Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

[p. 247]

Overzichten en registers.

[p. 249]

Chronologisch overzicht der voornaamste bouwwerken.

Abdij.

XIIId. Aduard(refter).

Voor- en vroeghistorische begraafplaatsen.

Baflo (Lutjesaaksum, terpengrafveld); Eenum (Eenumerhoogte, terpengrafveld); Godlinze (inheemsch laat-Merovingsch-Karolingisch grafveld); Haren (Harenermolen, dubbele grafheuvel; Onnen, zgn. bijenkorfgraf, laat-Merovingsch-Karolingsch rijengrafveld); Leermens (wierdegrafveld); Noordlaren (hunebed); Oldenhove (Aalsum, wierdegrafveld); Onstwedde (Wessinghuizen, drie grafheuvels en kringgrepurnenvelden); Termunten (terpengrafveld, VI-VII); Vlachtwedde (Wessingtange, grafheuvel- en kringgrepurnenveldennekropool; Wollinghuizen, kringgrepurnenveld); Westeremden (terpengrafveld).

Boerenwoningen.

1609.	Uskwerd (de Kruisstee, oude gedeelte).
1730.	Uithuizen (Mentekema).
XVII-XVIII.	Onstwedde (E 13 en E 17, ‘Saksische’ type).

Borgen.

vóór 1600.	Midwolde (de Nienoort, herbouwd 1884); Wedde (Huis te Wedde, 1653 en later zeer gewijzigd); Uithuizen (Menkema: oostelijk paviljoen).
1611.	Middelstum (Asingaborg, zgn. poortgebouw).
1614.	Uithuizen (Menkema: westelijk paviljoen, zuidelijk gedeelte middenpaviljoen).
1633.	Den Ham (Piloursema, vernieuwing).
1686.	Wirdum (Rusthoven, gemoderniseerd XIXa).
XVIId.	Leens (Verhildersum).
± 1700.	Midwolde (Oldambt: Ennemaborg).
1701-17.	Uithuizen (Menkema: noordergedeelte middenpaviljoen, verbouwing inwendige, voorplein).
1813.	Nuis (Coendersborg).

[p. 250]

Bruggen.

XVII B.	Aduard (til over Aduarderdiep).
1748.	Delfzijl (brug bij de zijlen).
1756.	Bierum (brug van den voormaligen borg).
1808.	Winsum (brug over het Diep naar Obergum).

Gerechtspalen.

1727.	Farmsum.
Vermoedelijk XVIII.	Leens (voorm. kaakpaal, thans grenspaal tusschen Leens en Ulrum).

Gestichten van liefdadigheid.

Middeleeuwsch.	Groningen (Pelstergasthuis, grootendeels vernieuwd en gewijzigd).
1405.	Groningen (Pepergasthuis, grootendeels vernieuwd en gewijzigd).
1632.	Groningen (Anna Varwersgasthuis).
1681.	Groningen (St. Jacobsgasthuis, herbouw).
1695-96	Groningen (Anthonygasthuis, vernieuwing).
1751.	Groningen (Zeylsgasthuis, vernieuwing).
1768.	Groningen (Vrouw Fransensgasthuis, vernieuwing).
1775.	Groningen (Nieuw Aduardergasthuis, vernieuwing).
1786.	Groningen (Mepschengasthuis, vernieuwing).
1795.	Finsterwolde (Armhuis).
XVIIId.	Groningen (Tette Alberda-gasthuis, herbouw).
1802.	Nieuwe Pekela (voormalig werkhuis).

Gouvernements- en rechterlijke gebouwen.

1509.	Groningen (voormalig rechthuis, later hoofdwacht).
1635.	Groningen (Goudkantoor).
1647.	Bellingwolde (voormalig rechthuis).
XVII A.	Groningen (Prinsenhof, grootste deel).
1784.	Groningen (Ommelanderhuis, herbouw).

Kerken.

