Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Sprang.

's Grevelduin-Kapelle.

e. De ned. herv. kerk (1750, blijkens een jaartal op een raamdorpel) is een door pilasters versterkte zaalkerk van langwerpig achtkanten vorm met een traptoren aan de zuidzijde en een rijzig houten torentje midden op het afgeknotte dak; tegen den zuidgevel een latere consistoriekamer (1859). Houten ingangspoort met gebogen fronton. Inwendig wordt het, blijkens een steen in 1859 gestuccadoorde, gebouw door zes zuilen verdeeld in een middenruimte met verhoogde koof en een omgang, beide met stucgewelven. De kerk bezit:

Preekstoel (XVIIIc), wit geschilderd en verguld.

Voorlezersbank (XVIIIc).

Koperen lezenaar (XVIIIc).

Orgel (1820) met rijk versierde kas uit 1823, in den stijl van het Keizerrijk.

Twee heerenbanken met snijwerk (XVIIIc).

Zerk (1695) met gebeeldhouwd wapen.

Avondmaalszilver: twee gegraveerde bekers (XVIII, merken: 's Hertogenbosch, I.D.) en twee ongegraveerde (XVIII, merken: 's Hertogenbosch, M).

Tinnen kan (XIX A, gemerkt: T. van der Rist), twee tinnen bekers (XIX A, gemerkt A.G. Beens, Breda) en drie groote tinnen schotels (XIX A, gemerkt H.V.M.).

[p. 320]

Twee klokken, waarvan één in 1750 gegoten door Alexius Petit en één zonder jaartal door Petit en Fritsen.

Sprang.

e. De sinds 1610 ned. herv. kerk bestaat uit een driebeukig schip van zes traveeën, waarvan de drie westelijke (XVc) hooger zijn opgetrokken dan de drie oostelijke (vermoedelijk ± 1400); een dwarspand met een 3/8-sluiting aan de zuidzijde (XV A) en een rechte sluiting aan de noordzijde (XVc); een lager en smaller 3/8-gesloten koor (± 1400) en een vermoedelijk onvoltooiden toren (XVc, spits in 1811-1816 gewijzigd), welks zuidwesthoek in 1612 is ingestort en die in 1910-1911 is gerestaureerd; bij de aansluiting van koor en noordelijken dwarsarm een oude aanbouw: gerfkamer (XVI). Tegen de drie, door een zadeldak met daartegen aansluitende schilden over de zijbeuken gedekte, westelijke schiptraveeën staan rijk versneden beeren, versierd met spaarvelden (de onderste met bergsteenen driepassen gesloten), hiertusschen vensters met geprofileerde neggen; tcgen de drie oostelijke, onder een zadeldak, eenvoudige beeren, waartusschen dito vensters. In de tweede travee aan de noordzijde een latere deur (XVIII). Van het dwarspand heeft de zuidarm banden van bergsteen, eenmaal versneden beeren en gedeeltelijk dichtgemetselde vensters met geprofileerde neggen (in één nog met flamboyant maaswerk); de in een puntgevel eindigende noordarm overhoeksche en overhoeks-versneden beeren (eenvoudiger dan bij de westelijke schiptraveeën), een groot gevelvenster en een rijke traceering in de dichtgemetselde zijvensters. Het koor, met traptoren aan de zuidzijde tegen den schipgevel, heeft eenvoudige, tweemaal versneden beeren en vensters met geprofileerde neggen; aan de zuidzijde zijn een moderne ingang en een venster gebroken. De van bak-

[p. 321]

steen met bergsteenen banden, blokken en versieringen opgetrokken toren, met overhoeksche beeren, waarvan de zuidwestelijke in verbinding met een veelhoekig uitgebouwden traptoren, bestaat uit vier geledingen en een lage vierzijdige spits, waarin eenvoudige galmgaten zijn gebroken. De beide onderste geledingen, ook die van de beeren en den traptoren, verlevendigd door rechthoekige, met neuzen afgezette, de derde en vierde door spitsbogige spaarvelden; de bovenste geleding vertoont bovendien een reeks van rondboognisjes onder de daklijst; het bovendeel der steunbeeren heeft een rijkere versnijding. Door een ellipsboog gesloten ingang met holgeprofileerden dagkant en waarboven een spitsboogvenster, gevat in een holgeprofileerde spitsbogige nis. Inwendig: in het hooge schipgedeelte (het westelijke stuk tot bergplaats afgescheiden) zuilen met achtkante basementen, in het lage pijlers. De aanbouw bevat beneden en op de verdieping een baksteenen kruisribgewelf. In den zuid- en den noordwand van den toren reeksen van spaarvelden; tweemaal inkassingen voor een gewelf. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII B).

Doophek (1687, blijkens cartouche) met snijwerk, thans geel geverfd.

Twee koperen lezenaars (XVIII A).

Avondmaalszilver: twee zilveren Avondmaalsbekers (XVII, Bredasche keur).

Twee klokken, waarvan één gegoten in 1475 door Steven Butendijc en één in 1750 door Alexius Petit te Zomeren.

Vóór de kerk eenige zerken met wapens (1544, 1645, 1657, 1660, 1654-1661, 1656-1669, 1660-1686, 1680-1696, 1700.

g 1. 155. Huis (XVII) met eenige uitgekraagde bogen boven de vensters.

[p. 322]

2. In- en uitgezwenkte gevel (XVIII) met aanzetkrullen en klein fronton.

3-9. Details: nr. 233, jaarankers: 1719; nr. 281, deurkozijn XVIII; nr. 70, deur XVIII; nr. 270, ankers: 1812; nr. 80, ankers: 1821; nr. 261, ankers: 1823; nr. 301, ankers: 1825.

10. Aan de Oudestraat een standaardmolen.