Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel III. De provincie Zuidholland

Voorburg.

Op het buiten Arentsburg aan den Delftschen Vliet (het vroegere Forum Hadriani?) hebben opgravingen in 1826-1833, en vooral sinds ± 1900, talrijke romeinsche oudheden aan het licht gebracht: munten van Nero tot Constantinus II, bouwfragmenten, aardewerk, glaswerk, bronzen beeldjes, wapenen, kleedingfragmenten, enz., alles bewaard in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Ook middeleeuwsche munten (XIII en XIV) zijn hier gevonden.

In het raadhuis, een vaandel (± 1788).

De ned. herv. kerk (H. Martinus) is een baksteenbouw met zandsteenen banden in het choor. Driebeukig schip (XVI a) met dwarspand, ouder, 5/10 gesloten choor (XV d), ingebouwden westtoren (XV a) en tegen de oostzijde van het zuidertransept een aanbouw (oorspronkelijk sacristie), waarachter een kapel, die thans tot grafkelder dient. Tegen de zuid-

[p. 383]

zijde van het schip een portaal (midden XVIII). Inwendig: zuilen en houten tongewelf in het middenschip, doorsneden door de dwarse tonwelven der zijbeuken. In het choor, een houten tongewelf met rosetten. In den aanbouw tegen het choor, steenen kruisgewelven en oude tegels. Het portaal heeft een hardsteenen portiek, gesneden deuren en bovenlicht, Lodewijk XV, de sacristie een poortje (XVII). De toren, gedeeltelijk van reuzenmoppen, draagt een achtkanten spits, onder gemetseld, boven van hout. De kerk bezit:

Preekstoel (XVII b) met koperen lezenaar (1641).

Heerenbank (XVIII a).

Bank (XVII c).

Fragmenten van een orgelkast (XIX a) aan het moderne orgel.

Drie koperen kronen (XVII).

Grafmonument van Seneca Ingersen, baron van Geltingen (1786).

Grafmonument in de kapel, bekend als grafkelder van Van Schuylenburg.

Zerk van 1561 en dito (XVII B, 1780 opnieuw gebruikt).

Onder den vloer van het choor, een gebeeldhouwde dubbele zerk (XVII B) op den grafkelder der Halewijns.

Twee klokken, de eene gegoten in 1757 door J. en P. Verbruggen te 's-Gravenhage, de andere in 1781 door Johannes Maritz te 's-Gravenhage.

De moderne r.k. St. Martinuskerk vervangt een kerk van 1774. Zij bezit:

Hardsteenen doopvont met gesneden houten bovenstuk (XVIII B).

Koperen kroon (XVIII).

Zilveren monstrans (XVIII a).

Twee verguld zilveren kelken (± 1700 en XVIII).

Zilveren processiekruis (XVIII).

Twee witmarmeren wijwaterbakjes (XVIII c).

[p. 384]

Een wit zijden kazuifel met borduurwerk (XVIII d).

Rood fluweelen kazuifel, met borduurwerk en goudkant (± 1750).

Twee dalmatieken van zilverbrokaat met goudborduurwerk (XVIII d).

Het huis Vossenburch, thans smederij, heeft een trapgevel (XVII a). Gevelsteen met afbeelding en naam.

Het huis Swaensteyn, tegenover de Ned. Herv. Kerk, het voormalige rechthuis, thans koffiehuis, heeft een breeden, nu afgeknotten, en van moderne vensters voorzienen, trapgevel. Zandsteenen vleugelstukken en ballen op de trappen. Hardsteenen ingangspoorten, waarboven een cartouche met zwaan en: 1632. Uithangbord. De achtergevel heeft eveneens trappen. Inwendig: beschilderde kamer (XIX A).

Buitenplaatsen:

Aan den straatweg naar Rijswijk: Hofwyck, vierkant door water omringd huis, 1641-1643 door Pieter Post gebouwd voor Constantijn Huygens. Latere voorbouw. Inwendig: eenige witjes (1751).

Aan den straatweg naar Leiden: hekposten met leeuwen van het buiten Leeuwenstein.

Aan de vaart naar Rijswijk: de Binckhorst, met trapgevel (XVII) en toren (XVI) van vroegeren bouw, hersteld in 1727 en 1804. Steen met wapen, ankers.