Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

[p. 112]

Etten.

Etten.

d. Het raadhuis (1776, blijkens jaartal, vensters vernieuwd ± 1830) is een eenvoudig gebouw in classicistischen trant met hardsteenen plint en stoepbordes, door een fronton bekroonde middenrisaliet en geblokte hoekpilasters.

e 1. De ned. herv. kerk (H.H. Lambertus en Catharina) bestaat uit het 5/10-gesloten, vier traveeën diepe middenkoor (intercolummiën na afbraak van de zijkoren in 1821 dichtgemetseld) van een driebeukige hallenkerk (waarschijnlijk XVd), gebouwd ter vervanging van een kleinere driebeukige kerk (± 1316), welke gesteld was tegen een in 1732 ingestorten romaanschen toren. De zijbeuken, verbrand in 1564, bleven in bouwval tot 1771, toen zij werden afgebroken, vermoedelijk in verband met den bouw van den tegenwoordigen toren (1771, door P.W. Schonck), die door een - evenals de sluiting door een muur van het preekruim afgescheiden - travee aan de kerk (inwendig verknoeid in 1920) is verbonden. In de sluiting hebben de vensters geprofileerde neggen en de beeren hoekblokjes. De weinig belangrijke, geheel baksteenen toren met overhoeksche beeren en een driehoekig uitgebouwden traptoren op den zuidwesthoek bestaat uit vier, door waterlij sten gescheiden, geledingen, in de bovenste waarvan telkens twee spitsbogige galmgaten, en een, van vier- tot achtkant ingesnoerde en dan door een open koepeltje bekroonde, spits. Inwendig zijn de oude zuilen met lijstkapiteelen nog herkenbaar. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (± 1580, klankbord ± 1650), de op zes pooten rustende kuip met gesneden paneelen; en eenvoudig doophek (XVII B).

Koperen lezenaar en doopbekkenhouder (XVII B), op modern houten voetstuk.

[p. 113]

Orgelgalerij op twee Dorische zuilen (± 1650).

Hardsteenen zerken, o.a. met wapens uit 1588, 1630 en voor Jan Dirven († 1664) en zijn vrouw.

Twee zilveren gegraveerde Avondmaalsbekers (± 1650, merken: L. zon).

Tinnen kan (gemerkt D. Pickee, Dordrecht) en twee borden (XVIII).

Klok, in 1667 gegoten door Joannes Lefever te Antwerpen en Claudius Humbloet.

2. De moderne r.k. kerk (H. Lambertus) bezit: Gedreven verguld-zilveren monstrans (± 1580, merken Antwerpen, gekroonde H, hersteld in 1632, 1782 en 1904) in torenvorm met cylinderglas.

Gedreven verguld-zilveren ciborie (XVIId).

Twee koperen kandelaars (XVIId).

f 1. Het st. jozefsgesticht, pensionaat en klooster der zusters Poenitenten-Recollectinen, in 1820 ondergebracht in het voormalig huis Adama, heeft in den gepleisterden voorgevel van dit, sedert zeer gewijzigde en uitgebreide, huis nog oude overblijfselen, zooals: een rondbogigen geprofileerden ingang met een ijzeren klopper en slotplaat (XVII) op de deur, en een wapensteen. Het pensionaat bezit:

Paneel (± 1600): aanbidding der drie koningen.

Twee doeken: verrezen Christus met heiligen (XVIIb) en de besnijdenis (± 1700).

2. Het st. paulushofje, ter huisvesting van oude vrouwen in 1681 gesticht door Justus de Nobelaer, ingevolge testamentaire beschikking van zijn vrouw Beatrix van Heusden, ligt achter een muur met poortje, te weerszijden waarvan steenen met wapen-de Nobelaer (1681) en gedenkvers, en bestaat uit dertien om een rechthoekig binnenplein gelegen huisjes, elk voorzien van een deur met bovenlicht en een kruiskozijn. In het midden

[p. 114]

een pomp: hardsteenen pijler (nieuw) met Korinthisch kapiteel op voetstuk, aan twee zijden gesmeed ijzeren stoelen (in hoofdzaak XVIId). In een der huisjes een zeer eenvoudige groote schouw (XVIId).

g 1. De herberg ‘De Oude Zwaan’ (XVIIa) heeft voor-, achter- en zijtrapgevels, waarvan de in gele steen opgetrokken voorgevel, in de onderpui gemoderniseerd, vensters met geprofileerde kanten van roode steen, korfbogige ontlastingsbogen met uitgekraagde deklijsten op kopjes en (overschilderde) vlechtingen in de boogtrommels van roode bak- en witte bergsteen met diamantkoppen vertoont.

2. Het huis A 146 heeft een geschonden tweelingstrapgevel (XVII), waarin een met een masker versierd Ionisch kraagsteentje en tien eenvoudige sierankers.

3. A 27. Deur in den stijl van Lodewijk XIV.

Leur.

e 1. De ned. herv. kerk gesticht in 1284, verwoest in 1584, herbouwd in 1614, naar het Zuiden vergroot in 1697, hersteld en van een torentje voorzien in 1714, opnieuw hersteld in 1927 door de architecten J.A. en Jan van Dongen, is op rechthoekigen plattegrond opgetrokken. Spitsboogvensters en zadeldak (XIX) tusschen driehoekige sluitgevels. Midden op het dak een torentje, bestaande uit een open achtkant koepeltje op een vierkanten onderbouw. De kerk bezit:

Eiken preekstoel met lijstpaneelen (± 1650) en doophek.

Koperen lezenaar (± 1650).

Eiken orgelkast (1717).

Twee zerken met wapens: een voor burgemeester Willem Servaas Swijters († 1663) en zijn vrouw Maria Cornelia Corncooper en een voor den president der schepenbanken Adriaen Cornkoper (±1717) met vrouw en schoondochter.

[p. 115]

Twee beschilderde tekstborden (1616 en 1648) en een credobord (1643, getimmerd door M.T. van Arwin).

Twee gegraveerde zilveren Avondmaalsbekers (XVIIIa, merken: C en roos).

Twee tinnen kannen (XVIIIa).

Twee klokken, waarvan een in 1713 te Amsterdam gegoten en een in 1750 door Gisbertus van den Ende te Amsterdam.

2. Een uit de moderne r.k. kerk (H. Petrus) afkomstig (vermoedelijk oorspronkelijk uit Antwerpen) gebeeldhouwd wit marmeren tombe-altaar (XVIIId) met schilderstuk (copie naar van Dijck): Madonna, bevindt zich thans in het Rijksmuseum te Amsterdam.

g 1. B 211. Geverfde trapgevel (XVII A, beneden gewijzigd) met toppilaster op kopje, zes krulankers en in den zijgevel twee kruiskozijnen.

2. B 137. Dergelijke gevel (XVII A) van gele steen met in verband gewerkte roode kantsteen. Waterlijst, zes ankers en eenvoudige deuromlijsting (XIX A) in de gewijzigde pui.

3. H57-58. Deze boerderij heeft een gevel (XVII) van gele baksteen, met, thans alleen nog boven, oude vensters met kruiskozijnen, gedekt door een strek en omzoomd met roode steen. In den top een eenvoudig krulanker.