandteekeningen.

g 1. De kleine heerenhuizing villartshof of sibberhuisje (XVII, deels XVIII), tevens bouwhoeve, is van baksteen en mergelsteen (veelal met speklagen) gebouwd en heeft smalle omblokte vensters; een inrijpoort, waarboven alliantiewapen (1704); en een vierkanten hoektoren. Inwendig: schouw (XVII) met beeldzuilen en leeuwconsoles, hetegelde schouw (XVIII) met koperen omraming. De dienstgebouwen aan den vierkanten hof van baksteen, de vensters en deuren met hardsteenen rondbogen en kantstukken.

2. Hoeve Hellingshof, met het jaartal 1833, achterbouw (± 1700).

3. Op een hoek een hoeve met sluitsteen: 1786.