Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

St. Oedenrode.

e 1. De ned. herv. kerk (1808, blijkens steen), gebouwd tegen den toren (XV A, gerestaureerd in 1926) der voormalige R.K. parochiekerk (H. Martinus) met gebruikmaking van een deel der kolommen en scheibogen van haar schip, is een gepleisterd, driezijdig gesloten zaalgebouwtje; ten Zuiden van den toren een consistoriekamer (1836) ter plaatse en gedeeltelijk op de muren van eene daartoe in 1835 afgebroken (doop?) kapel.

[p. 266]

De aan de binnenzijde van rondbogige spaarnissen voorziene zuidelijke en noordelijke kerkhofmuren (de laatste gedeeltelijk herbouwd blijkens een steen in 1656 en hersteld in 1831) zijn overblijfselen van het muurwerk van de zijbeuken der vroegere kerk, welke ten Oosten in 1836 door een loodrecht er op staanden muur met hekposten zijn verbonden. De, op eenige hoekblokken na, geheel van baksteen en zonder beeren opgetrokken toren met vierkanten, in het verlengde van den oostwand uitgemetselden traptoren aan de zuidzijde, bestaat uit drie slechts weinig terugspringende geledingen en een hooge, van vier- tot achtkant ingesnoerde, voor den strom van 9 November 1800 door een peervorm en daarna door een open lantaarn bekroonde, spits. Spitsbogige geprofileerde, door een uitgekraagde holle lijst gedekte ingangsnis met ellipsvormig getoogden ingang, waarboven in natuursteen het wapen van St. Oedenrode; in de derde geleding telkens twee eenvoudige galmgaten. Inwendig: in de benedenverdieping inkassingen en natuursteenen aanzetten voor een kruisgewelf: aan de zuid- en de noordzijde ellipsvormig gesloten spaarnissen, aan de oostzijde een gedichte spitsbogige doorgang naar de kerk. In den traptoren een steenen trap met tongewelfjes. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (1734).

Drie gegoten koperen lezenaars, waarvan twee op den preekstoel (XVII en 9 December 1733 door Claude Demeny te 's Hertogenbosch, blijkens opschrift op den zwaren houder) en één van den voorlezer (27 Februari 1734 door Claude Demeny), gedragen door twee houders.

Schijnfront voor een orgel (grootendeels XVIIIa).

Eenige grafzerken zijn overgebracht naar het R.K. kerkhof (zie e 2.).

[p. 267]

Zilveren Avondmaalschotel (1730), tinnen kan (XVIII) en twee offerbussen (XIX A).

Drie klokken, waarvan één gegoten in 1696 door Alexis Jullien, één vergoten in 1750 door Jean Petit en één gegoten in 1773 door Alexius en Henricus Petit.

2. De nieuwe r.k. kerk (H. Martinus), gebouwd in 1912 ter vervanging van een Waterstaatskerk (1808), heeft nog het tegen de Romaansche (sinds 1173 collegiale), van 1648 tot 1801 door de Hervormden gebezigde kerk (H. Oda), van baksteen met natuursteenen banden opgetrokken, 3/8-gesloten koor (1498, blijkens steen in den zuidmuur), nu als Sacramentskapel naast het nieuwe koor. Steunbeeren. In een der hekposten thans de stichtingssteen (1808) der vorige kerk. De kerk bezit:

Hardsteenen doopvont (XIV), op de kuip versierd met vier koppen.

Grafzerken: één (1507) ter gedachtenis aan de stichtster der eerste kerk, gravin Hildeware, één (1641) voor pastoor De Pulser, één (1726) voor pastoor Van de Kerckhof.

Zandsteenen beeldje (XV): H. Maagd in stralenkrans (in de sacristie).

Twee koperen kroontjes (XVI), één driemaal en één tweemaal zes-lichts.

Verguld zilveren ciborie (1636); verguld zilveren kelk (± 1700, Maastrichtsche keur), op den voet het wapen van pastoor van den Kerckhof; zilveren wierookscheepje (± 1750).

Twee koperen armluchters (XV), twee kandelaars met gedreven voet en gegoten balustervormigen stam (XVI A), eenige gegoten koperen kandelaars (± 1600) en een aantal geslagene (XVIII).

Op het kerkhof een steenen grafkruis (1565) en twee zerken (1641 en 1643).

3. Van het augustinessenklooster (XIX A) is de achtervleugel, met een vierkanten toren aan de binnen-

[p. 268]

zijde (XVII A, gewijzigd XVIIIb) een overblijfsel van het voormalig kasteel de bocht of Dommelrode. Het is opgetrokken van baksteen met bergsteenen banden en hoekblokken en heeft segmentvormige ontlastingsbogen boven de (niet oorspronkelijke) hardsteenen vensterkozijnen; in den toren met gebogen dak eenige nissen. Het klooster bezit:

Eiken beeldje (XVI): H. Johannes de Dooper.

Verguld zilveren gedreven ciborie (XVIIa, merken: Antwerpen, gekroonde P en sleutel).

Verguld bronzen gedreven kelk (± 1600).

g 1. Het kasteel henkenshage (± 1450?, herbouwd ± 1850 en een aantal jaren geleden gerestaureerd door den architect Jos. Th. Cuypers), een door water omgeven, bijna geheel gepleisterd gebouwencomplex, met een kanteeling, waaronder een omgaand segmentboogfries, bestaat uit:

a. een, aan twee zijden de binnenplaats omsluitend voorgebouw, met een door twee ronde torens geflankeerde voorpoort, een uitspringenden ronden hoektoren en een spietorentje op de westelijke hoeken;

b. een achter(woon)vleugel met spietorentjes op de hoeken aan de binnenplaats en een modern aanbouwsel in het midden; aan de achterzijde twee ronde uitspringende hoektorens. Parkaanleg van den architect Springer.

2-3. Huis H 67, gepleisterde halsgevel; A 336, bovenlicht (XIX A).

4. In de buurtschap Koevering een standaardmolen (te dezer plaatse een vermeld reeds in 1290), waarop geschilderd: ‘Keizer Karel anno 1290’.

5. Aan de Dommel een (vroeger dubbele) waterradmolen.

[p. 269]

a. In deze gemeente moeten (XIX A) stukken Romeinsch aardewerk en Gallo-Germaansche urnen ge, vonden zijn; gepolijste steenen bijlen, van hier afkomstigbevinden zich in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.