Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VI. De provincie Zeeland

Waarde en Valkenisse.

e. De ned. herv. kerk is een baksteenen gebouw (XIV d), oorspronkelijk kruiskerk met zijbeuken en westtoren. Schip met noordelijken zijbeuk, noordarm en koor zijn in 1589 afgebrand en niet herbouwd, waarna de noordmuur van den zuidbeuk is gedicht.

De kerk bestaat thans uit een aan drie zijden vrijstaanden westtoren (XIV d), een langs den toren doorgetrokken schip (oorspronkelijk zuidbeuk, XIV d en XVI d) met zuidelijken transeptarm (XVI d) en koor, en een tegen den noordmuur aangebouwde grafkapel (midden-XVII).

Schip van twee traveeën, waarvan de westelijke tegen den toren is afgeschoten, en met gedicht poortje in de tweede travee. Lage beeren onder de ramen aan den noordmuur. Dwarsbeuk, met groot venster, thans ingericht tot consistoriekamer en afgeschoten koor van drie traveeën en 3/8 sluiting.

In den noordmuur van het schip zijn nog de kolommen, die

[p. 277]

dit deel van het vroegere middenschip scheidden, behouden en is een kolom geplaatst overeenkomende met het midden van den dwarsbeuk. De kolommen hebben zandsteenen kapiteelen met dubbelen bladrand en achtkant basement; zij zijn door spitsbogen verbonden. Een deel der kapiteelen is na den brand (1589) vernieuwd. Het schip is overdekt door een houten tongewelf, dat niet over het afgesloten westelijk deel doorgetrokken is. Grafkapel met dubbel kruisgewelf.

Toren (XIV d, hersteld 1890), oorspronkelijk vrijstaand, van twee geledingen met achtkante spits. In den toren vier zwaar geprofileerde doorgangsnissen (XIV d), waarin twee poortjes (XVI B) met korfboog, waarvan de deksteen eindigt in kleine voluten aan de einden en in het midden in een pyramide. Tweede geleding met twee nissen, waarboven twee galmgaten. Beeren met vijf versnijdingen en zandsteenen hoekblokken; waterlijst. Ronde traptoren tot de eerste verdieping. In den toren een steenen gewelf met vlakke ribben (gebroken). De kerk bezit:

Preekstoel met boogpaneelen (1701).

Twee zandlooperhouders, twee dubbellichten en doopbekkenhouder (± 1700).

Monument voor Gillis van der Nisse († 1657), zandsteenen liggende figuur op eene tombe, waartegen twee engelen.

Zerk met doodsemblemen (1827).

Gedenksteen van Edward Morant (1809).

Verschillende zerken zijn bedekt.

Drie koperen kronen, acht-lichts (1765), geschenk van W. Nijssen en J.v.d. Nisse.

Twee gegraveerde zilveren bekers met bloemornament, en opschrift. Keuren: Middelburg, S en vijfpuntige ster (XVII c).

Een schotel en twee borden van tin (XVIII).

Klok, gegoten door Petit en Fritsen.

g. I. Molen, houten onderkruier (XVIII).