Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Gilze.

Gilze.

e. De r.k. kerk (H. Petrus), reeds vermeld in 1236, omstreeks 1500 vervangen door een eenbeukige kruiskerk met, waarschijnlijk op de oude grondslagen opgetrokken, toren, in 1617 en naar het schijnt 1784-86 hersteld, 1650-1818 in het bezit van de Hervormden en sedert 1820 na inwendige vernieuwing weer voor den

[p. 134]

katholieken eeredienst in gebruik gesteld, heeft bij de laatste vergrooting en herstelling (1881-1883, door den architect J.J. van Langelaar naar aanwijzingen van Dr. P.J.H. Cuypers) haar oud karakter grootendeels verloren. Er bestaan plannen tot verbouwing door den architect W. te Riele Gz. Oud zijn uitwendig, behalve den in 1881 geheel gemoderniseerden toren, alleen het muurwerk van den breeden noorderkruisarm (de geveltop blijkens jaarsteenen vernieuwd in 1617), van het twee traveeën diepe 5/8-gesloten koor en van de sacristie; de vensters hebben hier bergsteenen omlijstingen en de beeren kantblokken, de noorderdwarsarm ook een omlijsting van een gedicht korfbogig poortje. Inwendig zijn slechts behouden gebleven: grootendeels de houten tongewelven, rondbogig in het schip en spitsbogig in het dwarspand, en het laatgothisch kruisribgewelf over de sacristie; ook is in het koor boven de nieuwe overkluizing het houten tongewelf nog aanwezig. De kerk bezit:

Gedreven verguld-zilveren monstrans (XVIIIc).

Twee klokken, waarvan een in 1805 door Henricus Petit en een in 1821 door Petit en Fritsen gegoten.

g. De boerderij ‘De oude pastorie’ (1614, blijkens ankers) heeft boven een venster in den noordelijken gevel vier segmentboogjes, waarboven drie aaneengewerkte kielbogen. Achter de boerderij een schuur (1647, blijkens jaartal).

Molenschot.

e. De kapel van de h. anna is een eenvoudig gebouw (vermoedelijk XVI) van drie traveeën met 3/6-sluiting, met beeren en spitsboogvensters. Torentje op den gevel. Moderne sacristie. Een uit deze kapel afkomstig houten beeld (XIVa, gerestaureerd) van de H. Maagd bevindt zich thans in de pastorie en een kroon (XVII),

[p. 135]

drie- en zes-lichts, in de ter vervanging der rectoraatskapel gebouwde parochiekerk (1887) aan de overzijde.

Rijen.

e. De moderne r.k. kerk (H. Magdalena), in 1905-06 gebouwd ter vervanging van een kruiskerk (vermoedelijk XVI) met zijbeuken en een ouderen ingebouwden toren (± 1500), die in 1905 is afgebroken, bezit:

Geschonden doek (XVIII): Kruisiging met Maria, H.H. Joannes en Magdalena.

Drie paar gegoten koperen kandelaars (XV) en vier bronzen (XVII B).

Koperen doopschotel (XVII).

Kazuifel met stola, manipel en palla (XVII B) met modern borduurwerk.

In den toren een klok, in 1532 door Jacob Waghevens te Mechelen en in den dakruiter een, in 1616 door Pieter van den Ghein gegoten.

g. Aan den weg naar Dongen, eenige boerderijen met oude kruisvensters, waaronder met name B 37: in den smallen gevel ankers: 1648; kelders met gemetselde tongewelven.