Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Vierlingsbeek.

Groeningen.

a. Een kwartsen bijl en een paar Romeinsche munten, onder vele andere in deze gemeente gevonden, bevinden zich in het museum van het Provinciaal Genootschap te 's-Hertogenbosch, een bronzen bijl, een Romeinsch bekertje en bordje in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

e. De kapel van de h.h. antonius en nicolaas (XV) is gebouwd van baksteen, gewijzigd XVIII, hersteld in 1822, en bestaat uit een schip met driezijdig gesloten smaller koor. Zij heeft steunbeeren met geprofileerde baksteenlijstjes, ter hoogte van de versnijdingen. Bepleis-

[p. 350]

tering (XVIII) met mortel, waarin baksteenpoeder. De kapel bezit:

Houten altaar (XVIIId).

g 1. Aan den grooten weg B nr. 217 een woonhuis met in- en uitgezwenkten topgevel (XVIIIb) van baksteen, verdeeld door horizontale uitgemetselde banden.

2. molen: ronde bovenkruier (1828).

3. waterradmolen met overdekt slagrad.

Vierlingsbeek.

d. Aan de Maas het veerhuis de staay, met tegen het bordes gemetselde wapensteenen en bolbekroningen (XVIId), afkomstig uit het huis Makken of uit het XIXa gesloopte huis Ten Hove in Helden (L.).

e 1. De r.k. kerk (H. Laurentius) is een gebouw van baksteen, XIXa voor de eerste maal en XXa door den architect C. Franssen opnieuw hersteld en tevens vergroot. Zij bestaat uit een schip (XVd-XVI) van vier traveeën met zijbeuken, onderling gescheiden door ronde pijlers; een dwarspand, dat bij de vergrooting is aangebracht ten koste van de twee meest oostelijke gewelfvakken van het schip; een iets ouder koor (XVc-d) van twee traveeën met 5/8-sluiting; en een toren (± 1500). Schip, zijbeuken en koor zijn gedekt door kruisgewelven, wier ribben op muurschalken rusten, in het koor met gebeeldhouwde kapiteelen en consoles. Gewelfschildering in het koor (vernieuwing?).

De toren, mede van baksteen, niet midden vóór het schip geplaatst, heeft drie geledingen, waarvan de twee bovenste aan elke zijde met drie nissen, voorzien van traceeringen van bergsteen, zijn versierd. Aan de zuidzijde een uitgebouwde traptoren, die bij de jongste restauratie

[p. 351]

van boven is ingekort. Ingang met bovengeplaatst venster binnen een spitsbogige nis, wier omlijsting door geprofileerde tufsteen wordt gevormd. De kerk bezit:

Twee met beeldhouwwerk versierde eiken biechtstoelen (XVIIc).

Grafsteen (1537) met wapens en kwartieren - van den Byllant en - Schenck van Nydeggen.

Koperen kaarsenkroon (XVII, ten deele vernieuwd).

Zilverwerk: vergulden Miskelk (1723), verguld schenkblad (1725), twee ampullen (XVIIId), wierookvat met scheepje (XVIIIb).

Twee kleine koperen kandelaars (XVII B).

Kazuifel, twee dalmatieken, enz. (XVII), van zijdedamast.

Twee klokken, o.s. in 1623 door Peter van Trier en in 1713 door Mamees Fremy gegoten.

Op het kerkhof twee grafkruisen (1631 en 1665).

2. De ned. herv. kerk bezit:

Vóór den ingang: grafzerk (1709) met wapen, voor ds. Nanning de Greve.

Zilveren Avondmaalsbeker (1648) met gegraveerd ornament, wapen en later opschrift; zilveren Avondmaalsbeker (1846) met gegraveerd ornament, in vorm overeenkomend met den vorigen.

Tinnen schenkkan en vier tinnen borden (XVIIId).

3. De synagoge der ned. israëlietische gemeente (1756) is een gebouw van baksteen op rechthoekigen plattegrond en heeft aan elke smalle zijde een in- en uitgezwenkten topgevel, door uitgemetselde banden in drie deelen gedeeld. De naar de straat gekeerde lange gevel draagt in de muurankers het jaar der stichting.