XII.	Doezum (fragmenten); Zuidhorn (geheel gewijzigd); Leermens (schip en dwarspand, gewijzigd XIIIb/c); Siddeburen (westelijke schipmuren); Bedum (overblijfselen); Baflo (gewijzigd); Holwierde (benedendeel schipmuren, boven-

[p. 251]

	gedeelte vermoedelijk gewijzigd XIII B); Kantens (westelijk gedeelte, gewijzigd); Westeremden (gewijzigd XIIIb); Eenrum (muren westelijk gedeelte).
XII-XIII?	Niekerk (Westerkwartier, gewijzigd).
XII B.	Marsum; Midwolde (schip); Oosterwijdwerd; Marum (gewijzigd).
XIIIa.	Haren (koor).
XIII A.	Den Andel; Siddeburen (oostelijk gedeelte, overwelving); Zandeweer (gewijzigd en overwelfd XV); Oldenzijl; Obergum (schip, gewijzigd); Loppersum (schip, verhoogd en overwelfd XVIa); Nuis; Uithuizen (middenschip); Wirdum; Tolberd (gewijzigd); Noordwolde (XV gewijzigd); Haren (schip); Niehove (geheel gewijzigd).
XIIIb.	Ulrum; Groningen (A-kerk: overblijfselen oude schip en dwarspand?)
± 1250.	Tezinge (koor; westelijk gedeelte 1786 herbouwd); Uithuizermeeden (schip, gewijzigd); 't Zand (schip); Godlinze; Bierum (schip); Westerwijdwerd (XV en later gewijzigd); Eenrum (oostelijk gedeelte en overwelving); Leens (wellicht ietwat later).
XIIIb/c.	Leermens (koor).
XIIIc.	Loppersum (dwarspand, gewijzigd XVIa); Opwierde; Garmerwolde; Appingedam (middenschip en dwarspand); Groningen (Martinikerk: middenschip en dwarspand, XV B gewijzigd); Woldendorp; Stedum (behalve koorsluiting).
1280.	Krewerd.
1295.	Hellum (gewijzigd 1646).
XIII B.	Huizinge; Winschoten; Ten Boer (westgevel XV).
XIIId.	Holwierde (dwarspand).
XIII.	Noorddijk (gewijzigd); Eenum (gewijzigd); Oldenhove (XVIIc gewijzigd); Noordhorn; Oosternieland (gewijzigd).
XIII?	Hoogkerk (koor, geheel gewijzigd).
± 1300.	Zuidbroek; Holwierde (koor); Slochteren (1783 geheel gewijzigd).
XIII of XIVa.	Winsum, Leegkerk (zeer gewijzigd).
XIVa.	Appingedam (koorsluiting); Bierum (koor); Sellingen.
XIV A.	Noordbroek (schip en dwarspand).
± 1350.	Noordbroek (koor).
XIVc.	Zeerijp.
XIV B?	Obergum (koor).
XIV.	Oostum; Midwolde (koor).
XIV?	Lettelberd (geheel gewijzigd).
XIV of XV A.	Noordlaren (schip gewijzigd).

[p. 252]

