Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Eersel.

Duizel.

e 1. Van de voormalige r.k. kerk (na beschadiging in 1810 door den val der torenspits in 1822 op de oude grondslagen herbouwd, afgebroken in 1927) staat nog de toren (XV B), een geheel baksteenen bouwwerk van drie door uitgeschulpte waterlij sten gescheiden geledingen, met een lage, van vier- tot achtkant ingesnoerde spits (± 1800 vernieuwd) met dubbele steunbeeren aan de west-, enkele aan de oostzijde, aan de zuidoostzijde in verbinding met den veelhoekigen, ten deele uitgemetselden traptoren. Aan de westzijde een korf bogige ingang, waarboven een geprofileerde spitsboognis (het roosvenster hier in 1880 door het huidige spitsbogige vervangen), geflankeerd door smallere spaarvelden. De eerste geleding heeft in de zijkanten spitsbogige met driepassen afgezette spaarvelden, de tweede en derde geleding hebben met twee rondboogjes gedekte spaarvelden, de derde rondbogige nissen met twee eveneens rondbogig gesloten galmgaten in de spaarvelden. Ook de steunbeeren zijn

[p. 96]

langs de eerste geleding met rondbogige spaarveldjes versierd.

Op het terrein der voormalige kerk een grafzerk (1527) voor Lucas van Eyck, met wapens.

In den toren twee klokken, waarvan een in 1775 vergoten door Alexius Petit en een in 1775 gegoten door Alexius Petit en zijnen zoon Henricus Petit.

2. De moderne r.k. kerk (H. Joannes den Dooper) bezit:

Doopvont met opschrift: ‘A^o 1741 F.D.P. in Duysel’.

Koperen bolkroon (XVII).

Klokje, in 1713 gegoten door A. Julien, van elders afkomstig.

g. De voormalige r.k. pastorie is een met grachten omgeven gebouw met steenen hekpalen, thans gepleisterd en zeer gewijzigd, blijkens ankers in den zijgevel in 1754 gesticht en in 1871 verbouwd. Inwendig: eenige schoorsteenmantels, plafonds en luiken uit den tijd van den bouw (Lodewijk XIV).

Eersel.

d. Raadhuis, zie e 2.

e 1. De r.k. kerk (H. Willibrordus) van ouds afhankelijk van de Benedictijnen-abdij Echternach, genoemd in 1480, na beschadiging van de torenspits in 1708 en van het schip in 1718 hersteld, van 1648-1812 in Hervormde handen, is een gebouw van baksteen, bestaande uit een schip met lagere zijbeuken, een dwarspand, een 3/8-gesloten koor (alle XV) en een ouderen, zwaren toren (XIV B). Zij zal door den architect H.W. Valk worden vergroot, waarbij het koor en de moderne aanbouwsels bij de aansluiting van koor en dwarspand en te weerszijden van den toren zullen worden gesloopt. Het muurwerk van zijbeuken, dwarspand en koor vertoont banden

[p. 97]

van tufsteen. De toppen der gevels van de dwarsarmen hebben roosvormige spaarvelden. Inwendig stuc-gewelven. De toren, gerestaureerd in 1924, van drie geledingen en met een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits (vernieuwd in 1718), heeft dubbele steunbeeren aan de westzijde, een rechten beer aan de zuid- en een vierkanten traptoren aan de noordzijde. In de derde geleding aan iedere zijde twee spitsbogige galmgaten, aan de oostzijde thans grootendeels schuilgaande onder het kerkdak. De kerk bezit:

Priesterzerk (1590), afgesleten.

Kazuifel (XVIII).

Klok, in 1713 gegoten door de Grave en N. Muller te Amsterdam, op last van Gregorius Schouppe, abt te Echternach.

2. Markt. De voormalige o.l. vrouwekapel (tevens gewijd aan de H. Catharina, Antonius en Nicolaus), midden op het marktplein gelegen, is een eenbeukige kerk (XVc) met 3/8-sluiting en een houten torentje op het dak. Zij diende sinds 1648 voor wereldlijke doeleinden, en wel voornamelijk, en na de ingrijpende restauratie en inwendige verbouwing van 1918 thans uitsluitend, als raadhuis. Eenvoudige steunbeeren, aan den westgevel overhoeks geplaatst. Inwendig een houten tongewelf. In het gebouw wordt bewaard een kaart der Nederlanden (1578) door Frans Hogenberg. In het torentje hangt een klok, in 1713 gegoten door Mamees Fremy.

3. Markt. De ned. herv. kerk (1812, herbouwd in 1861) is een eenvoudige baksteenen zaalkerk, in plattegrond een langwerpig achtkant, aan de noord- en de zuidzijde 3/8-gesloten, met een torentje op het dak. In den westwand gedenksteen der stichting. De kerk bezit:

Eiken preekstoel met zandlooperhouder en koperen lezenaar (alles XVIII).

[p. 98]

g. B 21. Buurtschap Schadewijck. boerderij, geheel van hout, leem en riet opgetrokken, thans onbewoond.

h. De schutterij van de H.H. Catharina en Barbara bezit zilveren platen uit 1663, 1666, 1668, 1670 (Antwerpsche keur), 168..., 1698, 1713 (met wapen van Jan Francis Rijckens, drossaart en rentmeester van Meerhout en Vorst), 1734, 1755, 1772, 1799, 1822, 1828 en 1838.

Steensel.

a. Aan den weg naar Veldhoven zijn hier in 1910 en 1911 een paar Gallo-Germaansche urnen gevonden met eenige vermoedelijk Romeinsche bijvondsten, welke zich thans bevinden in het museum van het Provinciaal Genootschap te 's-Hertogenbosch.

e. De r.k. kerk (H. Lucia) bestaat uit een eenbeukig schip (1821, blijkens steen, vensters van 1868), een hooger en smaller koor (in oorsprong XV) en een toren (XV B). Het schip heeft pilasterachtige verzwaringen en spitsboogvensters, het koor grootendeels dichtgemetselde of gewijzigde vensters en beeren; aan de noordzijde sporen van een Overwelfden aanbouw. De vlakopgaande toren, met vierkanten traptoren aan de noordzijde, bestaat uit drie geledingen en een lage, van vier- tot achtkant ingesnoerde, spits. De benedengeleding heeft een spitsbogige ingangsnis met korfbogig overtoogde, door tufsteenen banden omgeven ingang, de tweede telkens drie met twee rondboogjes gesloten spaarvelden, de klokkenverdieping twee korfbogig gesloten galmgaten. De kerk bezit:

Altaarstuk van het voormalig hoofdaltaar, twee zijaltaren, biechtstoelen, preekstoel en orgel, alles uit den tijd van den herbouw.

Koperen kroon (XVIII B, bovenstuk vernieuwd). Twee koperen kandelaartjes (XVII, voet vernieuwd). Klok, in 1495 door Wouter Kaerwas gegoten.

[p. 99]

g. Stevertsche waterradmolen.

h. Het gilde van St. Lucia bezit een aantal zilveren schilden, o.a. uit 1777, 1777, 1791 (z), 1805, 1817, 1840, 1841 en 1850.