Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Veen.

e. De thans ned. herv. kerk (H. Paulus) bestaat uit een grootendeels tufsteenen schip (XIII, later, voornamelijk XVI, in baksteen hersteld en zeer verbouwd); een zuiderdwarsarm (XV, verbreed in 1853); een rechtgesloten koor (± 1300); en eenen toren (± 1300, verhoogd in 1648. Het schip, dat thans groote rondboogvensters heeft, vertoont aan de zuidzijde nog een oorspronkelijk (thans gedicht) langwerpig smal spitsboogvenster. De sluitgevel van het koor heeft twee langwerpige smalle spitsboogvensters, waarboven een roosvenster en in den top grillig gevormde spaarvelden. De zonder beeren vlakopgaande toren bestaat uit drie geledingen, waarvan de bovenste (1648, blijkens een cartouche en opschrift) en een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits. Boven de beide onderste geledingen een tufsteenen waterlijst, boven de derde, met aan iedere zijde een gedicht rondbogig door een middenstijl in twee spitsboognissen verdeeld galmgat, een gekartelde baksteenen waterlijst; in de vierde telkens een eenvoudige segmentvormig afgedekte galmopening met borden, waarboven een ronde wijzerplaat en aan de westzijde stichtingssteen. Inwendig heeft de kerk thans stuc-

[p. 342]

zolderingen, doch nog sporen van de oorspronkelijke houten tongewelven.

De toren heeft over de benedenruimte een koepelgewelf en een in den muur uitgespaarde trap met troggewelf naar de verdieping. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (± 1700) met gesneden paneelen op de kuip en achterschot.

Eenvoudig doophek (± 1700).

Koperen doopboog en twee kaarsenhouders (XVII of XVIII).

Orgel (1839), naar het schijnt afkomstig uit Zaandam.

Eiken heerenbank met wapen- Kretschmar van Veen en een met monogram A.R.

Grafzerken: oudste (1514), voorts een (1626), drie met gebeeldhouwde wapens, waarvan twee (1646) en een (1653); verder een (1782) en een (1819).

Twee zilveren Avondmaalsbekers (1648, merken: Gorinchem, L., lelie), met gemeentewapen.

Twee klokken, waarvan een gegoten in 1692 en een in 1711 door Claes Noorden en Albert de Grave te Amsterdam.

g 1-2. molens: twee ronde bovenkruiers.