Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

[p. 48]

Bokstel.

Bokstel.

d. Het raadhuis (1843) is een eenvoudig gebouw met een door een fronton bekroonde middenrisaliet en een torentje op het dak.

e 1. De r.k. kerk (St. Petrus stoel te Antiochië), reeds vermeld in 1280, in 1493 tot een collegiale kerk verheven, in 1824 aan het schip door een storm ernstig gehavend, hersteld 1823-1827 en in de laatst verloopen jaren gerestaureerd door den architect Jos. Th. Cuypers, bestaat uit een driebeukig basilicaal schip van vijf traveeën (XV A), een dwarspand (XVIa), een 3/8-gesloten koor van vier traveeën met omgang (± 1500) en een toren (XVd). Ten Noorden van de tweede en derde travee van den kooromgang een sacristie van twee verdiepingen (met traptoren op den zuidwestelijken hoek) en een kapel, beide (± 1500) onder één dak, en ten Oosten hiervan een tweede sacristie (XVI A) en de 3/8-gesloten H. Bloedkapel (1561, blijkens jaartal op gewelfsluitsteen). Terzijde van den genoemden traptoren en bij de aansluiting van het koor en den noorderarm moderne aanbouwsels. Het schip heeft in de eerste travee geprofileerde, ellipsvormig getoogde ingangen en in de derde travee van de noordzijde een dichtgemetselden, met een segmentboog gedekten ingang. Tegen het dwarspand driemaal versneden overhoeksche beeren, waarvan de zuidwestelijke in verbinding met een half-achthoekig uitgemetselden traptoren; behalve in de toppen dicht opeenvolgende banden van tuf; de middenstijl der dwarspandvensters is door een driehoekige uitmetseling versterkt; in den oostwand gedichte kleine spitsboogvensters. Het koor en de omgang (met tweemaal versneden beeren), alsook de oudste sacristie en de kapel, vertoonen eveneens tufsteenen banden, doch met grooter tusschenruimten. In den zuidoostelijken wand der H. Bloed-kapel is de natuursteenen waterlijst

[p. 49]

met een rechten hoek geknikt om den met een slappen ellipsboog gedekten ingang. De toren met beeren in den vorm van om den hoek gemetselde verzwaringen - waarvan de zuidoostelijke in verbinding met een vierkanten traptoren - bestaat uit een onderbouw van drie geledingen, een aanmerkelijk inspringende klokkenverdieping en een hooge spits (op den koningsstijl is bij de restauratie een ingesneden opschrift gevonden: ‘mr. Han Cornelis Schutkens van Liemd, mr. van dezen toren’): boven een van vier- tot achtkant ingesnoerd, afgeknot-pyramidaal onderstuk, een open en dan een gedeeltelijk open achtkante geleding, in een peervorm eindigend. Aan de zuidzijde een grootendeels natuursteenen open portaal (± 1550), overdekt door een kruisgewelf met rijke profileeringen; de tweede geleding heeft in den westwand een hol-geprofileerd spitsboogvenster; de derde wordt door lisenen verdeeld in drie met twee rondboogjes gesloten spaarvelden. De klokkenverdieping heeft een correspondeerende verdeeling in drie velden, waarin boven elkander galmnissen en spitsbogige spaarvelden; een fries van spitsboogjes wordt hier door de lisenen onderbroken. Inwendig worden hoofd- en zijbeuken, koor en omgang gescheiden door ronde gepleisterde zuilen met lijstkapiteelen. Het schip en het koor hebben stucgewelven met ribben op (latere) pilasters; de dwarsarmen en de H. Bloedkapel gemetselde netgewelven, de kruising een stergewelf, en de omgang, alsook de sacristieën (bij de jongste achtdeelig) en de kapel kruisribgewelven; in den toren een modern netgewelf. De kerk bezit:

Eiken communiebank (XIX A).

Eiken preekstoel (XIX A).

Orgel (XIX A).

Zerken: in de kerk een (1535) voor den schout Jan van Kessel, zijn vrouwen en den deken Herman van Kessel en, onder den toren, een (1551) voor Jonker Vranck van

[p. 50]

Steynoert; fragmenten van zerken o.a. uit 1561, 1597, 1634 (voor den kanunnik Petrus Bresserus), een voor den kanunnik Cantecroy, een (1640). Een aantal zerken XV-XVII is stukgehakt.

Houten beeld (± 1550): H. Petrus.