XIV of XV.	Breede.
± 1400.	Meeden.
1425.	Groningen (A-kerk: koor).
1427.	Visvliet (gewijzigd).
1445.	Middelstum.
XV A.	Uithuizen (koor met kapel); Stedum (koorsluiting).
1450-60.	Groningen (Martinikerk: koor).
1465-66.	Groningen (A-kerk: herbouw schip en dwarspand; westgevel 1711).
1484.	Bedum (herbouw).
XV B.	Onstwedde; Bellingwolde; Groningen (Martinikerk: koorkapel); Appingedam (schipzijbeuken).
XVd.	Groningen (Martinikerk: westelijke traveeën middenschip, zijbeuken schip en herbouw dwarspand); Loppersum (koor en noorderzijkoor; Appingedam (zuiderzijkoor).
XV.	Pieterburen (koor); 't Zand (koor); Vlachtwedde; Fransum (schip gewijzigd); Groningen (A-kerk: sacristie).
XV?	Westernieland (1831 gewijzigd).
± 1500.	Loppersum (zuiderzijkoor); Ter-Apel.
1506 (XV?).	Beerta.
1515.	Scheemda (gewijzigd).
XVIa.	Loppersum (verbouwing schip en dwarspand); Groningen (Martinikerk: sacristie).
1529.	Loppersum (zijbeuk schip).
1538 (?).	Tjamsweer.
± 1550.	Appingedam (noorderzijkoor).
1553.	Weë.
1573 (?).	Warfum (sluiting).
XVI (?).	Uithuizermeeden (koor); Uithuizen (schipzijbeuk).
Middeleeuwsch.	Garnwerd (gewijzigd); Meedhuizen (gewijzigd 1624? en 1703); Ezinge (gewijzigd); Noordwijk (geheel gewijzigd); Warfum (schip, gewijzigd); Zuidwolde (gewijzigd); Uskwerd (geheel gewijzigd).
1612.	Grijpskerk (gewijzigd).
XVIIa (1616?).	Grootegast.
1626.	Oude-Schans.
1629.	Niekerk (gemeente Ulrum, herbouw).
1641.	Kolham.
± 1650-1664.	Kantens (herbouw).
1651?	Zuidwolde (vernieuwing).
1653-55.	Sappemeer.
1660-65.	Groningen (Noorderkerk).
1661.	Niezijl.
1661.	Nieuw-Scheemda (voorgevel vernieuwd).

[p. 253]

1663.	Veendam (1765 vergroot).
1666.	Wedde (herbouw).
1667.	Adorp; Lellens.
1669.	Hoogezand.
1676.	Spijk.
1683-86.	Oude Pekela (1783 vergroot).
1686.	Schildwolde (herbouw?).
1687.	Wildervank (dwarspand 1777).
1692-1700.	Harkstede.
1694-96.	Groningen (Evang. Luth. Kerk).
XVII.	Warfhuizen.
XVII of XVIII.	Saaksum.
1704.	Nieuwe-Pekela (vergroot 1767 en XIX).
1705(-08?)	Uithuizermeeden (dwarsarmen en koor).
1717.	Friescheloo.
1718.	Niewolde.
1729.	Den Ham (vernieuwing).
1731?	Middelberd (gewijzigd 1905).
1738.	Midwolde (Oldambt).
1742.	Leek.
1748.	Opende (herbouw).
1751.	Nieuwe-Schans.
1755.	Windeweer (vergroot kort daarna).
1760.	Nieuwe-Pekela (Ev. Luth. Kerk); Wildervank (Ev. Luth. Kerk).
1772.	Zijldijk (Doopsgez. Kerk).
1773.	Kropswolde.
1775.	Losdorp; Oostwolde (Oldambt).
1776.	Westerlee.
1778-80.	Heveskes.
1783.	Solwerd; Blijham.
1807.	Sebaldeburen.
1815.	Groningen (Doopsgez. Kerk).
1829.	Dorkwerd (herbouw).
1830.	Oterdum (herbouw); Delfzijl (schip); Stadskanaal.
1831.	Nieberd (herbouw).
1836.	Winschoten (Ev. Luth. Kerk).
1837/8.	Woltersum (herbouw).
1839.	Uitwierde.
1840.	Onderdendam; Muntendam.
1843.	Kloosterburen.
1845.	Vierhuizen.
1846.	Saaksumhuizen (vernieuwing).
1849.	Zuurdijk (herbouw).

[p. 254]

1850.	Hornhuizen.
XIX A.	Menzingeweer (herbouw).

Klokkestoel.

1783?

Solwerd.

Kloosters.

1464-XVIa.	Ter-Apel (voormalig klooster der kruisheeren).
XV B.	Groningen (voormalig klooster der broeders des Gemeenen Levens, later Prinsenhof).
± 1500.	Groningen (voormalig Clarissenklooster, thans Roode Weeshuis).

Militaire gebouwen.

