Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Ezinge.

Ezinge.

a. Bij de systematische afgraving tot op de kerk der dorpswierde in 1925-1933 door dr. A.E. van Giffen werden de plattegronden van terpenwoningen uit de La Tène-periode en den Romeinschen tijd, van kleine hutten uit den Saksischen tijd met putten uit de eerste periode en den Frankischen tijd en de basale gedeelten van groote vóór-Romeinsche hallenhuizen blootgelegd. De zeer talrijke en verscheiden Germaansche en Romeinsche vondsten, hierbij gedaan (III v.-XIII n. Chr.), bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen, evenals een vroeger in de wierde Bouwend ten Z. van het kanaal gevonden beenen dobbelsteen, kraal en zwaard (VII-VIII).

e. De ned. herv. kerk is een middeleeuwsch, doch zeer gewijzigd, vijfzijdig gesloten gebouw met ten Z. een vrijstaanden klokketoren (vermoedelijk XIII). Aan den noordkant een spitsbogige ingangsnis met gedichten rondbogigen ingang en onder de daklijst een muizentand; boven de zuiddeur: 1798. De zeer zware muren van den lagen zadeldaktoren worden inwendig beneden ten deele door spitsbogen ondervangen; rondbogige galmgaten. De kerk bezit:

Rijken preekstoel (1721), op de kuippaneelen de Evangelisten, lofwerk en emblemen.

[p. 55]

Doophek (± 1700) met opengewerkte paneelen.

Dubbele bank (XVIII A) met het wapen-Van Swinderen en een met achterschot (1798).

Zandsteenen zerken: een met wapens voor Luwe to Hardeweer († 1539), in gothischen trant, een voor Allo tot Hardeweer († 1552) met Renaissance-cartouche, een voor..... Allersma (XVI B) en voorts hardsteenen zerken uit 1616 en voor Sirp Elama († 1625), voor Vrouwe Meeuwer Elama-Fockens († 1645) en Abeltien Elama-Mellama († 1679), voor Duurt Elama op Allersma († 1682) en echtgenoote († 1658), en voor Reneke de Marees van Swinderen Rz. († 1828).

Avondmaalsvaatwerk: zilveren beker (1664, ‘renovatum 1723’) met wapen-Elama en -Mellama, schotel (1671, merken: Groningen, hertenkopje), geschonken door en met het wapen van Duurt Elama en Abeltijen Elama-Mellama, en twee collecteschaaltjes (merken en wapen als voren); tinnen kan (XIXa).

Klok, in 1622 gegoten.

g 1. Huize allersma, in zijn tegenwoordigen vorm een aan de voorzijde gepleisterd heerenhuis (XVIII); inwendig vestibule met eenig stucwerk. Voor de ophaalbrug twee kanonnetjes.

2. Achtkante korenmolen met stelling (1858): geasfalteerd hout op steenen onder- en houten tusschenstuk.

Feerwerd.

a. Terra sigillata-scherven en eenige oudheden (volksverhuizingstijd) uit de beide dorpswierden bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen. Tal van voorwerpen uit de La Tène-periode, den Romeinschen, Saksischen en Frankischen tijd uit de wierde ‘de Brillery’ en tal van voorwerpen (terpentijd) uit de wierde Joeswerd

[p. 56]

bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen en het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

e. De ned. herv. kerk (1859) bezit:

Geverfden preekstoel (XVIIb, achterschot XVIII, trap nieuw).

Bank met oude fragmenten (± 1650).

Zilveren Avondmaalsbeker (1663, merken: Groningen, J B of T B?), geschonken door Reindert Alberda en met het wapen-Alberda en -Ripperda; een tweede gegraveerde (1714; merken: Groningen, onduidelijk) bevindt zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

g 1. Achtkante korenmolen (1855) met stelling: geasfalteerd hout op steenen onder- en houten tusschenstuk.

Garnwerd.

a. Tal van Germaansche en als Saksisch en Frankisch te identificeeren terpenoudheden, een munt van Antoninus Pius en terra sigillata-scherven - w.o. een gestempeld J U V(enis) F E C(it) van Rhein Zabern - uit de wierde, en vele terpenoudheden (terpentijd) uit de wierde tusschen Garnwerd en Aduarderzijl bevinden zich in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden en het Museum van Oudheden te Groningen; urnen, netverzwaringen, bronzen en beenen voorwerpen uit de wierde Antum in het laatste museum.

e. De ned. herv. kerk is een middeleeuwsch, doch zeer gewijzigd en gepleisterd, uitwendig vijfzijdig en inwendig rond gesloten gebouw met een (over zijn benedendeel gepleisterden) kloeken toren (vermoedelijk XVII B of iets later). De kerk heeft thans langwerpige, rondbogige vensters. Inwendig: in de sluiting twee gedichte spitsbogige vensters. De vlakopgaande toren, gedekt door een zadeldak tusschen sluitgevels met aanzet-

[p. 57]

krullen, heeft eenvoudige ronde galmgaten; de kerk sluit er tegen aan met twee halve ingezwenkte gevels met aanzetkrullen en bekroning. De kerk bezit:

Geverfden preekstoel (XVIII A?).

Kleine geverfde Avondmaalstafel (XVIII A) van het Fransche type.

Gestoelte met achterschot, waarop wapen (XVIII?).

Orgel (1809 door L. van Dam en Zoon te Leeuwarden, bekronende beelden nieuw), onder bestuur van C.J. Lewe gesticht en met de wapens-Lewe en -Alberda.

Langwerpige zandsteenen zerk (1538), naar een einde smaller toeloopend, wellicht deksel van doodkist; enkele hardsteenen zerken.

Klok, in 1420 gegoten (?).

g. Achtkante korenmolen (1850, in de plaats van standerdmolen) met stelling: geasfalteerd hout op steenen onder- en houten tusschenstuk; de ‘sarries hut’ nog aanwezig.

Oostum.

a. In de wierde zijn putten gevonden. Vele terpenoudheden (La Tène-periode van het ijzeren tijdperk, terpentijd, Romeinsche periode) bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen.

e. De ned. herv. kerk is een, aan de zuidoostzijde en in de sluiting gewijzigd, rechtgesloten gebouw van twee traveeën en een ondiepe travee tegen den noord - zuid gezichten, vlakopgaanden zadeldaktoren (alles XIV). Oorspronkelijk in elk der door lisenen (aan de zuidzijde hiervan slechts sporen) gescheiden traveeën een (thans rondbogig) venster, geflankeerd door spitsbogige nissen (aan de zuidzijde nog een met liggend en een met staand keperwerk); in de sluiting teekenen zich twee gedichte

[p. 58]

spitsbogen af. In de westelijke smalle travee aan de zuidzijde een spitsbogige ingangsnis, aan de noordzijde een gedichte korfbogige ingang. Op het kerkdak grootendeels nog de oude holle en bolle pannen. Inwendig een balkenzoldering. De slechts uit de kerkruimte toegankelijke toren heeft eenvoudige rondbogige galmgaten; in de door een koepelgewelf overdekte benedenruimte aan de noord- en de zuidzijde spitsbogige, aan de west- en de oostzijde rondbogige spaarbogen. De kerk bezit:

Eenvoudigen geverfden preekstoel (XVII B).

Bank met opzetstuk, waarop een wapen (XVIII A).

Zerken uit 1570 en 1579.

Klok, in 1466 gegoten door van Serurel (?).