Drie schilderijen (XVIII A, doek, twee van vroegere altaren): Christus aan het kruis, aanbidding van den H. Antonius, Blijde boodschap; een (XVIIId, doek): het wonder van het H. Bloed.

Twee koperen kronen (XVII B), tweemaal acht-lichts.

Zilverwerk: twee monstransen, waarvan een (XVIIIc, merken: 's-Hertogenbosch, ster met kroon) en een (XIX A), ciborie (± 1750), drie kelken (± 1700, 1731 en 1789, merken: Maastricht, V H), wierookvat en scheepje (XVIIIc).

Koperwerk: wierookvat en scheepje van rood en geel koper (± 1800), wierookvat en scheepje met Indische motieven (XIX A?), vier zeer groote en achttien kleinere kandelaars (XVII), waarvan twaalf op drie grillige leeuwtjes, twee kleinere geslagene (± 1700), zes grootere en acht groote (XVIII) en vier (XIX A?) met Indische motieven, lavabo-fonteintje (XIX A) van rood en geel koper.

Tin: oliestel (1612); twee kandelaars (XVIII); borden: een zwaar bord met smallen rand (XVII) en negen met breederen rand (XVIII-XIX A, een door Pieter E. Sonnan, zes door I. van Engelen, twee door F.v.d. Bogaert).

IJzerwerk: geldkist (± 1700) met fraai gesmeed slot; vuurcomfoor en zes opgegraven ijzeren hengsels (XVI?).

Paramenten: twee driestellen (een XVIII B en een ± 1800) en enkele kazuifels (XIX A).

Twee klokken, waarvan een in 1614 door Hans Falck van Neurenberg en een in 1771 door Alexius Petit gegoten.

[p. 51]

2. De ned. herv. kerk, een langwerpig achtkant gebouwtje (1812) met torentje op het dak, bezit:

Eiken preekstoel (XVII, voetstuk modern?) met kussenpaneelen tusschen zuiltjes met Ionische kapiteelen op de door karyatiden gedragen kuip.

Orgelfront (XIX A).

Zerken (1820, 1824, 1838, 1844 en 1845).

Avondmaalsvaatwerk: twee zilveren bekers (1716), porseleinen kan met zilveren deksel (XVIIIa) en twee tinnen borden (XVIII).

f. A 512. gasthuis van Magdalena van der Stappen (1646, blijkens gevelsteenen; vergroot in 1865 en 1899). Puntgevel met toppilaster en venster met segmentvormigen ontlastingsboog, waarin een gedenksteen; terzijde een ellipsvormig getoogd poortje met strekken.

g 1. Het voormalig kasteel van stapelen, thans in gebruik bij de paters Assumptionisten, is een omgrachte gebouwengroep, in 1858 bijna geheel vernieuwd. Van het middeleeuwsche kasteel zijn in hoofdzaak slechts over: de beneden door een netgewelf overkluisde achtkante toren aan de oostzijde, en de twee beneden door een kruisgewelf op platte ribben overdekte torens aan de westzijde van het hoofdgebouw, alsmede de driehoekig gesloten kapel aan de zuidzijde. De kapel bezit een houten altaar (± 1600) met wapen-de Horne en twee houten beelden (vermoedelijk XVI): H. Maagd en H. Gabriël. In het hoofdgebouw een schilderij weergevend den toestand vóór de restauratie.

2-5. A 539, A 548-549, A 540 en A 545-546. Oude dorpshuizen (waarschijnlijk XVII).

6. C 12. Oude boerderij (1743, blijkens ankers).

7. 234 (Voorm. R.K. pastorie). Gepleisterd huis (XVIII) met deuromlijsting. Inwendig een schoorsteen uit den tijd van den bouw.

[p. 52]

8. (Gemoderniseerde) dubbele waterradmolen.

Gemonde.

e. De moderne r.k. kerk (H. Lambertus), gebouwd in 1926 na afbraak van eene (1824), welke eene (in 1874 gesloopte) romaansche (XII?, verbouwd XV-XVI) verving, bezit:

Twee geverfde houten beelden (XVIa); H. Elisabeth van Thuringen met bedelaar en H. Lucia.

Verguld zilveren kelk (XVII A).

Gegoten koperen kandelaar (XVI).

Twee klokken, waarvan een in 1339 gegoten, en een in 1507 door Willem en Jasper Moer.

g 1. In de moderne pastorie zijn twee steenen gemetseld uit de vorige: een (1649) met stichtelijk vers en een met verweerd gebeeldhouwd alliantiewapen.

2. Het huis twijnmeer (XIX A) heeft een zuilenportiek.