1634.	Groningen (voormalig Corps de Guarde).
1639.	Groningen (Gardepoort).
XVII A?	Boertange (voormalig kruithuis).
XVII?	Nieuwe-Schans (voormalige hoofdwacht).

Molens (tot 1850).

	Standaardmolens.
± 1830.	Terhaar.
XIX A?	Onstwedde (Mussel).
	Bovenkruiers (bijna alle achtkant en de korenmolens met stelling).
1761.	Winschoten (verhoogd 1870).
vóór 1781.	Eenrum.
vóór 1781?	Baflo; Friescheloo (watermolen).
1783.	Slochteren (Groote Polder).
1787.	Slochteren (Oosterpolder).
1792.	Niewolde (Nonnegaatsterpolder).
1794.	Wagenborgen.
1798.	Nieuw-Scheemda; Woldendorp (korenmolen).
1799.	Tezinge (Bovenrijgsterpolder).
tegen 1800.	Siddeburen (kleine Oostwolderpolder).
1800 of 1801.	Sebaldeburen.
1801.	Oostwolde (Westerkwartier); Noordbroek (polder Noordermolenkolonie).
1802.	Woltersum (Luddeweersterpolder).

[p. 255]

1806.	Schildmeer (Overschildpolder).
1807.	Siddeburen (Noorderpolder).
1809 of 1819.	Schildwolde (korenmolen).
1816?	Garrelsweer (watermolen).
1817.	Grootegast; Oude Pekela.
1818.	Beerta; Bedum (romp); Kantens (1852 verhoogd).
1818?	Bierum (Katmis).
1819.	Uithuizermeeden (‘Simson’).
1820.	Nieuwe-Schans (Rijkswatermolen).
1821.	Fransum.
1823.	Blijham (1857 herbouwd).
1829.	Grijpskerk (Westerhornder watermolen).
1829?	Leegkerk.
± 1830.	Harkstede (korenmolen).
1833.	Noordbroek (‘Aurora’).
vóór 1835.	Winsum (koren- en pelmolen).
1835.	Pieterzijl.
vóór 1837.	Hoogkerk (Zuidwendingermolen).
1839.	Spijk; Garsthuizen; Tenboer (ronde steenen korenmolen).
1840.	Zuidhorn.
1841.	Kommerzijl.
1843.	Haren (ronde steenen korenmolen).
1845.	Zijldijk (1886 verhoogd).
1846.	Pieterburen (muldershuis 1734); Oldenhove (ZOz. dorp).
1847.	Lutjegast (Lutjegaster molenpolder).
1849.	Noordlaren (korenmolen).
± 1849.	Garrelsweer.
vóór 1850?	Bierum.
1850.	Godlinze; Garnwerd.
± 1850.	Loppersum; Meeden (dorp); Winsum (korenmolen).
± 1830-1851.	Meeden (Wz. dorp).
XIX A?	Holwierde (houtzaag-, pel- en korenmolen).
	Spinnekop-watermolens.
1813.	Grijpskerk (Juursemakluftpolder).
1845.	Midwolde (Oldambt).

Pakhuizen.

1735.	Groningen (Turftorenstraat 41).
Vermoedelijk XVIII.	Groningen (Hooge der A 21-23, Hooge der A 6, Zoutstraat 17-Havenstraat 12, Vischhoek-Noorderhaven-hoek Hooge der A, Gasthuisstraat 9, Hoekstraat 58).

[p. 256]

Pastorien.

1634.	Warfum (in oorsprong ouder?).
XVIII.	Aduard (voorm. N.H. pastorie); Hoogezand (voorm. N.H. pastorie).
XVIII-XIX.	Solwerd (stichtingssteen 1554).
XVIIId.	Appingedam (R.K. pastorie).

Poorten van huizen.

