Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Ravenstein.

Demen.

a. In 1860 moet hier een gouden munt van keizer Justinus gevonden zijn.

e. Bij de moderne r.k. kerk (H. Willebrordus), in 1857 gebouwd door den architect P.J.H. Cuypers, staat nog de toren (XV) der vroegere, in 1890 door dezen architect ommanteld, verhoogd en van een traptoren voorzien.

Dennenburg.

a. In dit gehucht is een woerd ontdekt.

e. De r.k. kerk (H. Michaël) bestaat uit een lang éénbeukig schip van drie traveeën (XI of XII, later verhoogd), een hooger en breeder koor van twee traveeën met 3/8-sluiting (XVIa) en een toren (in oorsprong vermoedelijk XIII, verhoogd en ommanteld XVIa). De muren van het schip zijn tot 2/3 hunner hoogte opgetrokken van tufsteen in onregelmatig verband (aan de zuidzijde thans door een beklamping van baksteen uit 1850 aan het oog onttrokken) en daarboven uit baksteen met banden van tuf (pleisterwerk?); het heeft thans drie gothische spitsboogvensters, doch sporen van oorspronkelijke kleine rondboogvensters zijn nog zichtbaar, evenals (aan de noordzijde) van een (dichtgemetselden), door een ellipsboog overspannen, ingang. Het koor heeft een-

[p. 300]

voudige, tweemaal-versneden beeren, in den boven het schip uitrijzenden, door een rollaag afgedekten, sluitgevel een gekartelde lijst. De ongelede, door een lage vierzijdige spits gedekte toren, met tufsteenen blokken op de hoeken en om de deurnis, vertoont een enkele waterlijst en onder de tegenwoordige rondbogige galmgaten sporen van spitsbogige; nis met door segmentboog overtoogden ingang, waarboven een kruis. Inwendig: in het schip een met rozetten versierd (XVIII) stucgewelf, in het koor netgewelven met geprofileerde ribben op gebeeldhouwde kraagsteentjes. De kerk bezit:

Houten hoofdaltaar (± 1700).

Communiebank (XIX A).

Eiken preekstoel (± 1700) met snijwerk.

Orgel (± 1700).

Zerk (1614), vóór den toreningang.

Drie schilderijen (XVI, een paneel, twee doeken): Passietafereelen.

Koperwerk: lavabo (XV) met twee maskerkoppen aan de hengsels en dierenkoppen aan de tuiten; zeven gegoten kandelaars, waarvan één kleine (XVI), twee (± 1600), drie (XVII).

Klok, in 1787 door Henricus en Everardus Petitgegoten.

Deursen.

a. In een woerd zijn hier in 1858 een groot aantal urnen ontgraven.

e. De r.k. kerk (H. Vincentius), gebouwd in 1745, bezit:

Koorkap (XVIIId) van zilverbrocaat met borduurwerk op zijde.

Twee klokken, waarvan één in 1589 gegoten en één in 1622 door Henricus Wegewaert te Enkhuizen.

[p. 301]

2. De kapel van den h. antonius abt of van den h. rochus (XVIII A), gebouwd van baksteen, bestaat uit een langwerpig achthoekig schip met stucgewelf en is geheel onversierd. De kapel bezit:

Grafzerk met wapen van den stichter der kapel Jac. Ant. van den Broeck en diens sterfjaar 1704.

Twee gesneden houten reliekhouders (1759), wit geverfd en ten deele verguld.

Een wapenbord van Jac. Ant. van den Broeck, uit deze kapel afkomstig, is nu in het museum van het Provinciaal Genootschap te 's Hertogenbosch.

Dieden.

e. De ned. herv. kerk (buiten gebruik) bestaat uit het schip der oude kerk (oorspronkelijk XIII, verbouwd XV B) en een toren (XV B). Het grootendeels in tufsteen opgetrokken schip met gewijzigde vensters en beeren heeft aan de zuidzijde een ellipsvormig overtoogden ingang. De zonder beeren opgaande toren van drie geledingen, met veelhoekigen traptoren op den zuidoosthoek, en tot voor kort bekroond met een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits, vertoont over de beide benedenste geledingen banden van tuf, in de eerste geleding de hol-geprofileerde spitsbogige ingangsnis met een ellipsvormig overtoogden doorgang, in de tweede telkens twee met drie spitsboogjes gesloten spaarvelden, in de derde rondbogige spaarnissen, waarin gekoppelde spitsbogige galmgaten. Inwendig is in den oostelijken schipwand de spitsbogige triomfboog zichtbaar; in de benedenruimte van den toren een kruisgewelf op natuursteenen ribben.

Huiseling.

a. In dit gehucht zijn twee woerden ontdekt.

[p. 302]

e. De r.k. kerk (H. Lambertus) bezit: Hardsteenen doopvont (XV of XVI), achtzijdig met vier koppen aan den bovenrand.

Eiken biechtstoel, samengesteld uit fragmenten van meubelen (XVII-XVIII).

Eiken preekstoel, waarin fragmenten van meubelen (XVIII).

