Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Oldenhove.

a. Urnen (VI-VIII), een Frankisch zwaard, een Saksisch urntje, dobbelsteenen en speelschijfjes, een bronzen crucifix (terpentijd) uit het grafveld in de wierde van Aalsum en verder een honderddertigtal voorwerpen (terpentijd) uit deze wierde; aardewerk, net- of weefgetouwverzwaringen, spinklosje (alles volksverhuizingstijd) uit de wierde van Engelum en soortgelijke voorwerpen (terpentijd) uit die van Frijtum, een zilveren muntje van Gordianus uit een wierde nabij Oldenhove, en twee aarden Germaansche vaten (terpentijd) uit de wierde van Niehove bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

Niehove.

e. De ned. herv. kerk, gelegen op den het dorpsmiddelpunt vormenden kerkring, is een door het inbreken van groote vensters, het aanbrengen van beeren, enz. gewijzigd, driezijdig gesloten, met klimop begroeid gebouw (XIII A) met een sierlijken dakruiter op den voorgevel. Aan de noordzijde nog meest (gewijzigde) smalle rondboogvensters en een geprofileerde ingang, waarboven een steen: 1619. Inwendig een koofzoldering. De kerk bezit:

Geverfden preekstoel en Avondmaalstafel (XVIII of XIX A).

Orgel (XIX A).

Twee banken, een met opzetstuk, waarin een wapen (XIX A).

Verscheidene zerken, waaronder een paar uitgesleten zandsteenen, en overigens hardsteenen, de oudst leesbare uit 1613.

[p. 162]

Stukje gebrandschilderd glas (± 1650) met afbeelding der kerk.

Een gegraveerde Avondmaalsbeker (1706, in den bodem een munt van 1679) is thans in particulier bezit ter plaatse.

Oldenhove.

e. De ned. herv. kerk (H. Ludgerus) is een rechtgesloten gebouw (XIII, later, vermoedelijk XVIIc, gewijzigd) met een kloeken toren (XIII, gewijzigd). Aan de noordzijde hebben nog drie traveeën twee, door nissen geflankeerde, vensters met kraalprofiel. De vlakopgaande zadeldaktoren, met twee spitsbogige galmgaten aan iedere zijde, heeft in den oostelijken topgevel drie nissen met klaverbladbogen; aan de zuidzijde een ingangsportaal (1664, blijkens opschrift) met twee wapens, het mannelijk gekwartileerd 1 Ripperda, 2 Van Deest, 3 en 4 Van Heerma, het vrouwelijk, 1 Schellingwoude, 2 Commerstein, 3 Backer, 4......... (Johan Willem Ripperda g.m. Aleida van Schellingwoude). De toren heeft inwendig in de benedenruimte groote spitsboognissen en de aanzetten van een koepelgewelf op zwikken. De kerk bezit:

Preekstoel (XVII B, gelakt).

Geverfde Avondmaalstafel (X VIII) met marmeren blad.

Collatorbank (1650) met de wapens-De Mepsche en -Van Wickeringhe; een bank (± 1700) met gesneden opzetstuk en dezelfde wapens als boven het portaal, doch met hartschilden-Jensema en............; voorts enkele andere banken (± 1650), waarvan twee met zijschotten; ouden hanger voor kerkzakjes.

Koperen kaarsarm en collectebus (1665).

Avondmaalsvaatwerk: zilveren beker met oud (XVII of XVIII) bovenstuk; drie oude tinnen schotels.

[p. 163]

Klok, in 1734 door Johannes Borghardt te Groningen gegoten met het wapen van Rudolf de Mepsche.

g 1-2. Achtkante korenmolens met stelling, aan de NOzijde van het dorp ‘De Leeuw’ (1855, ook pelmolen), aan de ZOzijde ‘Aeolus’ (1846), beide van geasfalteerd hout op steen en met geasfalteerd houten kap.

Saaksum.

e. De ned. herv. kerk is een uitwendig driezijdig, inwendig halfrond gesloten, door pilasters versterkt zaalgebouwtje met rondboogvensters (XVII of XVIII), inwendig overdekt door een gebogen zoldering, met een ouden vlakopgaanden zadeldaktoren (vermoedelijk in 1550 in zijn tegenwoordigen vorm gebracht), waarbij aan de noordzijde een lage, driezijdig uitspringende traptoren met gemetselde afdekking. Deze ommantelde en in zijn bovendeel geheel van kleine steen gemetselde toren wordt verlevendigd door hoekblokken en aan twee zijden een (vermoedelijk oudere) holle waterlijst; spitsbogige ingangsnis en korfbogig getoogde galmgaten. Inwendig in de door een kruisribgewelf op kraagsteenen overdekte benedenruimte een gedenksteen (1550) met cartouche, vastgehouden door twee staande figuren, geflankeerd door wapens; geprofileerde spitsbogige doorgang naar de kerk, boven de eerste zoldering een doorgang naar een ouder gebouw. De kerk bezit:

Eenvoudigen preekstoel (XVIIb) met boogpaneelen.

Zerk (1762).

Klok, in 1629 door Nicolaes Sicman in Groningen gegoten.