1627.	Groningen (Roode Weeshuis; Oude Boteringestraat, thans Gerechtshof).
1640.	Groningen (Pepergasthuis, opzetstuk 1743).
1664.	Groningen (Anthony-gasthuis).
1678.	Midwolde (De Nienoort, ingemetseld).
1679.	Midwolde (De Nienoort, ingemetseld).
1683.	Groningen (naast A-kerkhof 10).
1708.	Midwolde (De Nienoort, toegangspoort).
1724.	Groningen (Pelstergasthuis, a/d Nieuwstad).

Raadhuizen.

1630.	Appingedam (later vergroot).
1793-1810.	Groningen.

Schoolgebouw.

± 1550.

Groningen (St. Maartensschool, thans onderdeel Provinciehuis).

Torens.

XII.	Doezum; Bedum; Siddeburen (benedendeel); Zuidwolde; Uithuizen (verhoogd).
XII B.	Marsum; Winsum; Midwolde (verhoogd XIV of later); Marum (gewijzigd).
± 1200.	Baflo.
± 1200?	Winschoten.
XIII A.	Godlinze (1554 gewijzigd); Noordlaren; Stedum (XIV verhoogd); Harkstede (1657 gewijzigd); Siddeburen (bovendeel); Den Andel; Bierum; Haren; Obergum; Noordwolde (XV of XVI A verhoogd, 1639 gewijzigd).
± 1250.	Garmerwolde; 't Zand (1762 gewijzigd); Westerwijdwerd (XV gewijzigd).
1295.	Hellum (gewijzigd, bekroning XIX).

[p. 257]

XIII B.	Slochteren; Schildwolde.
XIII.	Zuidbroek; Oldenhove (XVIIc gewijzigd); Noordbroek; Ezinge.
XIII?	Niekerk (Westerkwartier, gewijzigd).
± 1300.	Hellum (bovendeel XIX).
XIV A.	Loppersum; Huizinge.
XIVc.	Zeerijp.
XIV B.	Krewerd.
XIV.	Oostum.
XIV?	Uitwierde (1844 verlaagd); Tolberd (gewijzigd); Noordhorn; Onstwedde.
XVa.	Eenum.
1469-82.	Groningen (Martinitoren; 1545-52 voltooid, spits 1627 e.v.).
1487.	Middelstum.
XV B.	Zandeweer.
XV.	Ulrum; Kantens; Westernieland (1831 en XXa gewijzigd).
± 1500.	Meeden.
XVIa.	Scheemda.
1550.	Saaksum.
XVI-XVII.	Zuidhorn.
Middeleeuwsch.	Hornhuizen (bovendeel 1818); Kloosterburen.
1629.	Niekerk.
1638.	Warfum.
1646-52.	Eenrum.
1648.	Noorddijk.
1656.	Weë.
1662.	Losdorp (1776 en 1848 gewijzigd).
1663.	Veendam.
1687.	Wildervank (spits 1834).
XVII B (of wat later).	Garnwerd.
1708.	Midwolde (Oldambt).
1710-12.	Groningen (A-toren).
1729.	Bellingwolde.
1748-1776.	Tjamsweer.
XVIII A.	Warfhuizen (herbouw).
1765.	Niewolde.
1776.	Westerlee.
1778.	Heveskes.
1783.	Hoogezand; Sappemeer (bovendeel 1898).
1804.	Oude-Pekela (herbouw).
1805.	Pieterburen.
1806.	Beerta.
1820-22.	Finsterwolde.

[p. 258]

1830.	Oterdum (herbouw).
1834.	Appingedam.
1837-38.	Woltersum.
1841.	Friescheloo (bovendeel 1925).
1843.	Vierhuizen.
1849.	Zuurdijk (herbouw).
XIX A.	Dorkwerd.

Verdedigingswerken.

XVId.	Boertange (bastion, zeer gewijzigd).
XVId?	Groningen (walfragment).
XVII.	Bellingwolde (batterij, gewijzigd).

Woonhuisgevels.

