Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Ginneken.

Bavel.

e. Dein 1887 gebouwde r.k. kerk (H. Maria Hemelvaart) bezit een plattegrond en een gebrekkige teekening van het uitwendige der voorgaande kerk: een éénbeukig schip van drie traveeën met een toren, een dwarspand en een koor van een travee met 5/8-sluiting (XV?).

Galder.

e. De kapel van den h. jacobus, het eerst vermeld in 1512, thans in verwaarloosden toestand¹⁾, bestaat uit

1) Een restauratie is in voorbereiding.

[p. 136]

een weinig belangrijk schip met smaller, driezijdig gesloten koor (vermoedelijk XVIII of XIX A vernieuwd) en een door een ijzeren kruis bekroonden toren (XVI, hersteld in 1628). De, aan de westzijde, door overhoeksche beeren geschoorde, toren heeft een korfbogigen ingang en hierboven een hol-geprofileerd spitsboogvenster, in de zijwanden tweedeelige spitsboognissen, in de tweede geleding dergelijke nissen, waarvan het bovendeel voor galmgaten is opengebroken. De kapel bezit:

Twee gesmeed ijzeren armluchters en zes kandelaars (XVI of XVII).

Klok, in 1553 door Peter van den Gheyn gegoten.

Ginneken.

c. Op de Markt een hardsteenen pomp (1790).

d. Het raadhuis is een eenvoudig classicistisch gebouw (1792) met een door een fronton gedekte vooruitspringende middenpartij. In het fronton het jaartal.

e. De ned. herv. kerk (H. Laurentius), in 1261 ‘media ecclesia’ en in 1316 tot parochiekerk verheven, omstreeks 1609 en vooral in 1625 door brand beschadigd, in 1630 e.v. hersteld, vermoedelijk sinds 1648 in handen der Hervormden, in 1649 door brand geteisterd wat den toren betreft, gerestaureerd, naar plannen, in hoofdzaak van Dr. Ir. J.H. Plantenga, uitgevoerd door Ir. A.J. van der Steur. Zij bestaat uit een, oorspronkelijk driebeukig, doch in 1630-1631 eenbeukig herbouwd schip, een dwarspand, een drie traveeën diep, 3/6-gesloten koor (beide vermoedelijk XV B) en een ingebouwden toren (in oorsprongwellicht XIV), minder breed dan het oorspronkelijk middenschip, die vermoedelijk na den brand van 1649 in zijn tegenwoordigen vorm is gebracht. Bij de aansluiting van koor en dwarspand sporen van verdwenen aanbouwsels. Op den koormakelaar een ijzeren kruis (XVII) en op de kruising een dakruiter (vernieuwd XIX).

[p. 137]

Tegen het koor en het dwarspand fraai ontwikkelde, door kantblokjes verlevendigde beeren. De, aan de westzijde door overhoeksche beeren geschoorde, toren heeft, boven de twee spitsbogige galmgaten in iedere zijde, een fries van zeer kleine rondboogjes. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII B, later gewijzigd) met boogpaneelen.

Koperen lezenaar (XVIIIa).

Orgelbalustrade (XVII B).

Zerken: een (1411), een (1642), een (1644), een (1659-1679); zerken met wapens voor Caspar Basseliers (XVII B), voor Henrick Eyckbergh († 1660) en zijn vrouw Josyna Buycx († 1668).

Avondmaalszilver: twee gegraveerde bekers (1654); kan (1716, door mr. Sebastiaan Koning te Breda, merken: Breda, T, vogel in ovaal schildje); schotel (1706, Hollandsche keur) en twee schotels (1787).

2. De moderne r.k. kerk (H. Laurentius) bezit twee klokken, waarvan een met gothisch opschrift, welke uit de voormalige Markendaalsche kerk te Breda afkomstig heet te zijn en een, in 1637 door Jan Paris gegoten.

g 1. Het huis bouvigne (in zijn tegenwoordigen vorm XVIIa), bestemd tot zetel der Pius X-stichting voor R.K. jeugdwerk, waartoe het gerestaureerd zal worden door Ir. A.J. van der Steur, is een rechthoekig gebouw met een uitspringenden zeskanten toren op den noordwesthoek en een rechthoekige portaaltravee aan de zuidzijde. Het is opgetrokken van baksteen met bergsteenen blokken en banden, uitgezonderd het enkel in baksteen (van grooter formaat) opgetrokken, vermoedelijk in oorsprong oudere, noordelijke gedeelte. Versierd bergsteenen ingangspoortje met gesmeed ijzeren lamparm, van elders afkomstig. Boven de gemoderniseerde vensters telkens twee segmentboogjes met blokken. Inwendig: een rijk

[p. 138]

plafond en een marmeren schoorsteen met stucwerk (XVIIId); op de verdieping twee zolderingen (XVII).

2. Eenige woonhuizen (± 1830) vertoonen de vormen van het laat Empire.

Heusdenhout.

e. De vervallen kapel van de h. anna¹⁾, het eerst vermeld in 1566, na 1648 slechts weinig voor den eeredienst gebruikt en thans vervallen tot een schuur, is een eenvoudig door beeren versterkt gebouw (± 1600) van drie traveeën met 3/6-sluiting, waarin spitsboogvensters en een korfbogige ingang. Midden in den westgevel tot boven dezen gevel doorgetrokken beeren, afgesloten door een met een ijzeren kruis bekroond tentdakje. In dezen stoel een klok, in 1602 door Hans van den Ghein gegoten.

1) Een restauratie wordt voorbereid.

Strijbeek.

e. De kapel van den h. hubertus is een eenvoudig, door beeren geschoord gebouwtje (XVIII?) met een klokkestoeltje boven den voorgevel. Hierin een klok, in 1756 gegoten door G. du Mery te Brugge.

Ulvenhout.

g. Aan het voormalig slot grimhuysen herinneren nog een zandsteenen poortje (XVIIa) vóór den ingang der tegenwoordige pastorie en eenige fragmenten, toegepast aan een hek terzijde van de R.K. kerk.