Eiken zitbanken (1759) met gesneden zijwangen.

Houten beeld van den H. Eligius (XVI A), geverfd.

Eiken Pieta (XVI B), geverfd.

Twee klokken, in 1699 door Johan Fremy gegoten.

Neerlangel.

e. Van de r.k. kerk (H. Joannes de Dooper), oorspronkelijk de moederkerk van Ravenstein, een éénbeukig romaansch gebouw (XI?, later verbouwd en vergroot) van tufsteen, waarachter gietwerk, afgebroken in 1869, is slechts de toren over, eveneens van tufsteen (XI?), verhoogd (XV?) in baksteen. De toren heeft geen westingang. In de bovenste der twee tufsteenen geledingen (dichtgemetselde) rondbogige galmgaten, in de baksteenen geleding spitsbogige. Inwendig heeft de toren een baksteenen koepelachtig gewelf.

Neerloon.

e. De r.k. kerk van den h. victor (1821, na afbraak van de vorige) omvat den verhoogden, onderaan tot 2 M. hoogte ommetselden en gedeeltelijk vernieuwden baksteenen toren (XIII B) van de vroegere kerk. Vernieuwde ingang. De oorspronkelijke galmgaten (gekoppelde rondbogen) zijn dichtgemetseld. Zij bezit:

Houten Madonnabeeld (XVIIIc), geverfd; op den zolder der secretarie twee houten beelden (± 1700), geverfd.

[p. 303]

Gedreven zilveren monstrans (1792) met vergulden stralenkrans.

Twee klokken, waarvan één in 1797 hergoten en één kleinere oudere klok.

Ravenstein.

e 1. De r.k. kerk (H. Lucia), gesticht in 1735, door brand beschadigd XIX, is een gebouw van baksteen en bestaat uit een schip op vierkanten plattegrond, gedekt door een koepelgewelf van stuc en een veelzijdig gesloten koor, aan welks oostzijde een achthoekige toren is aangebouwd, waarvan de drie bovenste geledingen zijn vernieuwd. De ommuring van het schip vertoont afgeschuinde hoeken, versierd met nissen, waarin beelden. Kroonlijst en koepeldak vernieuwd. Boven den ingang, als ‘salvegarde’, het wapen van Karel Filips van de Palts-Neuburg, graaf van Megen-Ravesteyn. De kerk bezit:

Houten hoofdaltaar (XVIIIb) met beelden.

Twee houten zijaltaren (XVIIIb) met beelden.

Hardsteenen doopvont (XV), achtzijdig.

Houten preekstoel (XVIIIb) met beelden en medaillons.

Gesneden eiken banken (XVIIIb).

Eiken beelden: Calvarie (XVd, school van Kalkar); Moeder-Gods (XV B, nieuw gepolychromeerd); H. Barbara (XVI); H. Franciscus en H. Aloysius (XVIII B).

Grafzerk (XVIIIb) voor den fiscaal Joh. Fr. van Willigen.

Zilverwerk: gedreven, vergulde monstrans (XVII B) met borstbeelden van heiligen, twee reliekhouders (XVIIIb), gedreven ciborie (XVIII), ten deele verguld, gedreven ciborie (XIX A), gegraveerd schaaltje (XVIIb), twee ampullen (± 1800), wierookvat en -scheepje (XVIII), twee kandelaars (XVII) met gegraveerde wapens en twee (XVIII A) met medaillons.

Verguld koperen monstrans (± 1500) met een open

[p. 304]

torentje, waarin een beeldje van den H. Petrus, overigens samengesteld uit verschillende fragmenten.

Verschillende houten reliekhouders (XVIIIa), witgeverfd en ten deele verguld.

Godslamp (1836) van rood- en geelkoper; twee koperen kandelaars (± 1500) op drie leeuwtjes, twee (XVI) op klauwtjes met mannenkoppen, twee (± 1600) op peervormige bollen.

Twee rood- en geelkoperen wierookvaten (XIX A).

Twee klokken, waarvan één in 1784 door Henricus Petit en één in 1826 door Petit en Fritsen gegoten.

2. De kerk der ned. hervormde gemeente, oorspronkelijk een kapel (?), in 1641 verbouwd, blijkens opschrift boven den ingang, in 1838 voor de laatste maal hersteld, is een gebouw van baksteen (thans bepleisterd), bestaande uit een schip met vierzijdige koorsluiting, waarin aan de noordzijde een doorgang (XVII) met omraming van geprofileerde baksteen.

In het schip houten muurstijlen met Korinthische kapiteelen, vlakke stuc-zoldering (XVIIId).

De kerk bezit:

Eiken preekstoel (1639) met geschilderd wapen-Holthuysen en jaartal, de leuning samengesteld uit fragmenten (waaronder XVIIc).

Twee eiken banken en een eiken balustrade (XVIIb); gesneden werk (XVIIId) in een deel der banken.

Orgelkast met balustrade (XVIIId).

Grafsteentje (1767).

Spreukbord (1648).