XV B.	Groningen (Brugstraat 24).
± 1500.	Appingedam (Dijkstraat 24, achtergevel).
Laat-middeleeuwsch.	Groningen (Oude Kijk-in-'t Jatstraat 6, geheel gewijzigd).
1557?	Groningen (Gelkingestraat, steeg achter nr. 39).
1559.	Groningen (Martinikerkhof, vroeger Oude Kijk-in-'t Jatstraat).
XVId.	Groningen (Poelestraat 8).
1612.	Groningen (Oude Boteringestraat, thans onderdeel van het Gerechtsgebouw; Zwanestraat 12).
± 1615.	Groningen (Groote Markt 27).
1620.	Groningen (Binnendamsterdiep 42).
1621.	Groningen (Binnendamsterdiep ‘poortershuisje’).
1622.	Groningen (Nieuwe Ebbingestraat 2).
± 1624.	Groningen (Ossenmarkt 5).
XVIIa.	Groningen (Oude Boteringestraat, thans onderdeel van het gerechtsgebouw).
± 1625.	Groningen (Gelkingestraat 24).
1627.	Groningen (Guyotplein 3).
1629.	Groningen (Groote Markt 12; Ossenmarkt 1; Ossenmarkt 2).
± 1630.	Groningen (Groote Markt 5, herbouw).
1631.	Groningen (Groote Spilsluizen 1-3).
XVII A.	Groningen (Groote Markt 11; Oude Ebbingestraat 52; Noorderhaven 23 A, gewijzigd XVIII A; Vischmarkt 52; Vischmarkt 56; Haddingestraat 7; Marktstraat 11; Gelkingestraat 45; Oude Ebbingestraat 31).
1651.	Leek (zgn. Pulvertoren).
1660.	Groningen (Martinikerkhof 25).
1661.	Groningen (Oude Ebbingestraat 39).

[p. 259]

1666.	Boertange (C 149).
1669.	Groningen (Groote Markt 47).
XVII B.	Groningen (Groote Markt 38; Hooge-der-A 7).
1722.	Groningen (Ossenmarkt 6).
1723.	Groningen (Vischmarkt 40).
1725.	Groningen (Steenstilstraat 4).
XVIIIa.	Groningen (Noorderhaven Zz. 34).
± 1729.	Groningen (Martinikerkhof 10, gewijzigd).
1730.	Groningen (Groote Markt 36 A).
1740.	Groningen (herbouw Oosterstraat 53).
1745.	Groningen (Folkingestraat 7).
1746-50.	Groningen (Ossenmarkt 3 I-3-4).
XVIII A.	Groningen (Oude Boteringestraat 24, herbouw; Steentilstraat 12-14).
1753.	Groningen (A-kerkhof 17).
1758.	Groningen (Heerestraat 77).
± 1760.	Groningen (Oude Ebbingestraat 40).
1764.	Groningen (Oude Boteringestraat 12).
XVIIIc.	Groningen (Oude Boteringestraat 23-25; Oude Kijk-in-'t Jatstraat 5; Oosterstraat 46; Oosterstraat 29).
1775.	Groningen (Groote Spilsluizen 18); Eenrum (A 59).
1778.	Groningen (Oosterstraat 49-51).
1791.	Groningen (Oude Boteringestraat 44, thans ambtswoning Commissaris der Koningin).
1792.	Groningen (Nieuwe Ebbingestraat 85).
1793.	Groningen (Binnen-Damsterdiep 26).
XVIIId.	Groningen (Poelestraat 29; Marktstraat 13).
XVIII.	Groningen (Markstraat 17); Nieuweschans (Voorstraat 22).
XIXa.	Groningen (Guyotplein 2).

Voor- en vroeghistorische woonplaatsen.

Bedum (nederzetting in de klei tusschen Bedum en Onderdendam); Ezinge (plattegronden terpenwoningen uit La Tène-periode en Romeinschen tijd, kleine hutten uit Saksischen tijd, putten uit Saksischen en Frankischen tijd, basementen hallenhuizen vóór-Romeinsche tijd); Jukwerd (‘Wierhuizen’, paalwerk en putten van vroeg-Germaansche woningen).