Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Marum.

Marum.

e. De thans ned. herv. kerk (in oorsprong vermoedelijk XIIB, doch zeer gewijzigd) bestaat uit een schip, een ietwat inspringend koor met nogmaals inspringende vijfzijdige sluiting en een toren (ankerjaartal, op herstelling doelende, onleesbaar). Aan de noordzijde in het schip het spoor van een eenvoudig oorspronkelijk klein rondboogvenster en in het koor een gedicht, doch overigens gaaf, rondboogvenstertje, aan de zuidzijde in het koor een boogveld van een verdwenen rondbogigen ingang en sporen van een gedicht venstertje en van een nis. Inwendig een balkenzoldering. De (sterk hellende) vlakopgaande toren, met ten deele in gietwerk uitgevoerde muren, bestaat uit een benedendeel en een eenigszins slinkend, gewijzigd bovendeel met een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits; gedichte rondbogige westingang en aan iedere zijde een klein rondbogig galmgat. De kerk bezit:

Eenvoudigen geverfden preekstoel (1826) met dubbelen kaarshouder (± 1800).

Bank met wapen (± 1700) en een aantal eenvoudige banken (XVIII-XIXa).

Koperen kroon (1802), tweemaal zes-lichts.

Zilveren Avondmaalsbeker (1695, merken: Groningen, P K) en schotel (± 1700, geen keuren).

g. Achtkante watermolen te Lukaswolde.

[p. 139]

Nieberd.

e. De ned. herv. kerk is een gepleisterd en gewit, door lisenen versterkt zaalgebouw tusschen sluitgevels met groote rondboogvensters, in oorsprong wellicht oud, doch geheel gewijzigd of vernieuwd in 1831. Inwendig een balkenzoldering. Zij bezit:

Rijkgesneden preekstoel (1743) - Lodewijk XIV.

Orgeltribune met gesneden opzetstuk-Lodewijk XIV en orgelfront (± 1750).

Heerenbank (XVIII A), op de overhuiving een wapen in omlijsting.

Zerken (1601 en later), waaronder verscheidene voor leden van het geslacht Iwema.

Klok, in 1681 door Petrus Overney te Leeuwarden gegoten.

g. Zeskarate korenmolen met stelling (1899, daarvoor, iets ten N. standerd molen, het zeskant van een oliemolen uit Zandeweer afkomstig): geasfalteerd hout op steen, geasfalteerd houten kap.

Noordwijk.

e. De ned. herv. kerk, een in oorsprong oud, doch volkomen gewijzigd - in het koor zijn nog twee betrekkelijk kleine rondboogvensters over - en gepleisterd gebouw, bezit:

Eenvoudigen eiken preekstoel (waarschijnlijk ± 1600), ingelegd met ebbenhout in het plint en fries van de kuip, met getorste Ionische halve zuiltjes.

Koperen kroontjes (XVIII), tweemaal zes-lichts.

Klok, in 1712 te Amsterdam gegoten door de zorg van Carel Ferdinand van In- en Knyphuisen.

g. Tjaskermolen in den Noordwijkerpolder (opgericht 1862).

[p. 140]

Nuis.

e. De thans ned. herv. kerk is een rechtgesloten gebouw (XIII A) van drie traveeën met een vernieuwden westgevel, waarin een portaal, en met een dakruiter. Het door lisenen versterkte uitwendige, waarvan het oostelijke gedeelte, met name de sluitgevel, vrij goed bewaard is, vertoonde vermoedelijk - voor zoover na het inbreken van groote vensters is na te gaan - in elke travee vijf even hooge rondboognissen, in de drie middelste waarvan telkens kleine vensters, en in de buitenste (ten deele breeder en met twee rondboogjes op een doorhangenden knaagsteen gesloten) staand keper-vlechtwerk. In den sluitingstop, afgedekt met (latere) vlechtingen in kleine steen, vijf klimmende rondboognissen zonder vlechtwerk. Inwendig thans een flauwgebogen houten tongewelf. De kerk bezit:

Preekstoel (X VIIId, gelakt), op de kuippaneelen slingers met de symbolen der jaargetijden; geverfde Avondmaalstafel-Lodewijk XVI.

Enkele eenvoudige banken met spijlen en knoppen (XVIII-XIXa).

Zerk voor Himme Wincken-Auwema († 1623) met het wapen-Wijncken in een omlijsting naar Vredeman de Vries, tevens voor Hymma Teyens-Auwema († 1700) en een voor Elinck Fossema († 1634) met wapen.

Avondmaalsvaatwerk (tevens voor Nieberd): twee zilveren bekers, waarvan een onversierd (merken; Groningen 1679, W) met wapen, en een (1727, merken; staand leeuwtje, M W?), met gegraveerd ornament; oude tinnen kan en vier borden.

Klok, in 1777 door Enchardt te Nuis gegoten.

g. De coendersborg is in zijn tegenwoordigen vorm een eenvoudig dubbel heerenhuis (1813) met omlijste ingangstravee, waarboven een fronton. Inwendig een

[p. 141]

trapleuning uit den tijd van den bouw. In het gebouw wapenborden, herinnerende aan Sacko Fockens († 1652), grietman van Opsterlant; Saco Fockens, grietman van Lemsterlant († 1665); Wisschien van Fockens († 1669); Rommella van Fockens, weduwe van kapitein Oene van Teyens († 1679); Lucia Siccama weduwe Saco Fockens, grietman van Opsterlant († 1675); Benedictus Teyens, secretaris van Opsterlant († 1678); Antie Andringa, weduwe Saco Teyens, secretaris van Opsterland († 1685), Lucia Fockens, weduwe Benedictus Teyens († 1685); Martinus Fockens, grietman Opsterland († 1692); Sako van Fockens, gecommitteerde Staat (58 j, † 1735); Maria Eecke van Heerma Fockens († 1752, ruitvormig bord); Heycko van Fockens, kapt. luitenant († 1766); voorts een geldkist (XVII) met zwaar ijzeren beslag en geschilderde paneelen, een ouden helm en een Friesche klok.

Wilp.

g. Achtkante korenmolen met stelling (1919, vorige molen afgebrand, het achtkant, enz. uit Eelde afkomstig): geasfalteerd hout op steen, geasfalteerd houten kap.