Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

St. Michielsgestel.

a. Een bronzen casserole, hier uit de Dommel opgebaggerd, bevindt zich in het museum van het Provinciaal Genootschap te 's Hertogenbosch; voorts is hier in 1840 een bronzen munt van Trajanus gevonden, thans met een in 1839 gevonden munt in het museum van het Provinciaal Genootschap.

e 1. De r.k. kerk (H. Michael) is een Waterstaatskerk, in 1839 gebouwd tegen den toren van de oude kerk. Deze toren (XVI B), van baksteen met afwisselende lagen van tufsteen, heeft overhoeks gestelde rijkontwikkelde hoekcontreforten en een uitgebouwden traptoren aan de zuidzijde. Drie geledingen: in de onderste aan de westzijde een hooge, geprofileerde spitsboog-nis, waarin een vlak-getoogde deuropening, waarboven een spitsboog-venster (traceering vernieuwd) en te weers-

[p. 252]

zijden van de nis vlak-getoogde spaarnissen met horizontale onderverdeeling; in den noord- en den zuidwand telkens twee vlak-getoogde spaarnissen boven elkander; de tweede en de derde geleding hebben aan elke zijde twee nissen, in de bovenste waarvan de galmgaten. In de spaarnissen der gevels zijn de driepassen enz. versierd met gebeeldhouwde bladknoppen. Vóór den dam, die de spaarnissen scheidt, is een driehoekig contrefort aangebracht, geflankeerd door vierkante uitgemetselde pijlertjes. De hoek- en middenbeeren zijn door een gemetselde, opengewerkte borstwering met elkander verbonden. Boven langs den toren een boogfries. De vroegere leien spits (in 1836 door een storm afgeworpen) is door een lage vervangen.

De kerk bezit:

Twee eiken biechtstoelen (± 1800).

Koperen doopbekken op gesmeed ijzeren drievoet (XVI A).

Gesneden eiken preekstoel met dubbele trap (XVIId).

Eiken orgelkast en orgelgalerij (XIXa).

Twee koperen kandelaars (± 1500) met gekanteelden vetvanger.

2. De ned. herv. kerk (1808), een gepleisterd, driezijdig gesloten zaalkerkje, bezit:

Koperen doopbekkenhouder, oorspronkelijk een zandlooperbak (XVIII), aan den preekstoel.

Twee gladde zilveren Avondmaalbekers met opschrift (1743).

Een vierkanten zilveren schotel (1751) met (gegoten) ornament-rand.

Een schenkkan van wit Engelsch aardewerk met zilveren deksel, waarop een wapen (XVIII).

g 1. Het voormalig huis beekvliet, thans vervangen door het bisschoppelijke klein-seminarie, bezit:

[p. 253]

Een geschonden tabernakelkast met twee deuren (± 1700) van schildpad en ebbenhout met gedreven zilveren beslag.

Twee koperen kandelaars (XVI A); en vier (XVII A).

2. Het huis zegenwerp geheel verbouwd en van een gevel (XVIIId) voorzien, en later nogmaals gewijzigd, biedt geen merkwaardigheid. De oude toestand is afgebeeld op een in het huis aanwezige kaart.

3. Het kasteel nieuw-herlaar, verbouwd (XVIII), vroeger ingericht voor doofstommen-instituut, thans bewoond door geestelijke zusters, heeft nog den oorspronkelijken achtzijdigen traptoren (XV) van baksteen met hoek-blokken van natuursteen; bovenin vier vensters (voorheen galmgaten). Leien spits met ingebogen hoekkepers en lantaarnvormige bekroning.

4. Van het huis de groote ruwenberg, thans geheel verbouwd en uitgebreid tot een jongens-opvoedingsgesticht, is slechts overgebleven een achtzijdige baksteenen (gepleisterde) toren (XVI) aan de binnenplaats: drie geledingen, waarvan de onderste geheel vlak, de tweede voorzien van nissen met drie- en vierpasvullingen en de derde van vier vensters (met middendorpel) en hoeklisenen vereenigd door twee boogjes met driepasvulling. Achtkante leien spits en, boven de wijzerplaat: anno 1337 (nieuw aangebracht, wellicht foutief voor 1537). In de tweede en derde geleding schietgaten.